Maakt deel uit van:activisme 1914-1918Collaboratie WO II
RICHARD DE CNEUDT
Gent, 24 september 1877 – Gent, 29 januari 1959
Dichter, schrijver, activist en lid van de Raad van Vlaanderen.
De Cneudt schreef aanvankelijk weemoedige natuurpoëzie in de trant van de Tachtigers, later ook poëzie met een meer sociale inslag.
Naast de radicale flamingant De Cneudt staat de dichter De Cneudt. De Cneudt schreef wel verzen over en aan Vlaanderen, maar geen flamingantische strijdpoëzie in de trant van René de Clercq.
In 1905 publiceerde hij de autobiografische roman “Het geluk“.
Pseudoniemen: Verheyden Walter (in: Het Weekschrift voor Vlaanderen) voor details zie rubriek A-Z Pseudoniemen lexicon
BIOGRAFIE
24 september 1877: Geboren te Gent
Studeert voor onderwijzer aan de normaalschool te Gent
1891: Publiceert zijn eerste verzen in het tijdschrift Vlaamsch en Vrij, een tijdschrift waarin ook Streuvels debuteerde.
1895: Pas 18 jaar oud en een eerste dichtbundel Gevoel en Phantazie te Gent
1898: Drie jaar later volgt de tweede bundel Van dichterleven
Opmerkelijk is dat De Cneudt in de periode voor WO I veel meer in Nederland geapprecieerd wordt dan in Vlaanderen.
- Een eerste doorbraak in het noorden beleeft De Cneudt dankzij de jubelende recensie van Frits Lapidoth, in Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift over De Cneudts tweede bundel, Van dichterleven (Frits Lapidoth, ‘Nederlandsche verzen en Nederlandsch proza’, in: Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift deel XV (januari-juni 1898), p. 491-492.)
- Behalve in De XXe Eeuw en Elsevier’s verschijnen van dan af vele gedichten van De Cneudt in Groot Nederland, De Nieuwe Gids van Willem Kloos, Onze Eeuw en het katholieke Van Onzen Tijd.
- De opmars is des te meer opmerkelijk want De Cneudt valt moeilijk te associëren met de Vlaamse groep die in Nederland naam had gemaakt: (ex-) Van Nu en Straksers als Vermeylen, Streuvels, Teirlinck en Van de Woestijne.
1898 tot 1916: Onderwijzer bij het lager gemeentelijk onderwijs te Gent
- De Cneudt leeft zich con gusto uit in het flamingantische culturele leven van Gent. Hij organiseert kunstavonden en is actief in het muziekonderwijs.
- In 1912 zorgt hij voor de viering van Virginie Loveling.
- Maar ook: hij raakt erg teleurgesteld over de macht van de Vlaamsgezinden in het politieke bedrijf.
1902: Uitgeverij Van Dishoeck geeft op luxueuze wijze zijn dichtbundel Wijding uit.
- Het 220 bladzijden tellende Wijding werd gedrukt op geschept Hollands papier, met een bandtekening van Simon Moulijn. De gebonden uitgave kostte 5 gulden 90, de ingenaaide versie 3 gulden 90. Dat waren zeer flinke prijzen voor 1902
- Maar de receptie valt tegen, buiten de welwillende kritiek van Willem Kloos werd de bundel eerder als zwak beoordeeld.
De roman Geluk van 1905 en de in 1907 en 1908 gepubliceerde novellen De Primus en De secretaris van de Dekenij – geslaagde humoristische schetsen van de kleinburgerlijk Gentse atmosfeer. – worden allen uitgegeven in Nederland
1912: Tien jaar na Wijding, verschijnt een volgende dichtbundel Naar lichtende wegen,
- De Cneudt heeft lang bij verschillende uitgevers met zijn werk moeten leuren voordat de bundel onderdak vond, wat zijn tanende reputatie als dichter aangeeft.
- Pas met deze bundel – een uitgave van Ad. Herckenrath te Gent en de Wereldbibliotheek te Amstedam – krijgt de dichter enige bekendheid in Vlaanderen. De bundel wordt bekroond met de Prijs voor Vlaamsche Letterkunde van de provincie Brabant. In Nederland wordt de bundel nog nauwelijks vermeld.
- Ondertussen bleef hij wel regelmatig bijdragen leveren zowel aan Vlaamse als aan Nederlandse tijdschriften
WERELDOORLOG I – een activistisch avontuur
Met het uitbreken van de oorlog valt de literaire activiteit van De Cneudt stil. Al zijn energie gaat naar zijn politieke inzet. Pas in 1925 komt er opnieuw een bundel gedichten uit, waarvan vele gedichten reeds in 1914 klaar lagen.
Activisme, activisme !!!
De Cneudt sluit zich al vroeg aan bij de Nationale Jong-Vlaamsche Beweging een Vlaams radicale Gentse groepering die in de Eerste Wereldoorlog alles verwacht van een Duitse overwinning, niet minder dan een vertegenwoordigend lichaam dat de kern van het parlement en de regering van de toekomstige soevereine staat Vlaanderen zou vormen. Zij zijn de meest radicale vleugel binnen de toenmalige Vlaamse Beweging.
Oktober 1915: Ondertekent het Zeven-punten-programma, waarin Jong Vlaanderen haar verlangens duidelijk en concreet oplijst en aan de Duitse overheid overhandigt.
Wordt medewerker van De Vlaamsche Post en De Gazet van Brussel.
1915-1916: Wanneer het activistische weekblad Vlaamsch Leven (3 oktober 1915 tot 20 oktober 1918) verschijnt, is De Cneudt al in het eerste nummer van Vlaamsch Leven prominent aanwezig met een reeks van tien gedichten onder de titel Uit Dagen van Schoonheid en Vrede.
- In nummer 20 van 13 februari 1916 verschijnt van zijn hand een uitvoerige kunsthistorische bijdrage over Gent, fraai geïllustreerd o a met reproducties van schilderijen van Ferdinand Willaert, Jozef Horenbant, Carolus Tremerie. ( Eene Koningin onder de Steden, in: Vlaamsch Leven, jg. 1, 1915-1916, nr. 20, pp. 237-241).
- In het nummer 35 van 4 juni 1916 verschijnt in feuilletonvorm de eerste aflevering van een nooit in boekvorm gepubliceerde roman De schoone droom van Dolf Verwilde. In totaal zullen er twaalf afleveringen verschijnen.
- Vlaamsch Leven – ‘Zelfstandig Vlaamsch Geïllustreerd weekblad’ (1915-1918) was een uitgesproken flamingantische blad
- Het blad bracht regelmatig verslag over de vernederlandsing van de Gentse Universiteit, de Vlaamse werking in het krijgsgevangenkamp te Göttingen en publiceerde voortdurend artikelen over Vlaanderens grootheid.
- Niet onvermeld mag blijven dat het blad ook de literaire verzamelplaats was van bijna alle debuterende jongere dichters van die tijd: Victor J. Brunclair, Gaston Burssens, Marnix van Gavere, Marnix Gijsen, Armand W. Grauls, Raymond Herreman, Karel Leroux, Joannes Marijnen, Alice Nahon, Paul van Ostaijen, Maurice Roelants, Urbain van de Voorde, Frank van den Wijngaert en anderen.
De Cneudt geeft in 1916 zijn Gentse onderwijzersbaan op om met speciale opdracht van het Ministerie van Onderwijs, onder Duits gezag, de vernederlandsing van het lager onderwijs ter hand te nemen, met name in de regio Brussel.
Begin 1917: Betrokken bij de stichting van de Raad van Vlaanderen. Hij wordt er lid van en secretaris van de Kommissie voor Wetenschappen en Kunsten.
- Hij zou er als ‘bijzonder inspecteur’ de toepassing van de taalartikelen van de wet van 19 mei 1914 nagaan in het lager onderwijs te Brussel.
Via een uitgebreid klassenbezoek in 1917 komt hij tot het inzicht dat 70% van de kinderen Vlaamssprekend zijn, maar het onderwijs in slechts een vijfde van de klassen min of meer Nederlandstalig. Bovendien neemt hij een sterke Vlaamsvijandige druk waar op de kinderen vanwege de leiding van de scholen. In de Raad van Vlaanderen ijvert De Cneudt daarom voor de snelle, gedwongen vernederlandsing van de scholen in Groot-Brussel, evenals voor de afschaffing van Franstalige scholen in Vlaanderen. Zijn principe is dat de moedertaal van het kind bepaald wordt door zijn afkomst en niet door de verklaring van de vader; en dat een tweede taal niet in het lager onderwijs mag aangeleerd worden.
De Cneudt heeft zijn activistische pogingen tot vernederlandsing van het Brusselse onderwijs zelf vastgelegd in De vervlaamsching van het lager onderwijs in Groot-Brussel. Hessens, Brussel 1918.
INTERBELLUM
Duitsland
Begin november 1918: Bevreesd voor bestraffing door het Belgische gerecht, wijkt hij samen met zijn vrouw en vier kinderen uit naar Duitsland, Hij wordt wegens landverraad (bij verstek) veroordeeld tot de dood.
In Duitsland is de economisch situatie door een torenhoge inflatie en de labiele politieke situatie zeer precair – van Flamenpolitik is hoegenaamd geen sprake meer – en ziet hij zich genoodzaakt om zijn vooroorlogse relaties bij Nederlandse uitgeverijen aan te spreken om voor hem een betrekking te zoeken.
Nederland
November 1919: Kan als corrector aan de slag bij de drukkerij Levisson in Den Haag weliswaar tegen een zeer karig loon.
Daarnaast geeft hij zich op voor de studie voor de M.O.- akte, die hem toegang kan verschaffen tot het Nederlandse onderwijs. Akte die hij in 1921 behaalt.
- In 1921 kan De Cneudt als leraar aan de slag aan de Rijks Hogere Burgerschool van Oud-Beijerland, een dorp in de Hoekse Waard onder de rook van Rotterdam.
- In 1923 slaagt hij er in om leraar Frans te worden aan de Gemeentelijke Hogere Burgerscholen te Rotterdam. Hij oefent deze functie uit tot in 1937, het jaar waarin de Belgische overheid (gedeeltelijke) amnestie verleent aan de zgn activisten uit Wereldoorlog I.
Vanaf 1923 tot zijn terugkeer naar Vlaanderen woont hij in Rotterdam.
1925: Met de bundel De stille bloei – die hoofdzakelijk bestaat uit gedichten die reeds in 1914 klaar waren – wil De Cneudt zijn dichterlijke carrière weer opnemen
- De Cneudt vindt steun bij Leo Simons, directeur van de Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur. die De stille bloei, laat verschijnen in de door Emmanuel de Bom geleide serie Vlaamsche bibliotheek.
- Blijkens zijn correspondentie met Leo Simons verwachtte De Cneudt heel veel van deze bundel. Maar een comeback blijkt er in Nederland niet meer in te zitten.
- Feitelijk was zijn Nederlandse literaire carrière in 1914 al afgesloten. De naamsbekendheid die hij voor de oorlog genoot kon hij nadien, ondanks zijn komst naar Nederland, niet meer evenaren
Terug in Gent
1937: Ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag wordt te Gent een huldigingsplechtigheid georganiseerd. Bij die gelegenheid verschijnt een bloemlezing van zijn werk met als titel Verzen
- De keuze van de gedichten maakte De Cneudt zelf uit de bundels Gevoel en phantazie, Van dichterleven, Wijding, Naar lichtende wegen en De stille bloei. Vele gedichten werden grondig naar de vorm herwerkt, zodat men de dichter hier op zijn best vindt.
- De verzamelbundel Verzen – uitgegeven in Nederland door De Wereldbibliotheek en in Vlaanderen door De Sikkel – lokt in de Nederlandse landelijke periodieken geen respons meer uit.
1939: Vestigt zich definitief in Gent.
WERELDOORLOG II
Werkt mee aan het weekblad Volk en kultuur en schrijft het libretto voor een Eén-mei spel op muziek van Lieven Duvosel dat in 1942 door de radio wordt uitgezonden.
1942: Wordt gehuldigd bij zijn vijfenzestigste verjaardag. Hem wordt de bundel Mijn hart verlangt aangeboden.
Tot december 1942 werkt hij mee aan het tijdschrift Westland, een tijdschrift – opgericht door Filip de Pillecyn en Bert Ranke – (eerste nummer juni 1942) dat algauw onder invloed van Bert Ranke de Nieuwe Orde beginselen zal uitdragen, en waar ook De Pillecyn het om die reden na vier nummers voor bekeken hield.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt hij lid van de Vlaamsche Kunstenaarsgilde en voorzitter van de Kamer van Oost-Vlaamse letterkundigen, organen van Nieuwe Ordegezinde strekking.
Hij bekwam ook een ‘schadevergoeding’ van een half miljoen frank hem toegekend door de ‘Commissie tot uitvoering van de herstelverordening van 6 september 1940’ (het zgn Bormsfonds).
- De doelstelling van deze commissie – genoemd naar haar voorzitter August Borms, die op 12 april 1946 wegens collaboratie zal worden gefusilleerd in de rijkswachtkazerne te Etterbeek – was schadevergoeding en herstel in rechten toe te kennen aan gewezen activisten uit de Eerste Wereldoorlog.
NA DE OORLOG
1948: Het Belgisch gerecht vordert de ‘schadevergoeding’ uitgekeerd door de Bormscommissie terug vermeerderd met interesten en kosten.
- Om die aan de Belgische staat te kunnen terugstorten, moest hij in 1950 zijn rijkgevulde bibliotheek openbaar verkopen.
1952: Bij zijn 75ste verjaardag wordt hem de bundel Liederen der bezinning aangeboden, waarvoor Filip de Pillecyn het voorwoord schreef. De bundel bevat zijn wellicht tederste gedichten, ingegeven door de naoorlogse ervaringen met het gerecht en het verlies van zijn geliefde bibliotheek.
29 januari 1959: Richard de Cneudt overlijdt te Gent
MEER OVER RICHARD DE CNEUDT
- Eeckhout, ‘Richard de Cneudt’, in: Literaire schetsen (1940), p. 42-62;
- de Muynck, ‘Richard de Cneudt, de vergetene’, in: Westland 1 (1942-1943) 8, p. 716-724.
- De rol van Richard de Cneudt in het activisme wordt uitvoerig belicht door Daniël Vanacker in zijn Het aktivistisch avontuur. Stichting Mens en Kultuur, Gent 1991, p. 57 e.v.
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Website
- Richard de Cneudt · dbnl
- De Cneudt, Richard – NEVB Online
- Arno Kuypers, Een naam dien het publiek zal hebben te onthouden’: Richard de Cneudt in Nederland … [Arno Kuipers]’ in: ZL. Jaargang 2 nr 2 januari 2003 pp 32-47.
Referentie
- Wim BLOCKMANS, Richard De Cneudt, in: Nationaal Biografisch Woordenboek, Deel 5, Brussel, 1972. pp 201-212
- Stefan VAN DEN BOSSCHE, “Wonderbare frisch-jonge literaire krachten”. De instroom van ‘het wonderjaar’ van Gentse literaire normalisten in Vlaams-gezinde weekbladen, “Vlaamsch Leven” in het bijzonder (1914-1916), in: Wetenschappelijke tijdingen • LXIV/3/2005, pp 149-167.
BEKRONINGEN
1912: Prijs voor Vlaamsche Letterkunde van de provincie Brabant voor Naar lichtende wegen
SMAAKMAKER
De schrebieldenraapsters
Ik zie ze wroeten, stijf en stram gestopen,
bezijds de spoorbaan op het braakliggend land,
waar ’t rottend vuil der groote stad bij hoopen
grauwe assche klaart in gouden zonnebrand.
Een omgebogen haaksken in de hand,
lijk schuwe dieren hongrend neergekropen,
wroeten zij koortsig, elk naar zijnen kant,
de bruine zenders en den afval open.
’t Zijn havelooze kindren, bleeke vrouwen,
schuw bedelvolk met tragisch aangezicht,
de blikken strak naar ’t schamel werk gericht
miserie-volk, scharlend in stom mistrouwen
en nijdgen haat den schralen buit te gaar,
in bonte reken knielend naast elkaar…
Uit: De stille bloei p. 26
BIBLIOGRAFIE
Woordje vooraf
De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience –Antwerpen.
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
- POËZIECENTRUM vzw – Gent
- DBNL Anoniem Mededelingen van de Documentatiedienst ‘de Cneudt 1877-1959’
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klik op de foto
Chronologisch overzicht
| jaar | Titel | Fotogalerij | Uitgeverij 1ste druk |
| 1895 | Gevoel en phantazie. Gedichten. (dichtbundel)
Teekeningen van J. Van Biesbroeck. |
Gent: Drukkerij I. Vanderpoorten, 128p.
Afmetingen: 21.50 x 14 |
|
| 1898 | Van dichterleven. Verzen. (dichtbundel)
Met een titelvignet van H.P.B. |
 |
Gent: Algemeene Boekhandel van Ad. Hoste. -168p.
Afmetingen: 21 x 12 |
| 1901 | Een offer. Tooneelspel in verzen in één bedrijf. (theatertekst)
Bekroond in den tooneelletterkundigen wedstrijd der ‘Morgenstar’ te Brussel en tot het genot der Staatspremieën toegelaten. |
 |
Antwerpen: Uitgaaf van G. J. & E. Janssens. -36p.
Afmetingen: 17.50 x 13.50 |
| 1902 | Wijding. Verzen. (dichtbundel) |  |
Amsterdam: C.A.J. van Dishoeck. – [VI] + 220p.
Afmetingen: 20.50 x 17.50 |
| z d [1905] |
Geluk. Oorspronkelijke roman. (roman) | Amersfoort: G.J. Slothouwer. -316p.
Afmetingen: 20.50 x 15 (gebonden) |
|
| 1906 | De meester en zijn vriendinnetje. (novelle) | ‘Gravenhage: Drukkerij-Uitgeverij “Voorburg”. pp 171-233
Reeks: Hollandse novellen jaargang 2 nt 7-8 |
|
| z d [1908] |
De primus. Humoristische novelle.
Latere herdrukken |
 . |
Rotterdam: W.L. & J. Brusse. – 84p.
Afmetingen: 17.50 x 11 (ingenaaid – harde linnen kaft) |
| z d [1908] |
De secretaris der dekenij. Een verhaal uit het Vlaamsch klein-burgerlijk leven. (novelle)
1944: heruitgave bij Uitgeverij Regenboog, Antwerpen. Reeks: Rgenboog – Prisma reeks. |
 |
Rotterdam: W.L. & J. Brusse. – 154p.
Afmetingen: 17.50 x 11 (ingenaaid – harde linnen kaft) |
| 1909 | De primus.(novelle)
Met een portretfoto van de auteur tegenover titelblad. |
 |
Gent: Drukkerij Plantijn [1909]. -64p.
Afmetingen: 18 x 12 (geniet) |
| 1912 | Naar lichtende wegen. Verzen. (dichtbundel) |  |
Gent: Ad. Herckenrath / Amsterdam: Mij voor goede en goedkoope lectuur. -152p.
Afmetingen: 21.50 x 16 (ingenaaid) |
| z d [1912] | Hendrik Conscience. Zijn leven en zijn werk voor het volk geschetst. (essay – gelegenheidspublicatie)
“Aan Hendrik Conscience. Het dankbare Vlaamsche Volk ter gelegenheid van den hondersten Verjaardag zijner Geboorte. 1812 – 1883 – 1912” |
 |
Gent: Uitgave van het Groeninger Comiteit [1912]. -8p.
Afmetingen: 27.50 x 14.50 (geniet) |
| 1918 | De vervlaamsching van het lager onderwijs in Groot-Brussel. (essay)
1918: 2de druk ibidem |
 |
Brussel: A. Hessens, drukker-uitgever (108, Van den Boogaerdestraet). -276p.
Afmetingen: 21.50 x 14 (ingenaaid – zachte kaft) |
| 1925 | De stille bloei. Verzen. (dichtbundel)
Bevat de cycli: Liederen van het arme volk; Verzen uit het dagboek van een droomer; Natuur en leven. |
 |
Amsterdam: Maatschappij voor goede en goedkoope lectuur. -148p.
Afmetingen: 18 x 12 (ingenaaid – zachte kaft) |
| 1937 | Verzen. (poëzie – bloemlezing)
Met een portretfoto van de schrijver. |
 |
Antwerpen: Uitgeverij “De Sikkel” NV / Amsterdam: N.V. Wereldbibliotheek. -202p.
Afmetingen: 21.50 x 16.50 (zachte kaft) |
| 1942 | Mijn hart verlangt… Verzen uit de ballingschap 1919-1937. (dichtbundel)
Met los strookje Erratum. |
 |
Antwerpen: Uitgeverij “De Sikkel” NV / Amsterdam: N.V. Wereldbibliotheek. -77 + 3p.
Afmetingen: 23 x 15.50 |
| 1944 | De secretaris der dekenij. De primus. (novellen)
Bevat: De secretaris der dekenij (pp 5-145); De primus (pp 147-204) |
 |
Antwerpen: Uitgeverij Regenboog. -204p.
Afmetingen: 17.10 x 11.20 (ingenaaid – harde kaft) |
| 1952 | Liederen der bezinning. (dichtbundel)
Met een Ten geleide door Filip De Pillecyn en een Lijst van intekenaars achteraan. |
 |
Gent: Uitgave Erasmusgenootschap. -96p.
Afmetingen: 21 x 13.50 |
BEKNOPT OVERZICHT PER GENRE
- De vervlaamsing van het lager onderwijs in Groot-Brussel, 1918.
- Poëzie
- Gevoel en Phantazie, 1895.
- Van Dichterleven, 1898.
- Wijding, 1902.
- Naar lichtende wegen, 1912.
- De stille bloei, 1925.
- Verzen, 1937.
- Mijn hart verlangt, 1942.
- Liederen der bezinning, 1952.
- Romans & Novellen
- Geluk, 1905.
- De meester en zijn vriendinnetje. 1906
- De Primus, 1907.
- De secretaris van de dekenij, 1908.
- De schoone droom van Dolf Verwilde, 1916. (in 12 afleveringen in het tijdschrift ‘Vlaamsch Leven’ – nooit in boekvorm gepubliceerd).
- Toneel
- Een Offer, 1901.
