Kamiel Top
Adinkerke, 4 januari 1923 – Flossenburg, 4 maart 1945
Foto: Luc Van Brabant
Kamiel Alfred Top was dichter en jazzliefhebber.
Opmerkelijk jong literair talent – sterke vertegenwoordiger van de ‘Nieuwe zakelijkheid’
Epigoon van Willem Elsschot
Op 22-jarige leeftijd vermoord in het concentratiekamp te Flossenburg.
BIOGRAFIE
4 januari 1923: Geboren als Kamiel, Alfred Top aan de Oosthoekstraat 39 te Adinkerke als enig kind van Hendrik Lodewijk Top, kruier bij de N.M.B.S. “den ijzeren weg” en, Marie, Alphonsine Verhelst (°1893) geboren in Marq en Baroeul, nabij Rijsel), huisvrouw.
1929: Lagere school te Adinkerke bij meester Vlaemynck; eindigt er het 8e studiejaar. Zit er in de klas met de latere priester-dichter Gery Florizoone.
26 september 1936: Verhuisde naar Nieuwpoort, aanvankelijk naar de Veurnevaartstraat 39, later naar de Arsenaalstraat 23.
Kamiel wordt ingeschreven in het 2e studiejaar middelbare afdeling van de Rijksmiddelbare Jongensschool te Nieuwpoort. Karel Jonckheere wordt in het 4de middelbare (1938-1939) zijn leraar Nederlands en zal tijdens zijn korte leven zijn mentor zijn.
1937-1940: Correspondentie met Willem Elsschot, met wie hij bevriend raakt.
Kamiel Top had in oude nummers van een ter ziele gegane schoolblaadje De Pijl, een gepubliceerde brief van 27 november 1933 ontdekt, die Elsschot aan de school in Nieuwpoort had gericht. Deze publicatie zette de toen 14-jarige Top er toe aan om zijn literaire held aan te schrijven.
21 april 1937: Stuurt Willem Elsschot een eerste brief waarin hij meedeelt ‘Tsjip’ te hebben gelezen en ook ‘Een ontgoocheling’ en of er nog een vervolg zou komen op ‘Tsjip’ ? De boeken had hij ontdekt in de Willemfondsboekerij te Nieuwpoort, waar hij in zijn vrije tijd een handje toestak.
- Er zouden nog 7 brieven en 1 ‘postkaart’ volgen, allen geschreven tussen 21 april 1937 en 7 november 1940. Bij het uitbreken van WO II stopt de correspondentie. De antwoorden van Elsschot zijn niet bekend.
- Deze correspondentie wordt haarfijn uit de doeken gedaan door Werner Spillemaeckers in het Tijdschrift Vlaanderen jg 45. Werner Spillemaeckers Is Kamiel Top een zoon van Willem Elsschot?
1938: Debuteert met de novelle Een begrafenis in het tijdschrift Voetlicht, het orgaan van de Vrienden van het Nederlands Toneel te Oostende. De invloed van Willem Elsschot is duidelijk.
Leert ook Maria Winne kennen, dochter van een bekwaam vakman Timmerman, die ervan droomde om danseres te worden. Kamiel Top wordt stapel van haar. Zij zal als Schauspielerin in München aan het werk geraken en af en toe naar België terugkomen.
December 1938: Op de middelbare school wordt het vroegere schoolkrantje ‘De Pijl’ nieuw leven in geblazen.
- Kamiel Top is er hoofdredacteur en in het eerste nummer (direct 4de jg genoemd) verschijnen twee gedichten van zijn hand, evenals een stukje proza “Nieuwpoort’s Duivelstoren” navertelling van een oude legende over Nieuwpoort.
16 februari 1939: Bij zijn derde brief aan Willem Elsschot stuurt hij ook 2 nummers op van Voetlicht, waarin ‘Een begrafenis’ is gepubliceerd. Hij vraagt Elsschot om kritiek “zonder er doekjes om te winden”.
Elsschot reageert prompt door het werk over te maken aan Jan van Nijlen, met de vraag om het ook eens te lezen, en, als hij het goed vindt, het ook wil doorspelen aan Jan Greshoff.
21 februari 1939: Uit de vijfde brief kunnen we aflezen dat Jan Greshoff het werkje op zijn beurt heeft doorgespeeld aan Adr. Van der Veen, redacteur bij “Werk” (waar ook Johan Daisne redactielid is). Van der Veen vraagt Kamiel ‘iets’ op te sturen voor Werk. Kamiel is volop bezig met de novelle ‘De beiaardier”.
We weten niet of Kamiel ‘iets’ heeft ingestuurd naar Werk, alleszins is er niets verschenen.
April 1939: Verschijnt het 2de en meteen ook – wegens te weinig abonnementen – het laatste nummer van de schoolkrant “De Pijl”.
- We vinden er van Top’s hand, een boekbespreking in over Fred Germonprez ’s boek “Kinderen van de Zee” en opnieuw 2 gedichten “Eenzaamheid” en “R.I.P. Een liefde”.
30 juni 1939: Verwerft met de grootste vrucht het einddiploma Middelbaar Onderwijs. Zijn verzen worden voorgelezen op de ‘Dagen der Poëzie’ te Merendree.
Najaar 1939: Begint zijn studie voor regent Germaanse talen aan de Rijksmiddelbare Normaalschool te Gent.
- Invloed van leraren Achilles Mussche en A. Hegmans. Bewondert Kipling.
- Interesseert zich fel voor jazzmuziek, verzamelt platen en zoekt contact met dirigenten.
- Schrijft wekelijks een kunst- en kultuurhoekje in het Veurns weekblad De wekker.
10 mei 1940: Wereldoorlog II breekt uit. Jongeren die ofwel te jong zijn om soldaat te worden, maar toch oud genoeg om niet in Duitse handen te vallen, worden opgeroepen om zich te mobiliseren achter het front. De bedoeling was om later over een elite-reserve te kunnen beschikken.
- Ook de groep jongeren rond de Veurnevaart – inclusief Kamiel Top – valt onder deze verordening.
- Het hele verhaal is door Top verwoord in een prozastukje De reis der dwazen, een autobiografisch verhaal over de eerste oorlogsmaanden. (archief in het Letterenhuis). Voor een gedetailleerd relaas: Uit het oude schrijn, pp 55-56.
Na dit avontuur trekt Kamiel gezwind naar Gent terug om er zijn studies verder te zetten.
- Hij legt er contacten met jazz-musici in “L’Ancienne Belgique”. Hij verzamelt er een jazz discotheek met bekende meesters bijeen.
- Hoe komt Top aan geld ? Top – die de directeur van de vismijn en diens schoonzus goed kent – kan gemakkelijk (en waarschijnlijk goedkoop) aan vis geraken. Deze vinden gretig afzet te Gent en Antwerpen.
Najaar 1940: Amper 17 jaar oud wordt hij geïntroduceerd bij de Faungroep te Gent . Hij frequenteert er in geheime vergaderingen Paul Rogghé en de 17-koppige Faun-groep, waartoe onder meer Mark Edo Tralbaut behoort.
Hij kent Johan Daisne persoonlijk, die hem met drie gedichten in 1940 – Top is dan 17 – opneemt in de bloemlezing De nieuwe dichtersgeneratie in Vlaanderen.
07 november 1940: Stuurt nog een kaartje naar Elsschot. Hij excuseert zich voor het lange wachten, maar hij had gedacht dat hij nog een brief zou gekregen hebben. Het blijkt ook dat hij tot een van de weinige bevoorrechten van Elsschot behoorde aan wie deze laatste een exemplaar van zijn “Leeuwentemmer” heeft opgestuurd. (o.a. ook aan Daan Boens en Jan van Nijlen)
1941: De debuutbundel ‘Het Open Venster’ verschijnt bij de prestigieuze Antwerpse uitgeverij ‘De Nederlandsche Boekhandel”.
Oktober 1941: In ‘Sirene’ (halfmaandelijks blad voor kunst en letteren jg. 2, nr 20) verschijnt een interview dat Kamiel Top heeft afgenomen van Willem Elsschot.
1942: Kamiel Top is laatstejaars in Gent.
- Hij heeft er uitmuntende professoren gehad: Achilles Mussche, Adrian Hegmans en ontmoette er op de wekelijkse geheim-onder-gedoken vergaderingen van de Faun, nog meer bekenden die zijn wereldje konden opfleuren.
- Het moet voor de jongeman een spannende tijd zijn geweest: studeren, smokkelen, jazzmuzikanten ontmoeten, contacten en omgang met literaire namen, wellicht met die lepel charme bovenop die de plaatselijke venussen en diana’s kon doen smachten.
November 1942: In ‘Podium’ – een soort bloemlezingenreeks, bijeengesprokkeld door Frank Meyland ook student aan de Rijksnormaalschool – verschijnt een eerste maal het gedicht ‘Ontmoeting’ opgedragen aan zijn Prof. Adrian Hegmans.
1943: Promoveert tot regent in de Germaanse talen.
1943: Publiceert een nieuwe dichtbundel Van Zee en Visschers. Hij bevat tien gedichten en evenveel lino’s van Emiel Fryns. De bundel wordt in eigen beheer uitgegeven omdat de twee kunstenaars geld nodig hadden. Alle 125 exemplaren worden verkocht.
In Groote Snoecks Almanak van 1943 lezen we het gedicht ‘Ontmoeting’ waarvan Top de opdracht aan professor Hegmans vervangen heeft door (Dissonante):
April 1943: Aan Johan Daisne stuurt hij de verzen ‘Geluk’ en ‘De zeemeeuw’ uit 1941 op, en vermeldt daarbij: ‘Wat gedichten betreft, sinds 2 jaar heb ik niets meer gemaakt; en wat ik voordien klaar had komt mij thans te belachelijk voor om er nog over te praten.’
Over wat er gebeurd is in 1944 tot aan zijn aanhouding, bestaat er grote verwarring. De vraag kan gesteld worden of, en in welke mate dan, Kamiel Top bij het verzet betrokken was. Rond de volgende vier maanden hangt nog behoorlijk wat mist.
1944: Aangesteld als bediende bij de ravitailleringsbureau voor schippers te Nieuwpoort, waar hij verantwoordelijk was voor de bedeling van de rantsoeneringszegels.
- Algemeen werd tot nu toe aangenomen dat Top zegels verdonkermaande ten voordele en in opdracht van het verzet, maar Johan Vanhecke komt in zijn reconstructie van het gebeurde (Zuurvrij, juni 2013, pp 6-13) tot een andere versie.
- In een vertrouwelijke mededeling van Karel Jonckheere op 26 november 1957 aan Emile Willekens (toen adjunct-conservator van het Letterenhuis), zou Kamiel Top de overtollige zegels clandestien verkocht hebben, en de opbrengst ervan gespendeerd hebben aan ‘een dame van lichte zeden’, aldus Jonckheere.
- Verder onderzoek in het archief lijkt te suggereren dat de ‘dame van lichte zeden’ zoals Jonckheere ze noemt in feite Maria Winne is, een jeugdliefde van Kamiel, die hem ontrouw was geworden, maar waar hij nog contact mee had.
Top werd betrapt en (tijdelijk) opgesloten, waardoor hij de kans verspeelde om hem, aldus Jonckheere, op te volgen als leraar Nederlands aan de Rijksmiddelbare school in Nieuwpoort.
Kort daarop wordt hij aangesteld als hulpsluismeester bij de wateringen te Nieuwpoort.
14 april 1944: Samen met zijn chef sluismeester en zijn collega’s wordt Top door de Gestapo gearresteerd onder verdenking van spionage voor de geallieerden.
Heel wat bronnen vermelden dat Kamiel Top lid was van de verzetsgroep O.M.B.R., een royalistisch en behoudsgezinde groepering.
- Brugge, Sint-Gillis, Bayreuth, Ebrach waren de doorgangsplaatsen vooraleer hij behoorlijk verzwakt naar Duitsland werd gedeporteerd.
Januari 1945: Komt aan in het beruchte concentratiekamp van Flossenburg, waar ‘volks- en staatsgevaarlijke individuen, criminelen en asocialen’ werden afgezonderd.
4 maart 1945: Overlijdt als gevangene 43.368 in het concentratiekamp Flossenburg [Duitsland]. Uit documenten blijkt dat dysenterie de rechtstreekse oorzaak van zijn dood zou zijn geweest. Zijn lichaam werd nooit gevonden.
Epiloog
1950: In zijn bundel “Achttien stappen in de storm” wijdt Marc Braet een in memoriam aan deze dichter
Kamiel Top Kamiel Top dood en begraven, in Germanië zonder kruis. Bij de sletten en de raven, bij de puinen en het gruis. Ziek zijn bij het avonddalen, van het ondergaande rood. Met de boeven en vandalen, met het water en het brood. En de zon nooit meer zien klimmen, Als de kleur van kloppend bloed. Slechts de kapo’s en de schimmen, slechts de ovens en de gloed.Bij de sletten en de raven, ver van moeder en van huis. Kamiel Top dood en begraven, in Germanië zonder kruis.1983: Er werden plannen gesmeed om het verzameld werk van Kamiel Top uit te geven. De nagelaten gedichten en verhalen bleken zich te bevinden in het archief van Karel Jonckheere.
- Jonckheere wou dat niet gepubliceerde werk niet vrijgeven, ‘uit achting voor Tops nagedachtenis’. Wel stelde hij voor het Masereelfonds uit Gent Het open venster (1984) samen, waarin hij Tops poëziedebuut en de gedichten Van Zee en Visschers bundelde.
1998: Publicatie van Uit het Oude Schrijn-Kamiel Top, terug uit ‘Nacht und Nebel’, uitgave in eigen beheer door Paul Top, Den Haan-Wenduine 1998 (141 pagina’s dik, slechts 37 exemplaren)
2005: De literaire nalatenschap van Kamiel Top die Jonckheere zo zorgvuldig beheerde, komt in het bezit van het Letterenhuis.
- Ze bevat vier korte prozastukjes en drie novellen (De beiaardier, De reis der dwazen, een autobiografisch verhaal over de eerste oorlogsmaanden; en de Moderne ballade onder het pseudoniem Jan Verdorie, over een corrupte pastoor).
- Nota: De beiaardier (1939) bevat tevens een 2 pagina’s lange ‘Verklaring van de symboliek’. Hierin poogt hij hoofdstuk per hoofdstuk de verhouding weer te geven tussen verhaal en werkelijkheid; bij hoofdstuk drie staat:
- Ik beminde een meisje (M.) hartstochtelijk. Ze was mij alles; zoveel als was ze reeds mijn vrouw. Toen werd ze ontrouw en brak onze verloving af. Het ideale meisje dat ik beminde bestond dus niet meer […]. Mijn beiaard = mijn schrijven, mijn woorden. Ik voelde dat K.T. die zo doorgoed was, en naïef in de liefde liep, weldra zou sterven, om plaats te maken voor den gewonen meer realistische jongen.
- Verder zijn er nog wat gedichten:
- Een collectie van 117 verzen uit 1938;
- Een handgeschreven bundeltje ‘Verdorde bloemen’, met een selectie van 16 gedichten uit de verzameling van 117, samengesteld eind 1939;
- Een dun schriftje met zeven handgeschreven gedichten;
- Een envelop met een stapeltje gedichten – meestal verbeterde typoschriften – met op het eerste blad het opschrift
- Kamiel Top
- Beginbalans. Het open venster
- De Nederlandsche Boekhandel
- Antwerpen. 19401.
- Deze envelop bevat ook nog verzen voor een tweede bundeltje.
- In het ‘administratieve dossier’ over Top in het Letterenhuis zit tevens een envelop met daarop de mededeling: Biografische details, niet ter inzage. Gesloten te bewaren tot 50 jaar na Tops dood. Hierin bevindt zich de vertrouwelijke mededeling van Karel Jonckheere.
MEER OVER KAMIEL TOP
- Nico Rost: Goethe in Dachau, Literatuur en werkelijkheid. L.J.Veen’s Uitgeversmaatschappij, Amsterdam 1946
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Websites
Referenties
- Stefan Brijs: De vergeethoek; p.65-72 Atlas, Amsterdam/Antwerpen. 2003.
- Paul Top; Uit het Oude Schrijn-Kamiel Top, terug uit ‘Nacht und Nebel’, uitgave in eigen beheer, Den Haan-Wenduine 1998
- Johan Vanhecke, De teloorgang van een dichter. Mistsluiers rond Kamiel Top. In: Zuurvrij, juni 2013, pp. 6-13.
- Roger Pieters, Kamiel Top – In Germanië zonder kruis, VWS-cahiers nr 73, Jrg. XIII, nr. 3/A, herfst 1978.
SMAAKMAKER
Werkmanskind
Uit: ‘Het open venster’ 1941.
Jij bent geboren op een avond, kind, geboren onder ’t ruisen van de bomen: er woei een zachte, zoele zomerwind, die als gezant der verten scheen te komen. Het was een avond als er vele zijn; jouw komst werd niet verkondigd in de bladen; er was alleen in plaats van koffie, wijn, en nieuwe luiers in de oude laden. Je deed je moeder leed voor de eerste maal, en las voor ’t eerst vergeven in haar ogen, v van liefde glanzend. O, die ogentaal, die oude taal, die nimmer heeft gelogen ! Jij bent geboren op en avond, kind…, er was voor jou geen loeien van sirenen: er was alleen het ruisen van de wind, en in dat ruisen ook jouw eerste wenen. Je vader dronk kontent een extra-pint; en is beschonken weer naar huis gekomen. Je bent geboren op een avond, kind; en had als deel het zingen van de bomen.
BIBLIOGRAFIE
De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel – Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
- POËZIECENTRUM vzw – Gent
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto’s
Chronologisch overzicht.
| Jaar | Titel | Fotogalerij | Uitgeverij 1ste druk |
| 1938 | ‘De begrafenis’ (novelle) | In: Voetlicht, De Vrienden van het Nederlandsch Toneel, Oostende. Jg. 9 (1938) nrs 1 & 2. | |
| 1941 | Het Open Venster. Verzen. (gedichtenbundel) |  |
Antwerpen: De Nederlandsche Boekhandel. -32 p. Afmetingen: 23 x 14.75 (ingenaaid) Colofon: Van dit boek werden gedrukt op de persen der Drukkerij G. Braet tweehonderd exemplaren. |
| 1943 | Van Zee en Visschers. Gedichten. (gedichtenbundel)
Gedichten van Kamiel Top;
Lino’s van E. Frijns
[Met een opgeplakte portretfoto van de dichter].
|
|
Nieuwpoort-Bad: Drukkerij L. Cordel, april 1942 [1943, ter wille van de censuur geantedateerd] -42 niet-gepagineerde blz., doorschoten met vloeipapier,
Colophon: Dit boek kwam in April 1942 van de persen der drukkerij L. Cordel te Nieuwpoort-Bad in een oplage van 125 exemplaren, waarvan 25 gewone, genummerd van B1 tot B55, en 70 luxe-exemplaren genummerd van A1 tot A70. Van de luxe-exemplaren zijn de lino’s met de hand gekleurd, en is elk exemplaar gesigneerd door auteur en teekenaar. Dit is nummer … |
| POSTUME HERUITGAVE | |||
| 1984 | Het open venster en Van Zee en Vissers. (verzamelbundel)
Samengesteld en woord vooraf door Karel Jonckheere.
Omslag: Christine Van De Walle
Foto: Lino Emil Frijns
|
 |
Gent: Masereelfonds. -48p.
Afmetingen:20 x 12.50 (ingenaaid)
Druk: Goff Gent
Zetwerk: De Zetterij, Gent
|
