Roger van de Velde
Boom, 13 februari 1925 – Antwerpen, 30 mei 1970
Journalist en schrijver van verhalen, romans en essays.
Hij was journalist voor De Nieuwe Gazet en publiceerde ook in de jongerentijdschriften Arsenaal en Nieuw Gewas.
Roger Van de Velde kwam in 1961 aanraking met het gerecht nadat hij doktersbriefjes had vervalst om Palfium te bekomen. Het medicament was hem eerder door zijn dokter als pijnstiller aangeraden op een moment toen de verslavende werking van het product nog niet bekend was. Onbegrijpelijk maar waar: omwille van bovenvermelde fraude bracht Van de Velde met korte onderbrekingen acht jaar in gevangenissen en psychiatrische instellingen door.
In die omgeving schreef hij een klein literair oeuvre met blijvende waarde.
De belangstelling is wat verbleekt, maar vergeten is de schrijver niet. Anno 2020 – vijftig jaar na zijn dood – wordt De knetterende schedels door uitgeverij Vrijdag heruitgegeven. De korte verhalen uit het eerste deel zijn onderkoelde, ironische portretten van medegevangenen en/of medepatiënten. Het boek bevat ook zijn lucide pamflet Recht op antwoord.
BIOGRAFIE
13 februari 1925: Geboorte te Boom van Roger van de Velde, zoon van Jan Frans van de Velde en Maria Callaer. Zijn vader had samen met zijn broers een jeneverstokerij, De Condor in de Tuyaertsstraat.
1932: Overlijden van zijn vader. Roger was toen 7 jaar oud.
Zijn moeder hertrouwt met Louis Eykmans, een bediende op het reclamebureau van Willem Elsschot. De puberende Van de Velde begon zich ernstig te interesseren voor literatuur en maakte via zijn stiefvader kennis met Willem Elsschot, die hij zeer bewonderde.
1932-1939: Lager onderwijs in de Broedersschool te Boom.
September 1939 – mei 1940: Middelbaar onderwijs op internaat te Jemappes.
1940-1945: Middelbaar onderwijs aan het Sint-Henricuscollege te Antwerpen.
1942: Op zijn achttiende stuurt Van de Velde een gedicht op naar Elsschot, ter beoordeling.
Schuldbewustzijn
Des avonds,
nadat ik met mijn vrouw
ajuin en haring heb gegeten,
– wij eten altijd haring en ajuin –
begluur ik haar eens schuin,
grijp ik naar mijn hoed
en met een vluggen, bangen groet
stap ik op straat en ben meteen
de eeuwige belofte weer vergeten.
Maar door de toegeslagen deur
voel ik het diep verwijt
van haar wanhopigen blik
zoodat een onverklaarbaar spijt,
een onbenoemd verdriet
mij beven doet van schrik
bij elken droppel die ik
in mijn gulzig keelgat giet.’
Elsschot geeft hem het volgende advies: ‘Goed, mits een paar wijzigingen in de voorstelling. Schrijf uitsluitend over mensen en dingen die gij kent en doe het zo sober, zo eerlijk mogelijk, zonder u te storen aan modeverschijnselen en de praat voor de vaak van geleerde estheten.’. De woorden zijn niet ongegrond, de jonge Van de Velde is zelf niet bekend met de sleur van het huwelijkse leven. Elsschot proeft misschien iets van zijn eigen gedicht ‘Het huwelijk’, dat ook de sleur van het getrouwde leven als uitgangspunt heeft.
Van de Velde neemt Elsschots advies ter harte. Bij het analyseren van zijn werk zal blijken dat hij Elsschots woorden steeds hoog in het vaandel heeft gehouden.
1945-1947: KORTE VERHALEN EN GEDICHTEN IN TIJDSCHRIFTEN (NIEUW GEWAS, ARSENAAL en DE FAUN.
Deze verhalen en vooral de gedichten uit die periode verschillen qua stijl van zijn latere literaire oeuvre. Van de velde was toen vooral onder de indruk van de Tachtigers.
1945: Wint de aanmoedigingsprijs van het literaire tijdschrift Bibliogids met het verhaal “De Dorpsveroveraar”. (Johan Daisne wint de 1ste prijs). Het verhaal wordt in het tijdschrift gepubliceerd.
1946 – 1947 : Van de Velde is 21 jaar oud en moet in dienst bij het leger. Daarover zegt hij later: ‘Bij het leger kwam ik voor de eerste maal in openlijk conflict met het gemanipuleerde gezag en een, naar mijn gevoel, even vernederende als zinloze discipline. […] Na twaalf maanden onbehagen heb ik mijn uniform afgelegd met een immens gevoel van opluchting, en verder heeft het vaderland zich niet over mij te beklagen.’
28 juni 1947: Huwelijk met Rosa Verboven.
Juli 1947: Indiensttreding als journalist bij De Nieuwe Gazet.
- Als journalist is hij van alle markten thuis. Schrijft zowel over voetbal, toneel, de Antwerpse nozems, Marilyn Monroe, Eisenhower … als stukken vol mededogen over mensen aan de rand van de maatschappij.
1947-1961: MAAGKLACHTEN
1 september 1947: Geboorte van zijn dochter Thérèse / Eerste maagoperatie.
23 maart 1950: Geboorte van zijn zoon Max.
19 mei 1951: Geboorte van zijn zoon Luc / Tweede maagoperatie.
1954: Zijn eerste novelle Scheiding van goederen stuurt hij – ter beoordeling – op naar Willem Elsschot. Elsschot geeft Van de Velde een aantal wijzigingsvoorstellen, die ook daadwerkelijk worden doorgevoerd.
- Elsschot slaagt erin de novelle gepubliceerd te krijgen in het tijdschrift Standpunt waar het verhaal in 1956-1957 in afleveringen verschijnt.
- In boekvorm zal ze pas in 2023 verschijnen bij uitgeverij Vrijdag te Antwerpen.
September 1956: Belgisch kampioen zwemmen voor sportjournalisten / Eerste Palfium-kuur.
- Palfium was toe een nieuwe opioïde pijnstiller van het geneesmiddelenbedrijf Janssen Farmaceutica uit Beerse. Palfium werd toen aangeprezen als een krachtig geneesmiddel zonder risico op verslaving. Het was aanvankelijk vrij verkrijgbaar. Toen later bleek dat het middel zwaar verslavend was, kwam het in 1960 op de narcoticalijst terecht.
Maart 1960: Derde maagoperatie.
- Geen enkele dokter wordt meer bereid gevonden om de reeds ernstig verslaafde Van de Velde nog Palfium voor te schrijven. Van de Velde probeert er op slinkse wijze aan te geraken.
September 1961: Eerste arrestatie wegens vervalsing van doktersbriefjes om aan het verslavende Palfium te komen.
- Zijn advocaat pleit ontoerekeningsvatbaarheid. Dat vereist een advies van een gerechtspsychiater. Daar loopt het fout: na een kort onderzoek besluit de gerechtspsychiater dat Van de Velde lijdt aan ‘erge geestesstoornissen’. Hij wordt geïnterneerd.
1962-1970: EEN LIJDENSTOCHT LANGS GEVANGENISSEN, PSYCHIATRICHE ZIEKENHUIZEN EN DE INSTELLINGEN VOOR SOCIAAL VERWEER VAN MERKSPLAS, TURNHOUT EN DOORNIK.
Maar ook:
‘Ik meen dat het onbelemmerd neerschrijven van mijn ervaringen, afgezien van een behoefte aan innerlijke bevrijding die veel te lang aan banden werd gelegd, mijn beste kans op rehabilitaie is, en wellicht het enige middel om mijn gehavende gemoedsrust te herwinnen’. (Recht op antwoord p. 94)
20 februari 1962: Internering in Antwerpen (daarna in Doornik en Merksplas).
- Uit de vele brieven die hij de eerste jaren aan het thuisfront schreef, is het thema schrijven een veelvoorkomend topic: “Ik voel af en toe de drang om te schrijven, zoals men op tijd en stond aan een natuurlijke behoefte moet voldoen. Dat is altijd zo geweest en zal waarschijnlijk altijd zo blijven. Het is wellicht een ziekte of een soort bezetenheid van het geschreven woord. (Brief aan zijn moeder Maria Callaert 25 augustus 1963)
- De eerste drie jaren van zijn opsluiting maakte Van de Velde alleen aantekeningen van de indrukken en observaties van zijn nieuwe omgeving. Echt schrijven zat er niet in. Wellicht omdat opsluiting een overweldigende ervaring is, maar ook omdat het hem onmogelijk was te schrijven zolang hij op een gemeenschappelijke zaal verbleef.
11 februari 1963: Vrijlating.
2 maart 1963: Internering in Antwerpen (daarna in Doornik).
21 februari 1964: Vrijlating.
4 maart 1964: Internering in Antwerpen.
19 maart 1964: Vrijlating.
26 juni 1964: Internering in Antwerpen (daarna in Turnhout).
- In Turnhout wordt hij voor het eerst niet in een gemeenschappelijke zaal, maar in een cel apart gezet. Daar schrijft hij zijn eerste – volledig in de gevangenis afgewerkt – verhaal: ‘Spijtig voor het kind’.
- Hij laat het verhaal opsturen naar de Radioverhalenwedstrijd van de BRT en NRU (Nederlandse Radio Unie) en wint de tweede prijs.
15 februari 1965: Vrijlating.
19 februari 1965: Internering in Antwerpen (daarna in Turnhout).
- In de zomer van 1965 kreeg Van de Velde de derde prijs in de Hilvarenbeekse Literatuurprijs voor zijn verhaal ‘Het lidteken’. Gemotiveerd door de kennelijke interesse van de ‘buitenwereld’ besluit Van de Velde een versnelling hoger te schakelen.
- Eind augustus kan Van de Velde melden dat een eerste verhalenbundel klaar is voor publicatie met als titel Galgenaas. Maar het gevangenisbestuur geeft geen toelating om het naar een uitgeverij te zenden.
- Het manuscript wordt dan – clandestien – door zijn vrouw Roza in wekelijkse afleveringen uit de gevangenis gesmokkeld. Kleine velletjes papier met daarop de tekst verstopt in een sigarettenpakje gaan de gevangenis uit. Dochter Thérèse typt het handschrift uit en Van de Veldes moeder bezorgt de tekst aan schrijver Frans de Bruyn. Drie vrouwen in actie om het clandestiene handschrift aan een uitgever te helpen. Het lukt, want Uitgeverij Bruna – op wiens tafel het terecht komt – zegt meteen toe om Galgenaas uit te geven.
- Nota: er circuleren ook andere versies van de smokkel op het internet: van verstopt in wasgoed, tot verstopt in de onderbroek van zijn vrouw.
9 oktober 1965: Vrijlating.
Schrijft een aantal luisterverhalen voor de radio een kerstverhaal voor De Nieuwe Gazet. Ook krijgen de eerste verhalen voor zijn tweede boek stilaan vorm.
28 maart 1966: Internering in Antwerpen (daarna in Merksplas).
- In augustus 1966 neemt hij zijn intrek in een vernieuwd paviljoen in Merksplas, met afzonderlijke cellen. Hij maakt er van de verhalen bestemd voor de bundel De slaapkamer een nieuwe versie. De ontwerpplannen voor een derde boek kunnen eindelijk de weg naar het papier vinden.
28 november 1966: Vrijlating.
1966: Van de Veldes eerste verhalenbundel Galgenaas wordt gepubliceerd bij A.W. Bruna & Zoon te Utrecht,
- In een zestiental verhalen schetst Van de Velde fijngevoelige portretten van zijn medegevangenen. Rancune of bitterheid kan men er niet in lezen. In de inleiding schrijft Van de Velde dat de mens weliswaar fysiek valt op te sluiten, maar geestelijk niet.
Via Karel Jonckheere komt hij in contact met uitgeefster Angèle Manteau. Wanneer hij in november 1966 tijdelijk vrijkomt, bezorgt hij haar het gereviseerde manuscript van De slaapkamer.
1967: ‘De slaapkamer’ verschijnt bij uitgeverij Manteau in de reeks Grote Marnix Pockets als nr 32.
- Het zijn verhalen over vrouwen die vastzitten tussen verlangen en de banale realiteit, een thema waarin ook zijn mentor Willem Elsschot uitblinkt.
- Bekroond met de Dr. Philipsenprijs voor verhalend proza.
18 augustus 1967: Opnieuw achter de tralies in Antwerpen.
11 januari 1968: Vrijlating.
- Van de Velde stuurt Manteau het manuscript op van zijn derde boek De knetterende schedels en een eerste versie van Recht op antwoord.
- Manteau gaat akkoord om De knetterende schedels uit te geven. Recht op antwoord wordt geweigerd, maar de uitgeverij maakt er geen bezwaar tegen dat Van de Velde eventueel een andere uitgever zou aanspreken.
25 april 1968: Internering in Antwerpen (daarna in Turnhout).
Terug in Turnhout herwerkt Van de Velde zijn pamflet Recht op antwoord. En schrijft de vijf verhalen die het manuscript uitmaken van de bundel Kaas met gaatjes.
27 december 1968: Vrijlating.
Meteen na zijn vrijlating stuurt hij het pamflet Recht op antwoord op naar uitgever Johan Sonneville die bereid is om het pamflet uit te geven.
29 maart 1969: Drie maanden is hij in vrijheid, dan wordt hij opnieuw gevangen gezet. Eerst in Antwerpen, dan in het psychiatrisch ziekenhuis in Boechout, daarna in Merksplas waar hij een van een gunstig regime genoot. Hij krijgt een schrijfmachine en veel tijd om te schrijven.
Hij schrijft de novelle Tabula Rasa, een persiflage op de censuurkwestie rond het tijdschrift Daele (waarin de satirische bijdrage DE PENISGROET was gepubliceerd)
1969: Kort na elkaar verschijnen De knetterende schedels (Manteau) en Recht op antwoord (Sonneville)
De knetterende schedels is een verhalenbundel met twintig verhalen.
- Naar analogie van zijn debuut Galgenaas is het een bundel verhalen over de psychiatrische kliniek te Mortsel en bevat het portretten van psychiatrische patiënten en wantoestanden in de kliniek. Ditmaal zijn de verhalen korter en veelal beschouwend van aard.
Recht op antwoord is een pamflet.
- Dit werk is een aanklacht tegen het Belgisch rechtssysteem. Van de Velde beschrijft hoe hij is behandeld en dat zijn straf te zwaar is voor het door hem gepleegde misdrijf. De lezer kan niets anders dan sympathie opbrengen voor deze gevangene en een afkeer krijgen van de onkundige psychiaters en politici. Zich misschien bewust van de dreiging gecensureerd te worden, zegt Van de Velde dat het niet zijn bedoeling is om onenigheid te veroorzaken binnen de politiek, maar slechts om getuigenis af te leggen van al wat hij heeft gezien.
- Het pamflet krijgt veel media aandacht. Schrijvers komen in actie om de vrijlating van Van de Velde te bepleiten. Hubert Lampo, Jeroen Brouwers en Walter van den Broeck werken eraan mee, maar ook vele anderen. Minister Vranckx (destijds de minister van Justitie) komt Van de Velde zelfs bezoeken om de toestand te bespreken.
3 april 1970: Vrijlating.
Stuurt Tabula Rasa en Kaas met gaatjes naar Angèle Manteau. Beide boekjes zullen er postuum in 1970 verschijnen.
Tegelijk stuurt hij een fragment van zijn laatste nooit voltooide roman Een degelijk en proper hartinfarct op naar het literaire tijdschrift Dietsche Warande en Belfort.
7 mei 1970: Ontvangt de Ark-prijs voor het Vrije Woord voor zijn pamflet Recht op antwoord.
30 mei 1970: Bezwijkt – op een terras in Antwerpen – aan zijn Palfiumverslaving door een overdosis. De overdosis alcohol lijkt ook een rol gespeeld te hebben. Hij is 45 jaar oud.
3 juni 1970: Begrafenis op Schoonselhof, Antwerpen
Het grafmonument voor Roger Van de Velde (klik voor foto) bevindt zich op perk R, rij 4. Het heeft de vorm van een gevangenisdeur in een ontwerp van Mark Macken. Hierop is de tekst “Recht op antwoord, Recht op leven” neergeschreven. Roger van de Velde werd in 1971 overgebracht van het perk W, lijn 9, van het Schoonselhof.
- Op 3 juni 1970 zou Roger van de Velde naar de Jellinek-kliniek te Amsterdam gaan, hij zou opgenomen worden om een afkickprogramma te volgen. Een dergelijke kuur zou hem misschien echt hebben geholpen. Immers, in de gevangenis kon hij geen Palfium gebruiken en heeft hij dus steeds afgekickt de gevangenis verlaten. Maar psychisch bleef de verslaving aanhouden, waardoor hij telkens weer Palfium ging stelen, daarbij betrapt werd en terug naar de gevangenis werd gestuurd.
EPILOOG
1970: Er verschijnen twee werken van Van de Velde: de verhalenbundel Kaas met gaatjes en de novelle Tabula rasa; Een farce.
1973: Drie jaar later verschijnt de laatste postume bundel De dorpsveroveraar, met als titelverhaal het verhaal waarmee hij in 1946 de aanmoedigingsprijs van de Bibliogids binnensleepte.
- De postuum verschenen werken werden minder enthousiast ontvangen door de critici, maar een aantal verhalen werd toch zeer geprezen.
1980: De verzamelde werken van Roger Van de Velde worden uitgegeven met als titel Recht op antwoord & al het andere proza, verzorgd door Frans de Bruyn.
2000: Het tijdschrift De brakke hond wijdt een themanummer aan Van de Velde, naar aanleiding van zijn dertigste sterfdag.
2001: Een jaar later verscheen bij Nijgh en Van Ditmar De knetterende schedels, waarin ook Recht op antwoord werd opgenomen (Van de Velde had het ook graag zien gebeuren dat deze werken tegelijk gepubliceerd werden in 1969, maar wegens uitgeversperikelen zat er een bepaalde periode tussen het verschijnen van de bundel en het pamflet). Het nawoord wordt verzorgd door Stefan Brijs, Johan Vandenbroucke en Erik Vlaminck.
2012: Erik Vlaminck brengt Van de Velde op de planken in een toneelstuk voor drie auteurs: ‘Van de Velde. J’aimerais mieux de bouche vous le dire (sic)’
- Première en opvoeringen: 8 t/m 11 maart & 29 mei t/m 2 juni 2012. Toneelhuis (Bourla), Antwerpen.
- Geert Van Rampelberg, Ben Segers en Wouter Hendrickx spelen de rollen.
2015: Op 2 juni 2015 gaat in het Gemeenschapscentrum De Markten te Brussel een herdenking en evocatie door van deze schrijver. Erik De Vlaminck sprak er over ‘Het levenswerk van een integer mens’.
2017: Chris Verdonck realiseert -als regisseur & scenarist- de productie van Knetterende Schedels als kortfilm van 19′, De productie komt uit op Theater aan Zee, 2017. Zie rubriek Filmografie.
2020: Roger van de Velde is 50 jaar geleden overleden. Een aantal initiatieven willen dit in memoriam glans geven.
- Heruitgave van Knetterende schedels door uitgeverij Vrijdag te Antwerpen
- Themanummer Deus ex Machina nr 172 is gewijd aan leven en werk van Van de Velde.
- Publicatie van een biografie over de auteur door Ellen Van Pelt Deze wereld is geen ergernis waard.
- …
2023: Uitgeverij Vrijdag te Antwerpen brengt de niet eerder gepubliceerde debuutroman / novelle van Roger Van de Velde Scheiding van goederen.
- De novelle Scheiding van goederen was reeds klaar in 1954. Willem Elsschot leest deze eerst door en geeft enige voorstellen tot kleine wijzigingen. Van de Velde voert deze door en Elsschot tracht bij verschillende tijdschriften het verhaal gepubliceerd te krijgen. Dit lukt niet tot de novelle uiteindelijk in afleveringen in 1956 en 1957 verschijnt in het jonge literaire tijdschrift Standpunt.
- Scheiding van goederen is het meest autobiografische werk van de auteur. Het beschrijft het huwelijk en de scheiding van zijn moeder met zijn stiefvader.
BEKRONINGEN
- 1967: Dr. Philipsenprijs voor verhalend proza voor de verhalenbundel De slaapkamer.
- 1970: Ark-prijs voor het Vrije Woord voor het pamflet Recht op antwoord.
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Websites
- Roger van de Velde – Wikipedia
- Roger Van de Velde, een interessante website geopend naar aanleiding van de herdenking in het Gemeenschapscentrum De Markten te Brussel op 2 juni 2015.
Referenties
- Ellen van Pelt, Roger van de Velde, schrijver achter tralies. In: Zacht Lawijd, jrg. 19, nr 2 juni 2020, pp 27-44.
BIBLIOGRAFIE & FILMOGRAFIE
Woordje vooraf
- De bijdrage wordt afgesloten met een tekst van Dimitri Verhulst.
De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
- Literatuur Vlaanderen Vertalingendatabank
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klik op de foto
Chronologisch overzicht
| Jaar | Titel | Fotogalerij | Uitgeverij 1ste druk |
| 1965 | De dorpsveroveraar. (verhaal) | Antwerpen: Uitgeverij “Goudenregen” (Sundermansstraat 22). -15p.
Afmetingen: 20.75 x 15 (geniet – 2kolommen) |
|
| 1966 | Galgenaas. (verhalenbundel)
Omslag: Dick Bruna. |
 |
Utrecht: A.W. Bruna & Zoon. -165p.
Afmetingen: 21 x 12.50 (garenloos gebrocheerd – zachte kaft) 2003: Vertaald in het Frans door Danielle Losman als ‘Graine d’échafaud’. Uitgever: Les Flamboyants (Collection Polders), Uzès. |
| 1967 | De slaapkamer. (verhalenbundel)
Bekroond met de Dr. Philipsenprijs voor verhalend proza. |
 |
Brussel/Den Haag: Uitgeverij Manteau. -124p.
Afmetingen: 20 x 12.50 (paperback) 1971: Het verhaal ‘Spijtig voor het kind’ werd opgenomen in de bundel ’54 Vlaamse verhalen’, Deel 3, samengesteld door Karel Jonckheere en Marnix Gijsen. Uitgeverij Paris-Manteau, Antwerpen pp 127-134. |
| 1969 | De knetterende schedels (verhalenbundel)
Omslagontwerp: Stefan Mesker. |
 |
Brussel / Den Haag: Uitgeverij Manteau. -110p.
Afmetingen: 20 x 12.50 (garenloos gebrocheerd – zachte kaft) 2017: Chris Verdonckt realiseert – als regisseur en scenarist – de productie van ‘Knetterende schedels’ als kortfilm van 19′. De productie komt uit op Theater aan Zee, 2017. |
| 1969 | Recht op antwoord. (pamflet)
Ark-prijs van het Vrije Woord. |
 |
Brugge: J. Sonneville (Orchideeënlaan 3, Sint-Andries-Brugge). -126p.
Afmetingen: 19.50 x 12 (garenloos gebrocheerd – zachte kaft) |
POSTUME UITGAVEN
| 1970 | Kaas met gaatjes. (verhalenbundel)
Omslagontwerp: Stefan Mesker. |
 |
Brussel / Den Haag: Uitgeverij A. Manteau NV. -96p.
Afmetingen: 20 x 12.50 (garenloos gebrocheerd – zachte kaft) |
| 1970 | Tabula rasa. Een farce. (novelle)
Omslagontwerp: Stefan Mesker. |
 |
Brussel / Den Haag: Uitgeverij A. Manteau nv. -136p.
Afmetingen: 20 x 12.50 (garenloos gebrocheerd – zachte kaft) |
| 1973 | De dorpsveroveraar. (verhalenbundel)
Omslagontwerp: Robert Nix / Alje Olthof. |
 |
Amsterdam: Paris-Manteau. -112p.
Afmetingen: 20 x 12.50 (garenloos gebrocheerd – zachte kaft) |
| 1980 | Recht op antwoord en al het andere proza. (verzameld werk)
Omslag ontwerp: Alje Olthof. |
 |
Amsterdam: Uitgeverij A. Manteau. -818p.
Afmetingen: 21.50 x 13.50 (garenloos gebrocheerd – kaft met flappen)
|
| 2001 | De knetterende schedels. (verhalenbundel)
Bundelt de verhalenbundel ‘De knetterende schedels’ en ‘Recht op antwoord’. Met een nawoord van Stefan Brijs, Johan Vandenbroucke en Erik Vlaminck. |
 |
Antwerpen / Amsterdam: Nijgh & Van Ditmar. -203p.
Afmetingen: 20.90 x 13.60 (paperback) |
| 2020 | De knetterende schedels. Waarin ook opgenomen Recht op antwoord.
Naoord: Ellen van Pelt |
 |
Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag. -216p.
Afmetingen: 20 x 14 (paperback)
|
| 2023 | Scheiding van goederen. (novelle)
Eerste publicatie in boekvorm. |
Antwerpen: Uitgeverij Vrijdag. -160p.
Afmetingen: 21 x 14 (paperback) |
ROGER VAN DE VELDE IN VERTALING
FRANS
- 2003: Graine d’échafaud. Frans / vert. uit het Nederlands door Danielle Losman. Uitgever: Les Flamboyants, (Collection Polders) Uzès. Fictie, paperback. Vert. van Galgenaas. Brussel: Manteau, 1966.
HONGAARS
- 1983: Lyukacsos sajt Hongaars / vert. uit het Nederlands door Éva Nagy. In: Rakéta regényüjsac, jrg.10 (1983) nr.24, p.9-12. Fictie, Vert. van titelverhaal van: ‘Kaas met gaatjes’ (1970).
FILMOGRAFIE
| 1979 | Tabula Rasa. Naar de roman van Roger Van de Velde.
|
| 2017 | Knetterende schedels.
Kortfilm 20 minuten. Naar het gelijknamige boek van Roger Van de Velde
|
Dimitri Verhulst
Bij de voorstelling van de heruitgave van Recht op antwoord en De knetterende schedels
In de zomer van 1990 liep ik verloren in de twee leegten waarmee ik toen net werd geconfronteerd. Het ene gat werd geslagen door mijn vader en het enige wat hij daarvoor moest uitvreten was doodgaan. Het andere gat gaapte de geeuw van een levensmoeë nadat ik zowat alles van L.P. Boon had gelezen. Het ene gat is nog steeds niet dichtgemetst, het andere gat werd gestopt met Roger Van de Velde.
Naast de stoot van mijn vader, zijn strafste ooit, kunnen wij de leegte die Boon me liet makkelijk bagatelliseren. Niet doen. Boon was een schrijver waarmee ik me graag vereenzelvigde, wiens stijl ik als aspirant-schrijver heb nageaapt. Net als hem werd ik geboren onder de malafide fabrieksdampen op het eiland Chipka, had ik de vuilgebektheid van een carnavalstad in mijn moedertaal laten sijpelen, en was ik er trots op de Internationale te kunnen zingen. Er was meer. Mijn grootvader was nog wezen pintelieren met Boon, tot groot ongenoegen van mijn tantes die zeiden dat de handen van de schrijver behalve schrijven ook nog wrijven, dit het liefst over hun jonge cellulitisloze billen. Dat schept een band. Ik liet de kwaadsprekerij niet aan mijn hart komen en las Boon (van wie werd verteld dat ik als krullenbol van drie op zijn schoot had gezeten en waarschijnlijk ook gescheten) dermate gretig dat ik in de zomer van 1990 zonder leesvoer zat.
Dat is 17 zijn. Je ontdekt een schrijver, houdt ervan, zet je tanden erin. Je slokt op en kent maten in de letteren noch de liefde. 17 zijn is ook Herman de Coninck voorlezen aan een meisje waarmee je ongetwijfeld jouw allerenige keer trouwen zal. Het is verleidelijk te denken dat ik een infame flirt met een omvangrijk oeuvre als dat van Boon op die leeftijd aanging omdat ik als grote sul geen ander toeverlaat dan de klassieke muziek en de letterkunde vond. Dat ik boeken kon verslinden aan het tempo van een papierversnipperaar had er vooral mee te maken dat ik na een bergsportongeluk het bed hield voor veel te lange maanden, van de ene operatietafel op de andere werd gerold, opnieuw moest leren lopen.
Met het oog op mijn nakende studies wou ik mij de Van Dale aanschaffen, een zware investering en gezien de spellingherziening één op korte termijn, en ik nam een vakantiejob aan als receptionist en barman in het Aalsterse driesterrenhotel Mirage. De toeristische attractiviteit van Aalst is ongekend voor de ene, onbestaand voor de andere, en weinig had ik daar aan die hotelbalie omhanden. Er was de poetsdame die haar koffiepauze aan mijn desk doorbracht; en er was de vamp van kamer 14 die haar in Chanel gemarineerde vel over een barkruk hing als een vest en een gemeenschappelijke interesse met me zocht terwijl het klokgelui van het ijs in haar derde glas whisky mij aan de somberte van de kerstperiode deed denken. Ik kon de stille uren niet te lijf blijven gaan met computerspelletjes en het bladeren door een Cosmopolitan die door één van de gasten was achtergelaten. De piano in de inkomhal was ontstemd, een typische trek van piano’s in inkomhallen van hotels en restaurants, de prille verzen die ik eerder plengde dan pleegde hadden zo veel van me gevergd dat ik me niet nog eens liet verleiden tot het volkliederen van een kladschrift. Ik trok dan maar tijdens de middagpauze naar de toen nog naar vernis geurende bibliotheek op het eiland Chipka. Voorbijlopen aan het rek met de B van Boon en Brouwers verschafte mij de angst en het genot in doodzonde te leven, en ik drentelde naar de V van de schrijver die ik naarstig aan het worden was.
Ik leef graag op goede voet met mijn buren, ook die van het boekenschap, en was benieuwd met wie ik op een roemrijke dag een straat zou delen. Vandaag staat mijn kleine stulp naast de half-open-bebouwing van Peter Verhelst. Hij is een goede buur, speelt ’s zondags tenminste niet met de duiven en is zo vriendelijk een hand te steken in zijn hoenderhok wanneer ik onverwachts zonder eitjes zit. Links van me woont Verhuyck, zijn muziek staat meestal te hard.
Was ik in de zomer van 1990 een bewoner van die straat geweest dan zou ik – aldus de schappen van de Aalsterse bibliotheek – Roger Van de Velde een hand kunnen geven hebben over de golfplaten die mijn koertje van zijn moestuin scheidden.
Roger Van de Velde deed op zijn eentje aan lintbebouwing : al zijn titels stonden er roerloos naast elkaar, ongekend, onbemind, niet verfilmd; en ik zeg het: als ik niet in hem een toekomstige buur zag dan had ik hem ook niet op de koffie gevraagd. Ziedaar de behoorlijk banale wijze waarop een mens een monument ontdekt. En een monument, met respect voor de draagwijdte van dat woord, was Roger Van de Velde.
Overal ter wereld – van St. Hubert tot aan de voet van de Uhuru Peak – hebben hotels trots een bronzen plaat in hun gevel gebetoneerd waarop te lezen staat dat Ernest Hemingway daar van dan tot dan verbleef, er dat bepaalde meesterwerkje schreef. Laat er na Hemingway leven zijn voor de bronsgieters, laat de hotels heilige huizen blijven voor de boekenmade. Boor vier gaten in de muren van hotel Mirage wat mij betreft en hang er voor het nageslacht dat ik daar kennismaakte met het werk van Roger Van de Velde. Kennismaakte is braaf uitgedrukt, in feite kreeg ik een peer op mijn muil, viel mijn mond open en vlogen er vervolgens ontketende muzen uit.
Met het voorschot op mijn allereerste loon kocht ik mij de Van Dale en het eerste woord dat ik hier in opzocht was er eentje dat Van de Velde gebruikte en ik niet begreep. Het was het woord ‘ostentatief’. Ondertussen heb ik dat woord zelf al vele malengebruikt en misschien moet worden opgemerkt dat ostentatief de wijze was waarop Roger Van de Velde zijn zinnen mende. Hij kon een verhaal doen kantelen in tien of minder woorden.
De dochter komt thuis met een neger, tot groot ongenoegen van de vader die meent dat een bonobo geen partij is voor een kind. En als de dochter dan uiteindelijk trouwt met haar roetzwarte minnaar rest de vader niets anders dan de Untermensch in zijn armen te nemen en hem te smeken zijn dochter gelukkig te maken. Het plot implodeert, wat soms meer opruimwerk tot gevolg heeft dan een explosie, en daar, onaer anaere, was van ae Velde een virtuoos in.
Te vaak, als men het al over Van de Velde had, heeft men zijn literaire kwaliteiten ondergeschikt gemaakt aan zijn biografie. Van de Velde slikte meer dan men wou zien, ook zijn verhaalclimaxen heeft hij ingeslikt. Een ex-kapper belandt zo zot als een drilnoot in de psychiatrie en mag daar de rol van barbier op zich nemen, een kwestie dat hij de voeling met de ware wereld bewaart. We zitten in het verhaal op het ogenblik dat de ik- protagonist zwetend, met een klokkende adamsappel op de kappersstoel zit. Zijn baard is ingezeept, het glimmende mesje wordt op zijn vel gezet. We horen het raspen van de stoppels. De lezer voelt de barbier barbaar worden, verwacht ieder ogenblik het bloed op zijn blad te horen droppelen. Maar Van de Velde viert zijn schriftuur naar jouw hoofd. Er gebeurt niets. En als er iets gebeurt, als het lemmet zich in een slagader zet, dan is het daar : in je hoofd. Het knetteren vindt onder jouw eigen schedel plaats.
Tot de grootste uitdagingen van elke schrijver moet worden gerekend de lezer op een korte en krachtige manier in het verhaal te trekken. De eerste alinea moet volstaan. En zie wat Van de Velde doet : een man heeft twee liefdes, zijn kat en zijn biefstuk op zondag. Wij moeten onze vinger nog natlikken om de eerste bladzijde om te slaan als het verhaal al is opengespat : de kat heeft de biefstuk opgegeten.
Van de Velde zal geen woonkamer opvoeren om dan uitvoerig te beschrijven van welke houtsoort de meubels zijn vervaardigd, tot welke stijlperiode de schilderijen aan de muur behoren. Hij houdt de elementen over die er toe doen, wat hij overhoudt is de mens. Mens met kleine m, zoals we hem trouwens kennen. De mens is zijn eigen ballast, wie heeft geleefd kon dit ondervinden, en dus hoeven er niet nodeloos veel elementen worden verzonnen om de opbouw van een roman te verzorgen. Als een romanpersonage bij Van de Velde naar bed gaat dan zien we dat personage niet de trap opgaan, zijn tanden poetsen, de slaapkamerdeur opentrekken, enzovoort. Wat valselijk de indruk wekt dat zijn romans een verzameling kortverhalen zijn. Veel onrecht is hem aangedaan, ook op dat punt: één kortverhaal van hem is twee romans. Hij laat verhaallijnen opzettelijk liggen, voor de lezer waarmee hij eerlijk is en die hij niet onderschat.
Iets frappeert me. Het is elf jaar geleden dat ik mijn laatste Van de Velde dichtsloeg en toch kan ik meer pagina’s van zijn hand navertellen dan van auteurs die dikkere pillen schreven en die ik veel recenter heb gelezen. Roger Van de Velde beklijft. Zijn verhaalstof lijmt als de beesten.
In het overzicht van de literaire geschiedenis van Vlaanderen wordt Roger Van de Velde omschreven als de uitbeelder van het rumoerige wereldje van de boze jongelui, echt waar, en moet in die context drukinkt delen met Julien Weverbergh, Herwig Leus, Herman J. Claeys, Jan Emiel Daele, Marcel van Maele en Lucienne Stassaert. De meeste leden van dit clubje zijn nog steeds levend en redelijk wel. Ook zo hebben zij voorlopig Van de Velde overleefd. Het ziet er zelfs naar uit dat hem geen plaats is gegund als de prominentste Van de Velde in de Vlaamse letterkunde. Boekengidsredacteur en theaterman Anton Van de Velde blijkt vele vellen literatuurstudie waard te zijn. Zijn voornaamste werk was ‘Tijl’, zijn tweede voornaamste ‘Tijl II’. En zelfs de architect Henry Van de Velde steekt zijn kop op in Lettergem als het brein achter Herman Teirlincks monumentaliteit.
In diezelfde jaren 90 maakt een Franse boekverkoper in een milde decembermaand zijn jaarlijkse boekhouding en komt tot een droeve vaststelling: zijn kassa klopt. Als de kassa van een boekhandel klopt betekent dit dat er geen boeken werden gestolen. Niets is bedreigender voor een beschaving dan de dag waarop er geen boeken meer worden gestolen. Maar aan mij zal deze ondergang niet gelegen hebben. Ik heb mij in mijn langste jas met de diepste zakken gestopt en trok naar de boekenwinkel, waar ik mijn lange vingers de opdracht gaf Roger Van de Velde te ratten. Maar ik had een probleem. Niet de camera, want die hing er niet. Roger Van de Velde was niet leverbaar, zijn werk was afgeschreven. Alleen in de bibliotheek lag hij nog uitgestald maar het is een erecode daar geen boeken te tjoepen, het is tegen de deontologie van de boekendief een titel van de gemeenschap te ratten als hij nergens anders meer verkrijgbaar is. U begrijpt mijn vreugde om het feit dat zijn titels opnieuw worden gedrukt.
Het was de laatste dag van mijn vakantiejob in hotel Mirage en alles van Roger Van de Velde had ik inmiddels achter de kiezen. Enerzijds omdat hotel Mirage niet draaide zoals het hoorde en anderzijds omdat Van de Velde mij begeesterd had. En voor één keer was het druk achter mijn balie. De Tourkaravaan was naar Aalst afgezakt om er tegen forse betaling een criterium te rijden. De lounge rook naar koersbillen, een edeler geur dan pakweg barbecuekruiden. Toen de poetsdame mijn gezelschap tijdens haar koffiepauze opzocht en me de helft van haar carré confiture aanbood vertelde ze me dat wielrenners smerige beesten zijn. Niet alleen hing hun tandpasta tot aan het plafond, ook hun vuilnisemmers lagen vol met injectienaalden. En daarmee waren we weer bij Van de Velde : voor een gedopeerde renner toeteren wij de Brabançonne als hij wint, een palfiumgebruikende maaglijder draaien we in de doos.
Daar ongeveer, in de keuken van hotel Mirage, waar de kreeften piepend in de pot gingen, nam ik mij voor mij op een dag op te werpen als de apostel van het werk van Roger Van de Velde. Niet enkel in den beginne was het woord, ook Van de Velde voerde het en heel vaak op zijn hoogst. Met het herdrukken van zijn werk wordt het vandaag gestaag ontsmoord. Dus ja, het is een eer dat ik vandaag die apostel ben, dat ik die apostel kan en mag zijn, en in mijn brieven aan de Saracenen kan noteren: “Jongens, lees nu toch eens die Roger Van de Velde. Koop hem als u geld hebt, steel hem als het moet.
