Maakt deel uit van: naturalisme, sociale tendensen in de Vlaamse literatuur, Van-Nu-en-Straks
EMMANUEL DE BOM
Antwerpen, 9 november 1868 – Kalmthout, 14 april 1953
Schrijver van romans, biografieën, essays en kritieken , journalist en bibliothecaris.
Hiervoor gebruikte hij tientallen pseudoniemen (Mane, Mendel, H. Ambeloke e.a.).
Tot zijn bekendere werken behoren ‘Wrakken’ uit 1898 en ‘Het levende Vlaanderen’ uit 1917. Biografieën van zijn hand verschenen over Henrik Ibsen, William Morris en Henri de Braekeleer.
Hij zette zich zijn leven lang in voor de Vlaams-culturele ontvoogdingsstrijd, o.m. via zijn engagement in de Antwerpse afdeling van Het Taalverbond. Daar was het overigens dat hij in contact kwam met Pol de Mont en vooral met August Vermeylen, met wie hij “Van Nu en Straks” zou oprichten.
BIOGRAFIE
9 november 1868: Mane de Bom werd geboren te Antwerpen als op een na de jongste van een gezin met negen kinderen, twee dochters en zeven zonen.
- Zijn vader, geboren te Antwerpen in 1825, was kleermaker en woonde in een roerige, vitale volksbuurt.
- Een fleurig beeld van het gezin en van Mane’s jeugd heeft hij zelf geschilderd in zijn laatste boek Het Land van Hambeloke, dat, al is het natuurlijk enigszins geromanceerd, in hoge mate autobiografisch is.
- Van huize uit werd hij opgevoed in een geest van vrijzinnig liberalisme en romantische vlaamsgezindheid.
- Zijn schoolopleiding kreeg hij in het stedelijk onderwijs: gemeentelijke jongensschool nr 1 op de Kipdorpvest en de middelbare school in de Eikenstraat.
1886: Hij werd op zeventienjarige leeftijd klerk op het tweede bureau bij de Stad Antwerpen.
1886-1887: Debuteerde in bladen als Het Volksbelang, De Kleine Gazet, hoofdzakelijk met sentimenteel proza, maar ook met kritisch werk.
- Zijn allereerste publicaties gebeuren in december 1886 in het tijdschrift Noord en Zuid. (De Vlaamsche schoolbeweging. Eene bladzijde geschiedenis. 4 december 1886, p.1-2; – 11 december, pp. 1-2; – 18 december p.1-2: – 25 december p.1-2. En De toestand van het Nederlandsch in ons hooger ondewijs. 12 februari 1887, p.1-2.
1888: Publiceerde geregeld korte prozateksten greepjes uit het Antwerpse volksleven in de beproefde romantisch-realistische schrijftrant, in tijdschriften zoals “Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle”, “Nederlandsch Museum”, “De Vlaamsche School” en “De Vlaamsche Kunstbode”. (het vierde deel van de bibliografie geeft een overzicht van dit vroege werk in tijdschriften).
Daarna bleek hij al vlug een andere weg in te slaan die leidde naar het naturalisme.
1889: Secretaris, als opvolger van Pol De Mont, van Het Taalverbond te Antwerpen.
1890: Op deze algemene vergadering van Het Taalverbond (april 1890) ontmoetten August Vermeylen, die nog steeds leerling aan het Brusselse Atheneum was – hij zou op 12 mei 1890 achttien jaar oud worden – en Emmanuel de Bom, toen klerk op het stadhuis te Antwerpen – tweeëntwintig jaar oud – elkaar haast toevallig.
September 1890: Ons Tooneel verscheen als Antwerps weekblad onder redactie van E. de Bom, A. Vermeylen en L. Krinkels, vanaf 14 september 1890. Het blad zou, tot 4 januari 1891, zeventien nummers tellen.
1891: De intellectueel en artistiek begaafde De Bom werd al gauw opgemerkt door Jan van Rijswijck, Max Rooses en Pol de Mont, leidende figuren uit het Antwerpse vrijzinnige en liberale geestesleven.
Door hun bemiddeling kon hij in 1891 zijn overplaatsing krijgen naar de ‘Volksboekerij’.
1892: Overplaatsing naar de Stadsbibliotheek op het Conscienceplein, waardoor hij de gelegenheid kreeg om zijn te vroeg afgebroken studies aan te vullen door zelfstudie.
Werd medewerker aan het vrijzinnige, liberale blad ‘De Koophandel van Antwerpen’, waaraan Jan van Rijswijck toen verbonden was als vaste redacteur.
1893: Medeoprichter van het tijdschrift ‘Van Nu en Straks’
- De eerste reeks (1893-1894) was overwegend gewijd aan literatuur en beeldende kunst. De redactie bestond uit Cyriel Buysse, Emmanuel De Bom, Prosper Van Langendonck en August Vermeylen. Henry Van de Velde, James Ensor, Georges Minne en Jan Toorop zorgden voor de illustraties. Het was voor het eerst dat literatuur niet meer los werd gezien van andere (beeldende) kunsten.
- In de tweede reeks (1896-1901) kwam er onder meer Karel van de Woestijne bij. Herman Teirlinck debuteerde erin en ook Stijn Streuvels was een trouwe medewerker.
- Van Nu en Straks zal in amper tien jaar tijd zorgen voor een ware omwenteling in de Vlaamse cultuur en het fungeerde als katalysator voor de vrijzinnige en katholieke bladen die in dezelfde tijd ontstonden, vernieuwd of heropgericht werden.
De Bom’s beste prozawerk, waarmee hij als literator faam verwierf, ontstaat in de Van-Nu-en-Straksperiode en zou later nooit meer – zelfs niet in de late nabloei van zijn scheppingsdrang na 1940 – dit peil evenaren.
1898: Publicatie van Wrakken (1897), de kleine, pessimistische roman die zich afspeelt in het Antwerpse schipperskwartier. De roman wordt beschouwd als zijn belangrijkste werk, ook als een voorbeeld van het fin-de-siècle-naturalisme én als de eerste echte Vlaamse stadsroman.
1902: Huwde met Nora Aulit.
1903: Richtte met Victor dela Montagne en Prof. Willem de Vreese het ‘Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen’ op. (1903-1911), waarvoor hij verscheidene bijdragen leverde en dat hij mee uitbouwde tot een gezaghebbend vaktijdschrift.
1904 tot 1940: Werkte, in opvolging van Max Rooses als vast Antwerps correspondent voor de “Nieuwe Rotterdamse Courant“, waarin hij kronieken publiceerde over het Vlaamse kunst- en geestesleven.
1904: Benoeming tot onderbibliothecaris.
1911 tot 1918: Hoofdbibliothecaris in de Stadsbibliotheek te Antwerpen, die onder zijn leiding een wetenschappelijke opbloei zou kennen.
1912: Spil van een grote Conscience-herdenking, waarbij hij instond voor de jubileum uitgave van de werken van Conscience en de tentoonstelling waarvoor hij met Eugeen de Bock en Marten Rudelsheim een uitgebreide catalogus opstelde. In deze catalogus opperde hij de idee tot het oprichten van het Museum voor Vlaamse Letterkunde, later het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven (AMVC), vandaag het AMVC-Letterenhuis.
1914: Hoewel De Bom vermeed zich tijdens de oorlog op politiek terrein te bewegen, toch bleef hij zich in geschrifte getuigen van zijn vlaamsgezindheid, sympathie voor het flamingantisme en voor het gematigde activisme (dat tegen de collaboratie met de bezetter gekant was).
- Hij ondertekende de petitie in 1916 voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit.
- Hij tekende in op de steunuitgave ‘Van aarde en hemel’ van René De Clercq (die door Minister Poullet als leraar was afgezet)
- Als melomaan en Benoit-bewonderaar organiseerde hij in oktober 1917 een grootse uitvoering van het oratorium ‘De Schelde’, wat al dadelijk als activistisch werd bestempeld.
1918: Door het stadsbestuur ontslagen met verlies van pensioenrechten omwille van zijn flamingantische sympathieën.
1920 tot 1926: Door bemiddeling van Stijn Streuvels bij Camille Huysmans kon hij als redacteur van “De Volksgazet” aan de slag, waar de hoofdredacteur, de vlaamsgezinde socialist Willem Eekeleers hem de volle vrijheid gaf in het schrijven van zijn kronieken.
1926: Door bemiddeling van o.a. August Van Cauwelaert werd hij heraangesteld tot hoofdbibliothecaris. Dit bleef hij tot zijn opruststelling in 1933. Lode Baekelmans volgde hem op als hoofdbibliothecaris.
1927: Publicatie van ‘Swane. Een woud legende in drie handelingen naar Stijn Streuvels’. (toneel)
- Op p. 69 lezen we : “Deze lyrisch-dramatische transcriptie van zijn visionaire verhaal ‘Het Woud’ was van meet af aan, reeds bij de eerste lezing van ’s dichters handschrift – dat toen nog heette “De gesnekkerde Christus’ – in mijn verbeelding gegroeid,en biedt ik thans , als de bescheiden-kameraadschappelijke hulde van mijn oude bewondering, aan mijn vriend, meester Stijn Streuvels, in afwachting, dat een toondichter zich aan dezae stof zal meten en er de gedroomde, intense en door woudklanken gedrenkte, muzikale atmosfeer om weven zal”.
- Op 19 januari 1933 had te Antwerpen de creatie plaats van het zangspel. De muziek werd geschreven door Maurits Schoemaker, de spelleiding berustte bij Lode Plaum, Hendrik Diels was de dirigent.
1929: Ontving de oeuvreprijs voor letterkunde van de provincie Antwerpen.
1931-1941: Achtereenvolgens benoemd tot briefwisselend lid (1931); werkend lid (1935) van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde. Benoemd tot onderbestuurder (1940) en bestuurder (1941)
1940: Ontving de grote vijfjaarlijkse staatsprijs voor Vlaamse letterkunde, periode 1935-1939
14 april 1953: Emmanuel De Bom overleed in zijn villa Huis te Heuvel te Kalmthout. Hij was vierentachtig.
BEKRONINGEN
- 1929: Oeuvreprijs voor letterkunde van de provincie Antwerpen.
- 1940: Vijfjaarlijkse staatsprijs voor Vlaamse letterkunde, periode 1935-1939.
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Websites
- NEDWEB/Literatuur in context – Bom, Emmanuel de
- Emmanuel De Bom – users.pandora
- Emmanuel De Bom – dbnl
- Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 1901-2000, Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1954-1955 (1954/55)
Referenties
- Rutten, M. & Weisgerber, J. 1988. Van Arm Vlaanderen tot De Voorstad groeit. De opbloei van de Vlaamse literatuur van Teirlinck-Stijns tot L.P. Boon (1888-1946). Antwerpen: De Standaard, p. 122-128.
- Raymond Vervliet: Emmanuel de Bom: activist tegen wil en dank. In: Geert Buelens, Matthijs de Ridder, Jan Stuyk (red.), De Trust der Vaderlandsliefde. AMVC Antwerpen, p. 40-61.
- Anne-Marie Musschoot (red.): Emmanuel de Bom, 1868-1953, in: Verslagen en mededelingen van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, vol. 113 (2003), nr. 3, p. 291-478.
- Jan Lampo, De omstreden uitvaart (en overtuiging) van Emmanuel de Bom, in Zuurvrij. Berichten uit het Letterenhuis nr 37, december 2019 pp. 84-91.
BIBLIOGRAFIE
De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007.
- P. van Tichelen, Bibliografie van en over Emmanuel de Bom, in Versl. en Med. van de Kon. Vl. Ac. voor Taal- en Letterkunde, Gent 1944) blz. 65-382; afz. uitgave in de reeks: Werk van de Stedelijke Middelbare Bibliotheekschool van Antwerpen, III, Antwerpen 1947.
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.
Aanvullende bio- en bibliografische informatie kan men vinden in de volgende scripties:
- G. Goethals, Emmanuel de Bom als romancier, Leuven 1955;
- J.C. Sleeckx, Emmanuel de Bom (1868-1953). Bijdrage tot de kennis van zijn leven en werk tot 1901, Gent 1963;
- G. Huyskens, Het scheppend werk van Emmanuel de Bom, Luik 1964;
- L. Bockaert, Emmanuel de Boms werk gerecenseerd. Een literair-sociologische benadering, Gent 1975;
- Nachtegaele, De novellen en het korter proza van Emmanuel de Bom, Gent 1979.
De bibliografie telt 4 afdelingen
a. Scheppend werk (romans, verhalen, toneel)
b. Essayistisch werk
c. Uitgaven over boek- en bibliotheekwezen.
d. Publicaties in tijdschriften en kranten in 1888.Tot slot vindt u een overzicht per genre alfabetisch op titel gerangschikt.
Chronologisch overzicht
A. Scheppend werk (romans, verhalen, toneel)
B. Essayistisch werk.
C. Uitgaven over boek- en bibliotheekwezen.
Jaar | Titel | Fotogalerij | Uitgeverij 1ste druk |
1903 | Abraham Verhoeven, de eerste courantier van Europa? | Antwerpen: drukk. J.-E. Buschmann. -25p.
Afmetingen: 26.50 x 18 Overdruk uit: Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen, 1903 pp. 27-51 |
|
1904 | De tentoonstelling van het moderne boek in het museum Plantijn Moretus te Antwerpen.
Met portret en 18 afbeeldingen. Pp. 17-36: Eenige voorbeelden van modern drukwerk, tot toelichting. |
Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel / ’s Gravenhage: Martinus Nijhoff. -40p.
Afmetingen: 27 x 18 Overdruk uit: Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen 1904, 239-276 |
|
1905 | Verhoeveniana. | Antwerpen: drukk. J.-E. Buschmann. -7p.
Afmetingen: 27 x 18 Overdruk uit: Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen , 1905 pp 77-83 |
|
1905 | William Morris en zijn invloed op het boek. 1910: 2de druk, ibidem. | Antwerpen: J.-B. Madou-Cop. -41p.
Afmetingen: 22 x 18 Uit een voordracht, gehouden den 25sten September 1904 in het Museum Plantijn Moretus te Antwerpen, en den 27sten Maart 1905 te Den Haag. Overdruk uit: Ontwaking, 1905 pp. 201-219, 254-264, 364-371. |
|
1909 | Een berijmd epistel over strafuitvoeringen door de Inquisitie. | Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel / ’s Gravenhage: Martinus Nijhoff. -3p.
Afmetingen: 27 x 18 Overdruk uit: Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen, 1909, pp. 120-122. |
|
1909 | Paul Buschmann † [gevolgd door] Eenige uitgaven en drukken van de firma J.-E. Buschmann. | Antwerpen: drukk. J.-E. Buschmann. -5p.
Afmetingen: 27 x 18 Overdruk uit: Tijdschrift voor Boek- en Bibliotheekwezen, 1909, pp. 294-298 |
|
1910 | William Morris en zijn invloed op het boek. Lezing gehouden in het Museum Plantijn Moretus te Antwerpen den 25sten September 1904 1905: 1ste druk |
Amsterdam: Ipenbuur en Van Seldam. -59p.
Afmetingen: 23 x 15 Colophon: Van dit boekje werden opgelegd 300 ex. op papier à la cuve en 20 genummerde ex. op Batchelor papier. Het werd als vierde deeltje van de mededeelingen over boekkunst gedrukt en uitgegeven door Ipenbuur en Van Seldam te Amsterdam en voltooid in Juni 1910. |
|
1912 | Hendrik Conscience. 1812-1912. Catalogus [van de] tentoonstelling. Anoniem; met medewerking van Eugeen de Bock en Marten Rudelsheim. | Antwerpen: drukk. J.-E. Buschmann. -245p. Afmetingen: 17..50 x 12.50 | |
1919 | De incunabelen of wiegedrukken van de hoofdbibliotheek der stad Antwerpen. Bibliografisch beschreven.
Met de medewerking van Hendrik Pottmeyer. Inhoud: Inleiding (pp.1-5); Literatuur (pp.5-6); Lijst der wiegedrukken en alphabetisch register (pp.7-34); Register en alphabetische lijst der drukkers. (pp.35-49). |
’s Gravenhage: Martinus Nijhoff. -49p.
Afmetingen: 25 x 16 Overdruk uit: Het Boek 1919, pp. 161-210 |
D. DE VROEGSTE GESCHRIFTEN
1886-1887
Noord en Zuid
- De Vlaamsche schoolbeweging. Eene bladzijde geschiedenis. 4 december 1886, p.1-2; – 11 december, pp. 1-2; – 18 december p.1-2: – 25 december p.1-2.
- De toestand van het Nederlandsch in ons hooger ondewijs. 12 februari 1887, p.1-2.
- Onze Prins kent Vlaamsch ! 18 februari 1887. P2
- Aan onze Brusselsche vrienden. 5 maart 1887, p.2
- Verregaande domheid. 19 maart 1887, p.3
- Volksgezang 2 april 1887, p.2
- De Vlaamsche Leeuw van den Ouden Stenweg. iD. p.3
- Naâperij. 9 april 1887, p.1
- Aan onze uitgevers. Id. p.1-2
- Aan de Zweep en andere confraters. Id. p.2
- Het Vlaamsch Verbond. Id. id.
- Onze tijdschriften. Id. p.3
1888
Volkskunde
- Van den halven haan. In: Volkskunde, jrg. 1, 1888, pp.151-153.
- Janneken en Mieken. In: Volkskunde, jrg. 1, 1888, pp.229-230.
- Van de schoone schildersdochter, van de booze zwarte Griet en van Kokodeike. In: Volkskunde, jrg. 1, 1888, pp. 175-177. (Later opgenomen in Dit zijn Vlaamsche wondersprookjes, Pol de Mont en Alfons De Cock, 1896, 1924²)
- Schelmsche vragen en antwoorden. In: Volkskunde, jrg. 1, 1888, pp.111.
- Spreekwoorden en zgswijzen uit “Baas Ganzendonck” In: Volkskunde, jrg. 1, 1888, pp.186
De Vlaamsche Kunstbode
- Een recht aangenaam avondje! Een schets. In: De Vlaamsche Kunstbode jrg.18, pp. 31-37
Het Volksbelang
- Sombere mijmeringen. In: Het Volksbelang, jrg. 22 11 februari 1888, letterkundig gedeelte “Hou ende Trou”. p.3
De Koophandel van Antwerpen
- Antwerpsche zeden. Een standje. 23-24 september 1888 p. 2
- Letterkundig praatje. Jan van Beers (22 februari 1821-14 november 1888) 23-24 september 1888 p. 3
- In en om Antwerpen. Burcht. (verzamelde indrukken) 2 october p3
De kleine gazet
- Pol de Mont in den vreemde. 17 juni 1888. P. 2; 24 juni 1888 p.3
- P.E.A. – Fantasiekes over Vlaamsch en onderwijs. In: De kleine gazet, 1 juli 1888 p. 3
Nederlandsch Museum
- Kerstnummer van de Portefeuille, kunst- en letterbode. Nederlandsch Museum, 1888, pp.127-30
- Loghem, M.G.L. van (Fiore della Neve). – Victor. Nederlandsch Museum, 1888, pp. 377-382.
- Germain-Lacoiur, J. – Les Clairières. Nederlandsch Museum, 1888, pp.382-384.
De Toekomst
- Gittée, August. –Vraagbaak tot het zamelen van Vlaamsche folklore of volkskunde. In: De Toekomst. Zevende reeks, II. Pp 297-299.
- Teirlinck, Isidoor. – Cilia, In: De Toekomst. Zevende reeks, II. Pp489-493.
1888-1889
Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle
- Oû kennissen, idylle. In: Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle, jrg. 11, 1888-1889, pp.365-378 V. Pseudoniem: Mendel;
OVERZICHT PER GENRE ALFABETISCH OP TITEL
Romans en verhalen
- Alice. (verhaal) 1890
- Antwerpsche zeden. De schavies. (verhaal) 1889
- De barbaren. Moedwillig proza. (verhaal) 1901
- De beeldhouwer. (verhaal) 1896
- De daad. (verhaal) 1896
- De gelukkige Anselmus (verhaal) 1943
- De gouden medaillon (verhaal) 1938
- De kameraden (rugstudie) (verhaal) 1902
- Een Hoofdstuk uit den roman van den Does. ? L. Tarara ! (verhaal) 1890
- Een moord. (novelle) 1906
- Een romance. (verhaal) 1919
- Heldere Gezichten. (verhalenbundel) 1920
- Het land van Hambeloke. (roman) 1946
- In onze achterbuurt. (Antwerpsche zeden). (verhaal) 1889
- Mijn vriendje de jonge jood Ben (verhaal) 1939
- Op reis door het Vlaamsche land (reisverhalen – jeugd) 1941
- Scheldelucht. (verhalenbundel) 1941
- Stormweer. (verhaal) 1890
- Terugblik. (verhalenbundel) 1918
- Tussen licht en donker. (verhalenbundel) 1947
- Uit den jongen tijd der Vlaamsche beweging. (verhaal) 1890
- Wrakken. (roman) 1898, 1918, 1938.
Toneel
- De pessimist: een akt. (toneel) 1891
- Een woud legende in drie handelingen naar Stijn Streuvels. (toneel) 1927
Essays
- Een bladzijde geschiedenis van Antwerpen, 7-9 october 1914. 1915
- Dagwerk voor Vlaanderen. Feestuitgave (9 november) (1868-1928)
- De moeder van Rubens. (essay) 1927
- De Nederlandsche auteur Nico van Suchtelen. 1942
- De psychologie van den Antwerpenaar. (essay) 1929
- De Vlaamsche letterkunde in den vreemde. 1932
- De zaak Edward Joris 1906
- Hélène Swarth 1889
- Hendrik Ibsen en zijn werk. Nota’s. (essay) 1893
- Henri de Braekeleer en Antwerpen. (essay) 1941
- Het levende Vlaanderen (essay) 1917
- Het leven van Max Rooses. (essay) 1940
- Ida von Düringsfeld. Een ooggetuige van de Vlaamsche romantiek. 1857-1862 en vlg. jaren. 1938
- Literaire kunst. Zuster Bertha door Aletrino. 1893
- Marten Melsen. Oolijk schilder van de boeren uit het polderland. (essay) 1942
- Nieuw Vlaanderen. Kunst en Leven.(essays) 1925
- Ontmoetingen en portretten. (essays)1928
- Rond onzen toren (essays) 1910
- Twee Antwerpsche schilders. Piet Verhaert en Charles Mertens. 1943
- Uit België. Ibsen-voorstellingen te Brussel – De veiling Leys te Antwerpen. 1894
- Volkskunst in Vlaanderen. 1932
Uitgaven over boek- en bibliotheekwezen
- Abraham Verhoeven, de eerste courantier van Europa? 1903
- De incunabelen of wiegedrukken van de hoofdbibliotheek der stad Antwerpen. Bibliografisch beschreven. (1919)
- De tentoonstelling van het moderne boek in het museum Plantijn Moretus te Antwerpen.
- Met portret en 18 afbeeldingen. 1904
- Een berijmd epistel over strafuitvoeringen door de Inquisitie. 1909
- Hendrik Conscience. 1812-1912. Catalogus [van de] tentoonstelling. (1912)
- Paul Buschmann † [gevolgd door] Eenige uitgaven en drukken van de firma J.-E. Buschmann. (1909)
- Verhoeveniana. 1905
- William Morris en zijn invloed op het boek. (essay) 1905, 1910²