Maakt deel uit van:de theaterwereldjeugdliteratuur
ANTON VAN DE VELDE
Antwerpen, 8 juli 1895 – ’s Gravenwezel, 21 juni 1983
BIOGRAFIE
- Studeert achtereenvolgens aan het St. Eduardusinstituut te Merksem, het college in Herentals en aan het St. Ignatiuscollege te Antwerpen. Eigenlijk wordt hij opgeleid om werk te vinden in de administratie.
- Later volgt hij voordracht bij Modest Lauwerys, toneelgeschiedenis bij Maurits Sabbe aan het Koninklijk Vlaams Muziekconservatorium te Antwerpen.
- Maar de moeilijke familiale omstandigheden doen hem zijn studies onderbreken. Hij gaat kantoorwerk verrichten.
1914: Ontvlucht het bezette land en maakt als vrijwilliger wereldoorlog I mee.
- Aan het front ontmoet hij Oscar de Gruyter, die er zijn Fronttoneel opricht.
- Gedurende een hospitalisatie ontmoet hij de verpleegster Maria De Buysscher, die later zijn vrouw wordt.
1919: Huwelijk met Maria De Buysscher. Wordt bankbediende. Na een weigering om een petitie te tekenen tegen burgemeester Frans van Cauwelaert, wordt hij echter ontslagen.
1919-1920: Schrijft het libretto ‘Fredegonde’, dat door de stad Antwerpen bekroond wordt in 1920. Schrijft het toneelwerk ‘De gekke gast’ en stuurt het naar Jan Musch in Nederland. Die is enthousiast, verandert ‘De gekke’ in ‘De zonderlinge’ en zorgt in 1924 voor de creatie in Amsterdam.
Wordt secretaris van een handelaar in tabak. Krijgt voor zijn vrouw een zijdewinkel ter beschikking op de St. –Jacobsmarkt.
1924: Op verzoek van Rector Jan Bernaerts (1879-1956), oud-frontaalmoezenier, schrijft hij ‘Christoffel, Legendespel in 4 delen’. De creatie, onder eigen regie, vindt plaats in 1924 in Brussel tijdens het 2de Katholiek Nederlands Toneelcongres, georganiseerd door de ‘Algemene Toneelboekerij’.
Hierna volgt een onstuitbare, creatieve periode waarin hij de voornaamste vertegenwoordiger wordt van het expressionisme in katholieke geest (Christoffel, 1924; Tijl, 1925). Zijn toneelstukken hadden internationale (Nederland en Duitsland) bijval.
- De toneelgids was een theatermaandblad, orgaan van de Algemeene toneelboekerij (1909-1940). Deze vereniging werd gepatroneerd door het Katholieke Vlaamsch Secretariaat en het Davidsfonds. Aanvankelijk bescheiden met nogal wat apostolische neigingen, ontwikkelde het zich tot een toonaangevend tijdschrift, dat een grote invloed verwierf op het theoretische en pragmatische denken over het theater in Vlaanderen.
1924: In Lier wordt de Pelgrimsbeweging opgericht door Felix Timmermans, Ernest van der Hallen en Flor van Reeth. Anton Van de Velde is één van de eerste 12 pelgrims, die in 1926 het manifest van De Pelgrim mee ondertekenen.
- Neemt deel aan de Pelgrimtentoonstellingen 1927 en 1930
1925: Behaalt met zijn toneelstuk “Tijl” in 1925 een opmerkelijk succes bij het “Vlaamsche Volkstooneel”.
- De creatie vindt plaats op 18 januari 1926 in het Trocadero-paleis in Brussel in een regie van Jo de Meester. Voor Vlaanderen is het stuk de definitieve doorbraak van het toenmalige moderne toneel.
- Met die ‘Tijl’, in een revolutionaire avant-gardistische regie, wordt deelgenomen aan het internationaal Toneel-tornooi in Parijs. Het stuk wordt er op 23 juni 1927 in de oorspronkelijke taal opgevoerd en wordt er met een langdurige staande ovatie begroet.
- Van de Velde gaf een integraal katholieke Vlaams-nationalistische interpretatie aan de Tijl Uilenspiegel van Charles de Coster, op wiens roman het bizarre Tijl een soort vervolg vormde.
- Tijl I is een satire op de laksheid van de leiders van de Vlaamse Beweging. Het heeft hoog aanzien verworven, wordt beschouwd als een monument-in-mineur, maar is sterk gedateerd. Het stuk –geschreven uit bewondering voor het activisme – gaat zowel tekeer tegen de Lamme-Goedzakmentaliteit als tegen de symbolische Tijl, die als zijn activiteit niet onmiddellijk succes oplevert, de armen laat zakken en zich isoleert, zeker van zijn recht maar zonder pit om door te vechten. Het schijnbare berustende slot roept op tot besluitvorming en doorzettingsvermogen.
- Tijl II (1930) heeft de zoon van Tijl I als held en is veel scherper van toon. Het ontpopt zich als een fel Vlaams-nationalistisch stuk dat de verfranste Belgische staat verantwoordelijk stelt voor de verbastering van Vlaanderen. Zijn Tijl, Nele en Lamme Goedzak bij De Coster nog symbolische figuren bezield met brede humanitaire verzuchtingen, bij Van de Velde zijn ze enkel nog emblemen van de nationalistische eisen voor één etnische en linguïstische gemeenschap. De première had plaats in het Stedelijk Theater te Brugge op 15 september 1930 door het Vlaamsche Volkstooneel, onder regie van de auteur. (bron: Vic Nachtergaele)
Ook als schrijver en vernieuwer van het VLAAMSE KINDERBOEK is Van de Velde productief:
1924: Zijn eerste kinderboek verschijnt als Duimpjes verdere lotgevallen. Daarna volgen Doctor Slim en de microben (1932), Woe’s wondere wandel (1932), Prins Olik en sire Bietekwiet (1932), Kop (1933), en Knagelijn (1933)
TONEELWERK VOOR DE JEUGD volgt ook vrij snel
1926: ‘Lotje’ wordt gecreëerd in het H. Grafinstituut in Turnhout. In hetzelfde jaar wordt ‘Sinte Lutgardis’ gecreëerd in Antwerpen.
1933-1938: Voor het St.-Victorsinstituut te Turnhout schrijft en regisseert hij ‘Radèske’ (1932), ‘Radijs of Radèske tien jaar later’ (1933), Radijs en Bot op sterrevaart’ (1936), Hans Worst’ (1938).
1934-1935: Programmaleider bij de Katholieke Vlaamsche Radio-Omroep.
Anton Van de Velde zal ook vele OPENLUCHTSPELEN creëren ook in Nederland: Eindhoven, Uden, Amsterdam, Heemstede, Breda…
1938: Uit de samenwerking met Jozef Boon en Arthur Meulemans ontstaat het majestatische H. BLOEDSPEL , opgevoerd op de grote markt van Brugge. Het ontlokt aan toenmalige koningin Elisabeth de uitroep: ‘Antoine vous-êtes prince-né’.
1939: Voert samen met Rik Jacobs de regie van het Vlaams Nationaal Zangfeest te Brugge.
Als ROMANSCHRIJVER debuteert Van de Velde vrij laat in zijn carrière.
1936: ‘Het hart vecht’, zijn eersteling, is nog een sterk geconstrueerde roman. Zijn volledige draagwijdte bereikte de romancier echter met de semi-historische fantasie ‘Schep vreugde in het leven’ (1942), dat meerdere herdrukken kende en in 1964 in de reeks Vlaamse Pockets nr 110 bij uitgeverij Heideland, Hasselt uitkwam.
DE OORLOGSJAREN 1940-1945
Augustus 1940: Wordt aangezocht om toe te treden tot de Volksbeweging van het Vlaamsch Nationaal Verbond, maar hij weigert.
1942: Wordt tot leraar benoemd aan het Gentse conservatorium, maar nog hetzelfde jaar neemt hij ontslag.
Blijft literair zeer productief.
Zowel boeken voor de jeugd als volwassenen rollen van de pers: Peter zoekt geluk (1940), Pukkie Pech (1941), ‘Bukske en de Mollengemeente (1941), Schep vreugde in het leven (1942), Willem van Saeftinge (1943), Nele van Ingedal (1944).
Tevens enkele essays’s o a : ‘Het eeuwige masker’ (1940)
1943-45: Willem van Saeftinghe (1943) verscheen in de Vlaams-nationalistisch geïnspireerde Lannoo-reeks Dietsche Gestalten (1942-1943), de roman Nele van Ingedal (1944), andermaal een Uilenspiegel-bewerking met een radicale essentialistisch nationalistische en katholieke inzet, en zijn succesvolle Vondelroman De rechtvaerdige Trou (1945).
NA DE WERELDOORLOG
1945: Na de tweede wereldoorlog schrijft Van de Velde nog diverse romans.
- Een zeer mooi uitgave is het tweedelige werk De rechtvaardige trou (1945), een tweedelige beschrijving van het leven van Joost van de Vondel.
- God en de wormen (1947), is dan weer apocalyptisch van opzet, een soort science-fiction avant la lettre.
1947-1957: Kan zijn regietalent tonen in verschillende spektakelspelen.
- ‘Sanguis Christi – H. Bloedspel’ in Brugge opgevoerd 03/08/1947–17/08/1947 (Tekst: Jozef Boon / Muziek: Arthur Meulemans / Regie, decor: Anton van de Velde); Heropvoering op 03/08/1957–18/08/1957.
- het ‘Lam Gods-spel’ in Gent opgevoerd 07/08/1949–28/08/1949 – Mysteriespel door Herman van Overbeke / Muziek: Robert Herberigs / Regie, decor: Anton van de Velde.
- het ‘Peter Benoit-spel’ te Harelbeke (18/08/1951–26/08/1951), naar aanleiding van diens vijftigjarige overlijden.
- ‘De nieuwe Eva – Mariaspel’ / Regie: Anton Van de Velde / Sportpaleis Antwerpen (18/09/1954–22/09/1954)
1951: Als regisseur verbonden aan de K.V.O. te Antwerpen.
1952 – 1962: Leraar toneelspeelkunst aan het Koninklijk Vlaams Conservatorium te Antwerpen.
1954 – 1967: Lid van de Hoge Raad voor Dramatische Kunst.
1970: Wordt ernstig ziek. Trekt zich terug uit het actieve beroepsleven.
BEKRONINGEN
- 1920: Prijs van de stad Antwerpen “Driejaarlijkse wedstrijd voor toneelletterkunde (zangspel en blijspel) voor Fredegonde.
- 1928: Prijs van de provincie Antwerpen (kinderboek / jeugdboek) voor Lotje. Prettig speel-verhaaltje in drie deelen.
- 1933: Prijs van de Vlaamse provincies (kinderboek / jeugdboek) voor Woe’s wondere wandel.
- 1934: Prijs van de provincie Antwerpen (kinderboek / jeugdboek) voor Knagelijn: ’n leuke historie uit de muizenwereld.
- 1939: Prijs van de provincie Antwerpen (beste werk) voor Het hart vecht.
- 1941: Prijs van de Vlaamse provincies (toneel / tv- en radiospel) voor Hans Worst. Spel in drie kapittels.
- 1957: Oeuvreprijs van de provincie Antwerpen voor het gezamenlijk werk.
Bron: Frans Heymans, Het goud van de Vlaamse letteren. 170 jaar prijzen voor de Nederlandse literatuur in België (1830-2000). Snoeck-Ducaju & Zoon, Gent, 2001.
MEER OVER ANTON VAN DE VELDE
- Karel Elebaers – Aloïs de Maeyer – Rob Roemans, Anton van de Velde met talrijke illustraties naar documenten, decorontwerpen en atelier-schetsen van Anton van de Velde.Uitgeverij “Pro Arte” Diest 1944. Hardcover, 328 blz.
GERAADPLEEGDE BRONNEN
- DBNL auteur – Anton van de Velde
- dramastudenten! | portretten
- Anton Van de Velde – Wikipedia
- Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Anton van de Velde. Auteurs, Herman Van de Vijver (2023, aanvulling), Bernard Van Causenbroeck (1998)
- Prof. Dr. M. Rutten; Prof. Dr. J. Weisgerber (red.): Van “Arm Vlaanderen” tot “De voorstad groeit” 1888-1946. Standaard Uitgeverij 1988 pp.385-388
- Cis Van de Velde, Anton van de Velde’s levensfilm, in: Vlaanderen nr 181, jg. 30, maart-april 1981. Themanummer Drie markante theatermannen, Renaat Verheyen, Lode Geysen en Anton Van de Velde. pp.101-102.
- Vic Nachtergaele, La Légende d’Ulenspiegel, haar mythe en literaire navolgers in Vlaanderen, in: Uilenspiegel. De wereld op zijn kop (red Jozef Janssens), Davidsfonds/Clauwaert, Leuven 1999, pp 198-201.
BIBLIOGRAFIE
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel – Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
- Dr. Rob. Roemans, Bibliografie van en over Anton Van de Velde, pp 211-269. in: Karel Elebaers – Alois de Maeyer – Roemans Rob, Anton van de Velde met talrijke illustraties naar documenten, decorontwerpen en atelier-schetsen van Anton van de Velde.Uitgeverij “Pro Arte” Diest 1944. Hardcover, 328 blz.
Niet gepubliceerd toneelwerk
- 1920 Fredegonde. Lyrisch drama in drie bedrijven en vier taferelen.
- Werd door de stad Antwerpen bekroond
- 1922 De vrouw met de gouden haren. Spel van geloovige stemming in drie bedrijven
- 1923 Dat grimmig boek. Lyrisch spel in drie bedrijven.
- 1924 De dwaas. Lyrisch spel van plezierige Symboliek in drie bedrijven en zeven taferelen.
- 1925 De booze geest. Een dorpsconflict in rhetoricale vaerzen in drie bedrijven.
- 1926 Abel. Lyrisch spel in drie bedrijven.
- 1940 De ivoren toren. Symbolisch spel in twee deelen.
- 1941 Reynaert van Malpertuis. Een vrijheidsspel in drie bedrijven.
Overzicht per genre alfabetisch op titel
- Christoffel. Dramatisch spel in vier deelen. (1924)
- De nieuwe Eva: Mariaspel. (1954)
- De vloek. Lyrisch-dramatische cyclus. (1929)
- De zonderlinge gast. Boosaardig dramatisch spel in fantastische kleur. ’n Inleiding. Twee bedrijven. (1924)
- Faust junior. (1932)
- Halewijn. (1929)
- Het spel van Sint Laurentius. (1949)
- Het wijze lampje. Symbolisch spel voor jonge vrouwen. (1950)
- Ivoren toren. Dramatische fantasie in twee deelen. (1945)
- Juventa Christi: een spel ter verheerlijking van het Christelijk Vlaams Onderwijs.(1951)
- Ons werd gheboren een kindekijn. Volksch kerstspel. (1943)
- Passio Christi. Het Spel van den Heiligen Kruisweg. (1943)
- So sprac die maghed reyne. Kerstspel. (1943)
- Tijl. Gekke historie in vier kapittels. (1925)
- Tijl II. Vervolg van Tijl I, in vier kapittels. (1930)
- Wij armen…(Kerstzang). (1923)
- Sanguis Christi. Het spel van het Heilig Bloed van Brugge. (1939)
- De Gelaarsde Kater. Sprookje in vier bedrijven / Emile Alfred Herrmann. (1933)
- Hans Worst. Spel in drie kapittels. (1939)
- Het spel van Sinte Lutgardis. Lyrisch speelken van geloovige stemming in vier deelen. (1928)
- Krisje’s kerstvaart. Een gespeelde sproke voor klein en groot. (1950)
- Lotje. Prettig speel-verhaaltje in drie deelen. (1926)
- Perle-fine. ’n Zonnige sprokje met zang en dans voor de jonkheid. (1936)
- Radijs en Bot op sterrevaart. ’n Kerstmisavontuur in zes kapittels. (1935)
- Radijs, of Radèske tien jaar later. Zes kapitteltjes uit ’n bewogen leven. (1933)
- Radèske. ’n Kwajongensspel in drie bedrijven, vijf taferélen. (1932)
- Antwerpen de Stoute. / Antwerpen, die Kühne. (1942)
- Het eeuwige masker. (1940)
- Joost van den Vondel.(1942)
- Pelgrimage door Antwerpen. (1941)
- De rechtvaerdige trou. Evocatie van Vondel’s leven. 2 dln (1945)
- God en de wormen. (1947)
- Het hart vecht. (1936)
- Met permissie… (1950)
- Nele van Ingedal. (1944)
- Pukkie Pech. Fantastische roman (1941)
- Schep vreugde in ’t leven.(1941)
- Willem van Saeftinge. (1942)
- Buksken en de mollengemeente. (1945)
- Bukske de mol. (1941)
- Doctor Slim en de microben. ’n wonderlijke geschiedenis voor de jeugd.(1932)
- Knagelijn. ’n Leuke historie uit de muizenwereld. (1933)
- Kop. ’n Mooie geschiedenis voor de jeugd. (1932)
- Mijn gebedekens. (1945)
- Peter zoekt het geluk. (1940)
- Prins Olik en Sire Bietekwiet. (1932)
- Woe’s Wondere Wandel. ’n Plezierig boek voor de jonkheid. (1932)
- Bellefleurken. / Marcelle Vérité; (1941)
- Columbus /Paolo Revelli; (1941)
- De Komst van het monster / Owen Francis Dudley; (1938)
- De marteldood van Sint Sebastiaan mysteriespel in vijf bedrijven / Gabrieli d’Annunzio (1950)
- De meesterzangers van Nurenberg: satirische opera in drie bedrijven. / Richard Wagner (1964)
- Epiphania of De Drie Koningen / Henri Ghéon; (1932)
- Kerstmis / Renée Zeller. (1932)
- Kruisweg / Paul Claudel. (1936)
- Met Mozart op wandel. Het oeuvre, de mensch, het land. / Ghéon Henri (1947)
- Niet naar buiten leunen. Per transsiberische spoorweg naar het nieuwe China. / Maurice Lelong (1967)
- Peter Anemont / Rüdiger Syberberg; (1943)
- ’t Wonderlik wezen en ’t woeste wijf. Gewijde pastorale drie delen met voor-en naspel naar ’t leven van Ste Germaine van Pibrac / Ghéon Henri. (1924)
ANTON VAN DE VELDE VERTAALD
DUITS
- 1938: Das Herz kämpft. Uit het Nederlands vertaald door Erich Stück. Uitgeverij Verlag Herder und C°, Freiburg im Bresgau. -232p. Vertaling van Het hart vecht Antwerpen: Vlaamsche Boekcentrale 1936
- 1942: Das Herz kämpft. Zweite Ausgabe ibidem
- 1942: Das Herz kämpft. Zweite Ausgabe ibidem
- 1941: Onésiphore. Uit het Nederlands vertaad door Erich Stück. Vertaald uit het handschrift.
- Verscheen in: Deutsche Allgemeine Zeitung. Nr 1, 1 Januari 1941 – Hamburger Tageblatt Nr 185, 7 Juli 1941 – Der Mittag. Nr 75b, 30 Maart 1942.
- 1942: Antwerpen die Kühne. Uit het Nederlands vertaald door Friedrich H. Gorissen. Buchentwurf Jos. Leonard. Uitgeverij: “Wiek op”, Brugge. Vertaling van Antwerpen de Stoute, Brugge, “Wiek op” 1942
- 1943: Wuhs wundersame Wanderung – ein vergnügliches Buch für die Jugend. Uit het Nederlands vertaald door Erich Stück. Tekeningen van Hanns und Marianne Langenberg. Uitgeverij Alster Verlag Curt Brauns, Wedel. Vertaling van Woe’s Wondere Wandel. ’n Plezierig boek voor de jonkheid. Antwerpen: N.V. Leeslust. 1932
- 1943: Fünf Musiker. Ein Liebespaar. Uit het Nederlands vertaald door Wolfgang Vogler. Uitgeverij Alster Verlag Curt Brauns, Wedel in Holstein. -351p. Vertaling van Schep vreugde in ’t leven, Antwerpen: Vlaamsche Boekencentrale. 1942.
- 1948: Kop. Eine Geschichte für die Jugend. Uit het Nederlands vertaald door Wolfgang Vogler. Uitgeverij Alster Verlag Curt Brauns, Wedel. Illustraties van Ernst H.A. Bernd. Kinder- en jeugdliteratuur. Vertaling van Kop. ’n Mooie geschiedenis voor de jeugd, Antwerpen: Vlaamsche Boekcentrale N.V. ” Leeslust “. 1932
- 1951: Gott und das Gewürm. Vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Uitgeverij: Kösel-Verlag, München. Fictie, gebonden. Vert. van God en de wormen. Tielt Lannoo, 1947.
- 1953: Bukske der Maulwurf. Vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Uitgeverij: Thomas Verlag, Kempen am Niederrhein. Kinder- en jeugdliteratuur, hardcover met stofomslag. Vert. van Bukske de mol. Turnhout Henri Proost, 1941.
- 1953: Der Tag hat 24 Stunden Vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Uitgeverij: Thomas Verlag., Kempen am Niederrhein Fictie, Vert. van Met permissie. Leuven Davidsfonds, 1950. 2de oplage 1954 ibidem.
FINS
- 1955: Täydet päivät Vert. uit het Nederlands door Kyllikki Hämäläinen. Uitgeverij: Otava, Helsinki. Fictie, Vert. van Met permissie. Leuven: Davidsfonds, 1950.
FRANS
- Peter cherche le bonheur. Vert. uit het Nederlands door J.M.. Uitgeverij: Paris Desclée de Brouwer, s.a. (Collection Horizons). Kinder- en jeugdliteratuur, paperback. Vert. van Peter zoekt het geluk. Diest, Pro Arte, 1940.
SERVOKROATISCH
- 1993: . Bucko i krtice Vert. uit het Nederlands door Josip Tabak. Ill. H. Schröder. Uitgeverij: Mosta, Zagreb 1993 (Pisci za mlade). Kinder- en jeugdliteratuur, gebonden. Vert. van Bukske en de mollengemeente. Turnhout Henri Proost, 1942.