Maakt deel uit van:de theaterwereldVan-Nu-en-Straks

ALFRED HEGENSCHEIDT

Sint-Jans-Molenbeek, 6 april 1866 – Menton (Frankrijk), 9 februari 1964

Alfred Fréderic Hegenscheidt, bioloog, geograaf, musicus, dichter, essayist, toneelschrijver en denker.

Zijn oeuvre is zeer beperkt: een sonnettencyclus ’Muziek en Leven, een vijftal kritische essays, enkele afzonderlijke gedichten en het drama Starkadd.

Zijn invloed op de beweging Van Nu en Straks was belangrijk: hij was ontwerper van de ‘Synthese-idee’ en daardoor grondlegger van de opvatting dat kunst een nieuwe grote ‘golving van het Leven’ aankondigde (Vermeylen).

Na 1913 wijdde hij zich geheel aan zijn loopbaan hoogleraar aardrijkskunde aan de Université Libre de Bruxelles.

BIOGRAFIE

6 april 1866: Geboren te Sint-Jans-Molenbeek.

• Hegenscheidt was de zoon van een ingenieur uit Westfalen, die in het midden van de negentiende eeuw naar Brussel was verhuisd; zijn moeder Marie-Louise Tasch kwam uit Aldenhove in het Saarland.
• Het gezin was streng protestants.

Rond 1870 verhuist de familie naar de Gauthierstraat (thans Isidoor Teirlinckstraat) waar ze een huis met atelier betrekken. De gebroeders Hegenscheidt zetten een bedrijfje op voor het vervaardigen en herstellen van werktuigen en machines

1872: Volgt lager onderwijs, vermoedelijk van 1872 tot 1878, aan een particuliere, protestantse school te Brussel aan de Katelijnemarkt.

Begaafd als hij was zette hij zijn humaniorastudies verder aan het Atheneum te Brussel.

1881: Het noodlot slaat toe bij de familie Hegenscheidt. Het familiebedrijf gaat failliet en de 15-jarige Alfred dient het atheneum te verlaten.

Toch kan hij als beursstudent terecht bij de Ecole Normal Charles Buls de la Ville de Bruxelles, waar hij verder voor onderwijzer kan studeren.

11 augustus 1885: Behaalt op schitterende wijze het onderwijzersdiploma.

Voorlopig moest de 19-jarige Hegenscheidt van hogere universitaire studies afzien en onmiddellijk een betrekking als onderwijzer zoeken.

1886-1887: Wordt als onderwijzer aangesteld aan een privéschool van een textielfabriek, ‘Société Anonyme de Loth – Peignage, filature, teinturerie, apprêts’ (thans de gemeente Lot in de provincie Vlaams Brabant), waar hij les geeft aan de kinderen van het Duitstalig personeel en aan de Duitstalige arbeiders tegen fr. 125 per maand.

18 september 1886: Woont de zittingen bij van het Brusselse dicht- en kunstgenootschap De Distel* waardoor hij bevriend raakte met de stichters van Van Nu en Straks, waarin zijn eerste werken (dankzij tussenkomst van Prosper Van Langendonck) werden gepubliceerd.

• Aanvankelijk kwam hij daar om als hartstochtelijk violist samen te musiceren met zijn vriend pianist-componist Franz Rühlmann en de bevallige gitariste Käthe Hoppe.
• Geleidelijk nam hij meer deel aan de literaire besprekingen en op 19 november 1892 las Prosper van Langendonck er twee gedichten van hem voor.
• Zelf leest hij eigen gedichten voor op 24 december 1892 (‘De kwaal des tijds’), 18 maart 1893 (het gedicht ‘Rust’) en 30 september 1893 twee niet nader gepreciseerde sonnetten vermoedelijk uit de sonnettencyclus Muziek en leven waaraan hij werkt tot mei 1894.
• Op 19 mei 1894 las August Vermeylen er de sonnettencyclus Muziek en leven voor.
• Samen met de jongeren die tot de Distel toetraden (A. Vermeylen, G. Schamelhout, later Jef Mennekens, A. Toussaint en Herman Teirlinck), behoorde hij weldra tot de jeugdige oppositie die hartstochtelijk  het modernisme in de literatuur verdedigden en die zich tenslotte zouden distntiëren van het romantisch esthetisme die de oudere generatie hoog in het vaandel droeg.

De Distel (met als kenspreuk ‘Hekelig niet stekelig), was een baken van het Vlaams culturele leven in Brussel rond de eeuwwisseling. De vereniging bood een forum aan cultureel geïnteresseerde Vlaamse Brusselaars, met aandacht voor gesprek, debat, lectuur en ook gefeest.  B. Het kunstgenootschap De Distel 1881-1908 – dbnl

1887-1894: ONDERWIJZER –  STUDENT – BETROKKENHEID BIJ VAN NU EN STRAKS

Dit zijn jaren van niets ontziende arbeid en studie, want Hegenscheidt drijft zijn wil door: zodra hij te Brussel werkt,  laat hij zich inschrijven aan de Université Libre de Bruxelles als student in de natuurwetenschappen voor het academiejaar 1887-1888. In 1890 slaagt hij voor het kandidaatsexamen en vat hij het doctoraat aan met specialisatie in de biologie.

27 juni 1887: Wordt door de gemeenteraad van de Stad Brussel aangesteld als ‘Instituteur à l’Ecole Primaire Supérieure de Bruxelles, Ecole Moyenne B

1888: Wordt overgeplaatst naar de lagere school nr 3 op de Graanmarkt.

8 maart 1888: Verkrijgt de Belgische nationaliteit door optie.

1892: Opnieuw aangesteld als tweede onderwijzer aan de Ecole Moyenne A te Brussel

1893: Oprichting van het avant-garde tijdschrift Van Nu en Straks.

• Hoewel  Hegenscheidt niet direct bij de stichting van het tijdschrift was betrokken en evenmin deel uitmaakte van de redactie, toch vormde hij als vriend van Prosper van Langendonck, August Vermeylen en Jacques Dwelshauvers (= Jacques Mesnil) de Brusselse kern van deze voor het Vlaamse geestesleven revolutionaire beweging.

Oktober 1894: Promoveert summa cum laude tot doctor in de natuurwetenschappen aan de Vrije Universiteit te Brussel, op een scriptie over aardwormen. (Premières études sur le système nerveux du Tubifex des ruisseaux).

Een plek in het onderwijs is voor hem, wegens zijn vrijzinnigheid in het door de katholiek gedomineerde België, niet dadelijk weggelegd.

Even is hij docent aan het door de anarchistische theoreticus Elisée Reclus in Brussel opgerichte en nogal experimentele Université Nouvelle de Bruxelles, de École Libre d’Enseignement Supérieur en het Institut des Hautes Études.

Het zou nog tot 1913 duren vooraleer Hegenscheidt een betrekking als hoogleraar zou verwerven.

Oktober 1894:  Debuteert in de eerste jaargang van Van Nu en Straks (eerste reeks) met het gedicht Rust, het programmatische essay Rythmus en de sonnettencyclus Muziek en leven, waarin o.m. Wagner I, II en III, Schumann, Beethoven I en II, Gluck, Bach

• Het essay Rythmus is één van de pijlers (naast Prosper van Langendoncks Herleving van de Vlaamsche Poëzy en Vermeylens De kunst in de vrije gemeenschap) waarop de levens- en kunstvisie van de Van-Nu-en-Straksbeweging rust.
• Het essay straalt een stevige wetenschappelijke, filosofische en literaire belezenheid uit. Met de darwinistische evolutieleer als uitgangspunt, ontwikkelt Hegenscheidt op een consequent wetenschappelijk-logische wijze zijn betoog vanuit de stelling:

‘Leven is beweging, beweging van een organisme. Beweging van een organisme is actie en reactie, is rythmus’.

Hieruit volgt dat niet de kunstmatige gepolijste artistieke vorm, maar de innerlijke waarachtigheid van het organisch uit de dichter gegroeide vers, ‘waarrond hij gedachten en woorden in volle vrijheid der fantazie kon laten kristalliseren’ het enige criterium voor de woordkunst is.

• Uit onderzoek blijkt, dat het rythmusbegrip niet alleen het kunstcredo van Van Nu en Straks werd, maar tevens bleef nawerken op de volgende generaties, zelfs bij de Van-Nu-en-Straks-vijandige expressionisten. (Rutten & Weisgerber p.118-119)

HET TONEELSTUK STARKADD

Volledig overwerkt valt Hegenscheidt in november 1895 ziek

19 november 1895: Vertrekt op medisch advies voor een kuur naar Davos, wegens ziekte (tuberculosis). De sanatoriumarts stelt vast dat hij geen tuberculose heeft en mogelijk nooit gehad heeft. Verblijft in Davos tot half mei 1896.

• Via een intense correspondentie bleven zijn vrienden uit Van Nu en Straks hem steunen, wat hem weer naar de pen deed grijpen om geleidelijk de contouren te schetsen van wat later het drama Starkadd zou worden.

Mei 1896: Terug in België verblijft ‘Hegen’ voor zijn verder herstel in de Sint-Elooishoeve in het pittoreske Ukkelse gehucht Verrewinkel.

• Hij schrijft er de eerste twee bedrijven van het toneelstuk Starkadd, dat hem beroemd zal maken. De auteur heeft het thema met wraakmotief gehaald  uit de Gesta Danorum (“Daden van de Denen”, een Latijnse tekst uit de 12^de eeuw, grotendeels gebaseerd op de oude vikingssaga’s, van de bekende auteur Saxo Grammaticus.
• Hegenscheidt maakt er een drama van in rijmloze vijfvoetige jambische verzen. Hij doet dat met Wagneriaanse allures, tegelijk refererend aan Goethe en Shakespeare.

Verrewinkel  was in die tijd blijkbaar een oase voor de literaire intelligentsia van die tijd, waar ook Vermeylen – net terug van een intensieve studieperiode in Berlijn en Wenen – kwam aansterken. (hij schrijft er zijn betere gedichten en een introspectief essay ‘Eene jeugd’) Herman Teirlinck zal er hen regelmatig bezoeken.

1897: Hegenscheidts toneelstuk Starkadd: drama in vijf bedrijven verschijnt in decembernummer van Van Nu en Straks, dat pas in januari 1898 op de markt verschijnt. De eerste druk in boekvorm zou pas in 1921 verschijnen.

9 juli 1898: De Driejaarlijksche Staatsprijs voor Tooneel (XIVde periode: 1895-1897, gaat aan hem voorbij.

• De jury voor de), bestaande uit P.P.M. Alberdingk Thijm, Désiré Claes, Theophiel Coopman, Gustaaf Segers en Willem de Vreese, kent hem wel een ‘letterkundige aanmoediging’ ter waarde van 500 frank toe. Ook Hubert Melis voor Koning Hagen krijgt de aanmoedigingsprijs.

11 juli 1898: Weigert deze ‘aanmoediging’ in een brief aan minister Franz Schollaert.

15, 16 en 19  maart 1899: Opvoering van zijn ‘opus magnum’ Starkadd in de Koninklijke Vlaamse Schouwburg te Brussel met Arthur Hendrickx in de titelrol en Julia Cuypers.

• Aanvankelijk wordt het stuk veeleer lauw onthaald.
• In 1905 wordt het hernomen in de Gentse Minardschouwburg en gaat op tournee doorheen Vlaanderen, met parallelle opvoeringen in Nederland. Latere hernemingen volgen in 1940, 1949 en 1966. Tegenwoordig is het stuk uit het repertoire verdwenen.
• Het ‘literaire gigantendrama’ klasseert Tindemans het resoluut bij de andere antiquiteiten in de traditie van het 19^de-eeuwse romantische historische toneel (een genre dat de hoofdmoot uitmaakte van de laureaten van de Driejaarlijkse Prijs voor Toneelletterkunde omstreeks de eeuwwende).
• Dit doet afbreuk aan de aloude reputatie van het stuk als polemisch toonbeeld van vernieuwend toneel, maar  stemt goed overeen met de metafysische antagonismen die erin werkzaam zijn.
• Literair-historisch moet wel gewezen worden op de toenmalige uitstraling van de Westeuropese Shakespeare- en Wagner cultus op het stuk. Via Shakespeares Hamlet vond Hegenscheidt de stof voor zijn fabel – het wraakmotief van de Skald Starkadd – in de Historica Danica (boek IV, 2^de en 3^de lied)  – van Saxo Grammaticus.
• Het 20 jaar eerdere stuk – Gudrun – van Albrecht Rodenbach heeft een gelijkaardige verhaalstof.

Iets over de muziek van Franz Rühlmann bij Starkadd:

• Deze is opgevat voor klein orkest bestaande uit: fluit, hobo, klarinet, fagot, twee hoornen en trompetten, violen, cello, harp, trommel pauk en triangel.
• De compositie bestaat uit: een voorspel bij elk bedrijf bij het opgaan van het doek; harpmuziek bij het lied van de zanger in het 5^de bedrijf; orkestmuziek bij het lied van Starkadd in het 5^de bedrijf.

7, 9, 11, 15 en 19 april 1900: Opvoeringen van Starkadd door de Koninklijke Vereeniging ‘Het Nederlandsch Tooneel’ in de Stadsschouwburg van Amsterdam met Louis Bouwmeester in de titelrol, mevrouw Theo Mann-Bouwmeester en Willem Royaards.

1903: DE OMMEKEER  – EINDELIJK LESOPDRACHTEN – LAATSTE LITERAIRE ACTIVITEITEN

1903: Leraar aardrijkskunde aan de École Normale de Jeunes Filles Émile André te Brussel. Tot zijn leerlingen behoort zijn latere vrouw Madeleine Heyman. Hij zal er tot oktober 1922 les geven.

1903: Lid van de redactie van Vlaanderen, Maandschrift voor Vlaamsche letterkunde. Een erg actieve redacteur is hij niet en verlaat de redactie in 1906.

• Vlaanderen werd door Herman Teirlinck opgericht en uitgegeven door C.A.J. van Dishoeck. Het moest de leemte opvullen ontstaan doordat Van Nu en Straks in 1901 tijdelijk had opgehouden te bestaan.

27 februari 1905: Albert Vogel draagt in Hôtel de Vienne te Oostende het drama Starkadd voor, waarmee hij in de loop van zijn leven in Nederland en daarbuiten meer dan duizend maal zou optreden.

10 april 1909: Tweede opvoering in Vlaanderen van Starkadd door de leden van de Vlaamsche Vereeniging voor Tooneel- en Voordrachtkunst in de Minard Schouwburg te Gent, onder leiding van Dr. J. Oscar de Gruyter, die tevens de titelrol vertolkt, en in de regie van Arie van den Heuvel.

• Dank zij Oscar de Gruyter beleeft Starkadd tal van opvoeringen: door het Vlaamsch Tooneel aan den IJzer in augustus 1918, door Het Vlaamse Volkstoneel in tal van Vlaamse steden in de jaren 1920-1922 en in de Koninklijke Nederlandsche Schouwburg te Antwerpen in september 1923; de toneelgroep Maatschappij Volharding uit Tienen wint met de opvoering van Starkadd onder zijn regie het Koninklijk Landjuweel in april 1925.

1911: Publiceert zijn laatste literaire bijdrage, het essay “ Bijdrage voor het referendum over de vijfjaarlijkse prijs voor Nederlandse letteren.“, in het tijdschrift De Boomgaard.

Zal zijn verdere leven aan wetenschappelijk onderzoek wijden op het gebied van de aardrijkskunde.

EEN UNIVERSITAIRE CARRIÈRE

19 juli 1913: Wordt aangesteld als docent aan de Université Libre de Bruxelles en belast met de cursus in aardrijskunde en aardrijkskundige oefeningen, als opvolger van de overleden Prof. Hermann Pergameni.

WO I

Zijn Duitse afkomst en zijn vlaamsgezindheid  is voor verschillende van zijn collega’s de aanleiding om een lastercampagne op te zetten, waartegen Hegenscheidt zich hevig verzet.

1915: In een pamflet roept hij samen met een groep vooraanstaande Vlamingen – onder wie August Vermeylen, Karel van de Woestijne, Camille Huysmans, Louis Franck, Nestor de Tière en Herman Teirlinck – alle landgenoten op om alle taalconflicten te laten rusten. Voor hen is het taalvraagstuk een binnenlandse aangelegenheid die geen vreemde inmenging verdraagt.

Na WO I

1919 tot 1936: Aanstelling tot gewoon hoogleraar.

2 augustus 1919: Huwt met Magdalena Paula Joanna Sidonia Heyman (Madeleine)

Hij zet zich in voor de vervlaamsing van het onderwijs:

• Hij is lid van de Commissie ter vervlaamsing van de Gentse universiteit,
• Wordt lid van de door Vermeylen in Brussel opgerichte Vlaamse Club
• Schrijft de brochure “La seconde langue dans les écoles normales du Brabant” (anoniem uitgegeven door Vlaams secretariaat van het Algemeen Vlaams Verbond te Brussel in de winter 1920-1921, met Nederlandse vertaling door Julien Kuypers). De brochure is een verdediging tegen het voorstel  om twee normaalscholen in Branbant volledig te verfransen.
  • Daarin lezen we: ‘Il est hautement désirable que dans les écoles normales françaises du Brabant, du moins dans celles de la région flamande de cette province, on attache à l’étude du néerlandais la même importance qu’à celle du français dans les écoles normales flamandes’ (p.7)

2 augustus 1924: Zijn vrouw promoveert tot doctor in de Germaanse filologie.

1930: Bouwt met de stichting van het Institut Géographique aan de Université Libre de Bruxelles het programma Aardrijkskunde uit tot een volwaardig wetenschappelijke discipline in de Faculteit van de Wetenschappen.

1931: Samen met Prof. Paul Michotte van de Katholieke Universiteit van Leuven richt hij de Belgische Vereniging voor Aardrijkskundige Studies op, waarvan hij van bij de oprichting tot in 1933 voorzitter was.

Behoorde tevens tot de kernredactie van het in de schoot van de vereniging opgerichte tweetalig aardrijkskundig tijdschrift: Tijdschrift van de Belgische Vereeniging voor Aardrijkskundige Studies/Bulletin de la Société Belge d’Études Géographiques.

1936: Professor emeritus.

De vrije tijd zal hij wijden aan twee passies nl. de muziek en verre reizen.

30 oktober-mei 1937: Reis naar Ceylon, India en Egypte.

Maart-mei 1939: Wereldreis met verblijf op Tahiti en Nieuw-Caledonië.

1940: Bij het uitbreken van WO II vluchten de Hegenscheidts  naar het Zuiden van Frankrijk, maar keren na een tijdje terug naar België.

1942: Arthur Meulemans voltooit toneelmuziek voor solisten en orkest bij Starkadd.

12 mei 1945:  Stichting van het August Vermeylenfonds. Het ere-voorzitterschap wordt aangeboden aan professor Alfred Hegenscheidt,  Achilles Mussche wordt voorzitter.

25 november 1945: Houdt tijdens het huldebetoon aan August Vermeylen in de grote studio van de Belgische Nationale Radio-Omroep te Brussel een toespraak, die is opgenomen in de bundel Vaarwel aan August Vermeylen, uitgegeven door het Vermeylen-Fonds in 1950.

1947: Lid van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde te Leiden.

1948: Onder regie van Charles Gilhuys vinden opvoeringen van Starkadd plaats door het gezelschap van de Koninklijke Nederlandse Schouwburg te Antwerpen. Hetzelfde gezelschap zal in mei 1966 – ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag –  Starkadd opvoeren in een  regie van Walter Tillemans.

1954 : Krijgt – als eerste – de pas in het leven geroepen Prijs voor de Nederlandse Letterkunde van de gemeente Ukkel.

1962: De auteursvereniging SABAM verleent hem een erediploma en zal in 1963 haar prijs voor toneelliteratuur aan zijn naam verbinden.

9 februari 1964: Overlijdt op zevenennegentigjarige leeftijd te Menton (Frankrijk), waar hij sedert jaren de wintermaanden placht door te brengen in de Orient Palace, 1, rue de la République.

Het archief van Alfred Hegenscheidt bevindt zich sedert 1977 in het A.M.V.C. (Letterenhuis) te Antwerpen.

SMAAKMAKER

Zie, daar, de zee, die ik heb liefgehad:

O toen mijn schip haar krakende doorvloog,

Haar baren hoog en hooger tegenzweepten,

Toen boog ik me over boord, wijd tegen haar,

En breidde tegen haar mijn armen uit;

En dan, o dan ontving ik haren kus

Dien zij, in eene enkle, wilde baar

In ’t aangezicht me smeet met ’t witte schuim!

En ook die zon die ik heb liefgehad;

Als in mijn vaderland, zij top na top

De bergen met haar schijnen overtrok,

Toen was mijn hart vol grootsche vreugde en ik

Vloog op den berg, haat stralen tegemoet;

En als haar eerste straal dan op me viel,

Dan voelde ik hoe een warme kus mij lippen

En hart doordrong en toen aanbad ik haar.

En zls zij ’s middags hoog ten hemel steeg

En zij zelf koningin was van de zee,

Toen lag ik uitgestrekt op ’t dek, en zij

En ik, wij waren slechts een enkle laai.

Uit Starkadd

 

MEER OVER HEGENSCHEIDT

• Hoeck, Jozef van. 1966. Alfred Hegenscheidt. Antwerpen: Helios. 48 p. (Monografieën over Vlaamse letterkunde; 38)
• Kuypers, Julien. 1966. ‘Alfred Hegenscheidt. 6 april 1866 – 9 februari 1964’. In. Nieuw Vlaams Tijdschrift. 19, nr. 5, p. 479-488.
• Minderaa, P. 1985. ‘Alfred Hegenscheidt’. In: De Nederlandse en Vlaamse auteurs. Van middeleeuwen tot heden met inbegrip van de Friese auteurs. Ed. G.J. van Bork en P.J. Verkruijsse. Weesp: De Haan

 

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites

• Alfred Hegenscheidt – Wikipedia
• DBNL . Schrijvers en dichters (dbnl biografieënproject I)

Referenties

• Prof. Dr. M. Rutten; Prof. Dr. J. Weisgerber (red.): Van “Arm Vlaanderen” tot “De voorstad groeit” 1888-1946. Standaard Uitgeverij 1988, p.116-122
• Hegenscheidt-Heyman, Madeleine. 1977. Leven met een schrijver: biografie van Alfred Hegenscheidt volgens de memoire van Madeleine Hegenscheidt-Heyman en met editie van onuitgegeven documenten. Antwerpen: Ontwikkeling. 382 p.
• Nationaal Biografisch Woordenboek, HEGENSCHEIDT, Alfred (1866-1964), letterkundige VI, 440

BIBLIOGRAFIE

Woordje vooraf

De bibliografie bevat 2 delen

1. Chronologisch overzicht van het literaire werk
2. Een selectie uit de wetenschappelijke geschriften.

De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij

• Een volledige bibliografie van en over het werk van A. Hegenscheidt, samen met een uitvoerige een uitvoerige biografie aan de hand van brieven en documenten uit zijn literaire nalatenschap, vindt men in : Hegenscheidt-Heyman, Madeleine. 1977. Leven met een schrijver: biografie van Alfred Hegenscheidt volgens de memoire van Madeleine Hegenscheidt-Heyman en met editie van onuitgegeven documenten. Eindredactie van de biografie en tekstredactie van de documenten, met inleiding, aantekeningen, bijlagen en bibliografie van Raymond Vervliet. Antwerpen: Ontwikkeling. -382 p.
• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
• Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
• DBNL, Mededelingen van de Documentatiedienst

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1894	‘Rust’ (gedicht)		In: ‘Van Nu en Straks”, 1ste jg. VIII-X, p.11
1894	‘Rythmus’. (essay)		In: Van Nu & Straks. 1ste jg. VIII-X, p.12-19.
1894	‘Muziek en leven: sonnettencyclus’. (gedichten)		In: Van Nu & Straks. 1ste jg. VIII-X, p.20-32.
1895	Quasi una fantasia. (proza) Samen met de gedichten: Naklank, p.2 (‘Er trilt door mijn leven een stille smart’) Sonnet, p.3  (‘Uitspattend ijlt de beek met vreugdeschal’) Afscheid, p.5 (‘O droeve zangen uit een droeve tijd’)		In: De Jonge Vlaming. Tijdschrift der jongeren tot bevordering der Dietsche Letteren, 1st jg., nr.23, 24 maart 1895, p. 2-5.
1896	Onmacht (poëzie) 1. ‘Ik weet niet wat van mij worden moet’ p. 81 2. ‘Ik heb geboet toch, lange, lange jaren’ p. 82 3.’Is dat het leven  ’t slingeren tussen polen’ p. 83		In: Van Nu & Straks. Nieuwe reeks, 1ste jg. 1896, p. 81-83.
1896	Marialiedje (poëzie)		In: Van Nu en Straks. Nieuwe reeks, 1ste jg. 1896, p.133-134.
1897	Marialiedje. Dorisch. Woorden van Alfred Hegenscheidt. Muziek [voor zang en piano] van H. van den Burg. [Met een omslagontwerp door J. Thorn Prikker].		Bijlage bij Van Nu en Straks, Nieuwe reeks, 2de jg., 1897]. [De Nederlandsche Boekhandel, Antwerpen], [1897], 4 p., 18.5 × 23.5 cm.
1897	Fervaal van Vincent d’Indy. (essay)		In: Van Nu & Straks. Nieuwe reeks. 2de Jg. nr 2 (juli 1897) p. 120-132.
1897	Starkadd: drama in vijf bedrijven. (toneel)		In: Van Nu en Straks. Nieuwe reeks. 2de Jg.  p. 220-323.
1898	Starkadd: drama in vijf bedrijven. (toneel)		Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel. -103p. Overdruk uit Van Nu en Straks, Nieuwe reeks, II, 1897, pp. 220 t/m 323. Oplage [200] Afmetingen: 22 x 17.5
1900	Lenteleven van Stijn Streuvels (essay)		In: Van Nu & Straks. Nieuwe reeks. 4de jg. 200-216.
1900	Avond aan zee (poëzie)		In: Van Nu & Straks. Nieuwe reeks, 4de jg. 1900, p. 265.
1901	Verzen van Prosper Van Langendonck (essay)		In: Van Nu & Straks. Nieuwe reeks, 5de jg. p. 249-265.
1901	Rond het klavier van Lambrecht Lambrechts.		In: Van Nu & Straks. Nieuwe reeks 5de  Jg.  nr 4-6  p. 286-296.
1901	Siddharta of de ster van Indië door G.D. en J. Minnaert. (essay)		In: Van Nu en Straks. Nieuwe reeks. 5de jg. p.257-300
1901	Middag. (poëzie)		In: Van Nu en Straks. Nieuwe reeks. 5de jg. p. 53-61
1902	Stijn Steuvels en lenteleven. (essay)		Amsterdam: L.J. Veen. -16p. Afmetingen: 19.50 x 13
1903	Verzen van Cesar Gezelle.  (essay)		In: Vlaanderen. 1ste jg. p. 48.
1903	Louis Bouwmeester en Koning Oedipus. (essay)		In: Vlaanderen. 1ste jg. p. 95-96.
1910	Harpzang. Gedicht [uit Starkadd, 1898] van A. Hegenscheidt. Muziek van L. Duvosel. Met een mededeling van het Comiteit van het Willems-fonds ter bevordering van den Nederlandschen zang achterin.		Gent : Gezusters Roels. -6 p. Afmetingen: 34.50 x  27 (zonder omslag) Reeks: Nederlandsche Zangstukken met klavierbegeleiding uitgegeven door het Willems-fonds, Zeven en twintigste reeks, 3.
1911	Bijdrage voor het referendum over de vijfjaarlijkse prijs voor Nederlandse letteren.  (essay)		In: De Boomgaard. 2de jg. p. 639-650.
1920	La seconde langue dans les écoles normales du Brabant. (essay) Auteurs: Alfred Hegenscheidt (Franse tekst) en Julien Kuypers (Nederlandse vertaling)		Brussel: Vlaams secretariaat van het Algemeen Vlaams Verbond.  -8p. Afmetingen: 20 x 13.5
1920	Starkadd: drama in vijf bedrijven. Nieuwe herziene uitgave. (toneel) Tweede uitgave in boekvorm 1921: herdruk ibidem		Bussum : C. A. J. Van Dishoeck, MCMXX.  – 4 bladen + 120p.
1935	Starkadd: drama in vijf bedrijven. (3de uitgave) Verzorgd door Dr. M. Rutten. Met een inleidend essay door Dr M. Rutten ‘Starkadd. Een literairhistorisch feit’, p.179-193). Samen uitgegeven met Prosper van Langendonck. Gedichten. Verzorgd door Maurice Gilliams. Bevat:  Inleiding tot de Verzen van Prosper van Langendonck door Maurice Gilliams voorin.  Aanteekeningen [bij Prosper van Langendonck, Gedichten] op pp. 168 t/m 175.  Het essay, Starkadd. Een literairhistorisch feit, door Dr M. Rutten op pp. 179 t/m 193. Portrettekening van Prosper van Langendonck door Edg. Barbaix tegenover blz. 11].		Brussel: N.V. Standaard-Boekhandel. p.194-297. Reeks: Bibliotheek der Nederlandse letteren, [deel 3]. Oplage niet aangegeven/[250] Afmetingen: 22 x 14 Nota: De Aanteekeningen bij Prosper van Langendonck, Gedichten zijn overgenomen uit Het werk van Prosper van Langendonck, Voor het Van Langendonck-comité uitgegeven door de Maatschappij voor Goede & Goedkoope Lectuur, [Amsterdam], 1926, blz. 239 t/m 246]
DBNL meldt verder: Van de Amsterdamse uitgave is in 1949 een editie in de handel gebracht, geheel vervaardigd van resterende planovellen van de oorspronkelijke druk, dus met het jaartal 1939, maar met het portret tegenover blz. 3 in plaats van tegenover blz. 11; een gedeelte van de oplage werd evenwel voorzien van nieuwe titelbladen met op het tweede titelblad de vermelding: Uitgeversmaatschappij Elsevier[,] Amsterdam – Brussel[,] MCMXLIX. In 1957 is voorts een editie in de handel gebracht, wederom geheel vervaardigd van resterende planovellen van de oorspronkelijke Amsterdamse druk, dus met het jaartal 1939, echter zonder het portret en gebonden in roomkleurige band; een gedeelte van de oplage werd weer voorzien van resterende titelbladen met het jaartal MCMXLIX en werd gebonden in roodbruine band.

 

Overzicht van de publicaties van het toneelstuk  “Starkadd: drama in vijf bedrijven”.

• 1897: In: Van Nu & Straks. Nieuwe reeks. 2de jg. , p.220-323
• 1898: Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel. -103p. Overdruk uit het tweemaandelijksch tijdschrift Van nu en straks. In: Van Nu & Straks. 2de jg. (1897) p. 220-323.
• 1920: 2de druk Nieuwe herziene uitgave C.A.J. van Dishoeck, Bussum p.130.
• 1935: 3de uitgave: Prosper van Langendonck. Gedichten. Verzorgd door Maurice Gilliams. Starkadd: drama in vijf bedrijven. Verzorgd door Dr. M. Rutten. Met een inleidend essay door Dr M. Rutten ‘Starkadd. Een literairhistorisch feit’, p.179-193).

 

PUBLICATIES IN HET KADER VAN ZIJN WETENSCHAPPELIJK WERK (SELECTIE)

1913	La géographie scientifique à la Faculté de Philosophie et Lettres. (studie) Bruxelles: S.A.M. Weissenbruch. -24p. Afmetingen: 25 x 16 Overdruk uit de Revue de l’Université de Bruxelles, IX, novembre 1913, blz. 129 t/m 148.
1924	L’aspect géographique de la question d’Occident. Bruxelles: S.A.M. Weissenbruch. -24p. Afmetingen: 25 x 16 Overdruk uit de Revue de l’Université de Bruxelles, XXIX, mai-juillet 1924, blz. 439 t/m 460].
1927	L’excursion géographique universitaire belge dans les Alpes. Bruxelles:  Imprimerie Médicale et Scientifique S.A. -8p. Afmetingen: 24.50 x 16 Overdruk uit de Revue de l’Université de Bruxelles, XXXII, février-avril 1927, pp. 447 t/m 454
1928	Excursions géographiques interuniversitaires. Bruxelles:  Imprimerie Médicale et Scientifique S.A. -10p. Afmetingen: 24.50 x 16 Overdruk uit de Revue de l’Université de Bruxelles, XXXIII, décembre 1927 – janvier 1928, pp. 239 t/m 245.
1929	Le site de l’agglomération et de la banlieue bruxelloise[s]. Bruxelles: Secrétariat de la Société Royale Belge de Géographie. -24p. Met 5 afbeeldingen. Afmetingen: 22 x 14.50 Overdruk uit het Bulletin de la Société Royale Belge de Géographie, LIII, 1929, pp. 77 t/m 100.
1929	Excursion geographique dans la region vervietoise. Bruxelles : ULB. -12p. Overdruk uit: Revue de l’Universite de Bruxelles; 34(1928-1929)4.
1930	Excursion geographique interuniversitaire belge aux environs de Liege. Bruxelles : s.n. Reeks: Bull. Soc. Royale Belge de Geographie ; vol. 54 (2) pp 75-98
1931	Mogelijke aftappingen in de Warkvallei (G.H. Luxemburg). Leuven: Belgische Vereeniging voor Aardrijkskundige Studies. -10p. Afmetingen: 25 x 18 Overdruk uit het Tijdschrift van de Belgische Vereeniging voor Aardrijkskundige Studies, I, December 1931, pp. 72 t/m 80.
1934	La région bruxelloise, Recherches sur ses limites. Bruxelles: Société Royale d’Archéologie, Musée de la Porte de Hal. -12p. Afmetingen: 26 x 17 Overdruk uit de Annales de la Société Royale d’Archéologie de Bruxelles, XXXVIII, 1934, pp. 97 t/m 105
1943	Le géographe Paul Michotte. Louvain: Université Catholique de Louvain, Institut Géographique Paul Michotte. -12p. Afmetingen: 24.50 x 17 Overdruk uit Manifestation Paul Michotte, 6 février 1943, blz. 38 t/m 48