Maakt deel uit van:de realistische generatie Erotische literatuur in Vlaanderen

Jan Frans VAN CUYCK

Antwerpen, 4 juni 1857 – Antwerpen, 21 oktober 1952

Schrijver van realistische romans over het stedelijk milieu.
Liberaal van gezindte.

Zijn pseudoniem Willem Vrij, verwijst naar zijn actieve inzet voor de Nederlandse taal.
Hij studeerde aan de Normaalschool te Lier, werd leraar aan de Stedelijke Normaalschool te Antwerpen en was voorzitter van het Algemeen Nederlands Taalverbond.
Hij publiceerde ook Reisbrieven in artikelvorm naar aanleiding van zijn vele reizen in Europa.

Heeft de verdienste om –in de novelle ‘Karolina Rondeels’ (1882) – als eerste in Vlaanderen twee partners elkaar op de mond te laten zoenen !

BIOGRAFIE

4 Juni 1857: Geboren te Antwerpen,

Studeerde aan de Staatsnormaalschool van Lier

26 September 1876: Benoemd tot gemeente-onderwijzer te Antwerpen.

1881: Debuteerde met ‘Onder Vrienden, verhalen en novellen’.

Het realisme is nog vrij schuchter en vermengd met moraliserende, volksopvoedende en sentimentele ingrediënten.
Een paar teksten blijven lezenswaard:
- ‘Eene inleidende phantazij’, waarin de auteur de beperktheid van zijn literaire gaven erkent maar deze niettemin beaamt (“Ik blijve dan middelmatig, doch ikzelf”)
- ‘Uit de herinnering van Mr. Lamond’ is zijn vrijzinnig credo – meer antiklerikaal dan atheïstisch- daar zijn geloof in een opperwezen als incarnatie van het goede onaangetast blijft.

1882: ‘Tot Aandenken, verhalen en novellen’.

Verschilt niet merkelijk van zijn eerste bundel.
‘Droeve toestanden’ een pseudo-tragische liefdesgeschiedenis die op zelfmoord uitloopt.
Met de novelle ‘Karolina Rondeels’ zet hij nochtans een flinke stap voorwaarts.

Een poging om een door de vader verplicht huwelijk psychologisch weer te geven was voor die jaren een stoutmoedig onderwerp. Het heeft zeker zijn verdienste, al was het maar omdat de auteur als eerste in Vlaanderen het lef heeft gehad om twee partners elkaar op de mond te laten zoenen !

1 November 1882: Leraar geschiedenis en aardrijkskunde aan de kweekschool voor onderwijzers (Stedelijke Normaalschool) te Antwerpen, waar hij een grote invloed uitoefende.

1884: ‘Twee huwelijken’

Vooruitgang inzake realisme in de eerste hoofdstukken, waar twee stedelijke gezinnen, het een uit de burgerij, het ander uit de lagere middenstand, contrastief naar het leven worden getekend en ook secundaire figuren zoals bv. De boekhandelaar Van Heuvel komen zeer waarachtig over.
Het verdere boek vormt een curieus amalgaam van oud en nieuw: over vrijzinnigheid wordt even zinvol en onbevangen gesproken als in het werk van Virginie Loveling, maar al wat met de liefde verband houdt komt veeleer aftands en drakerig over, al wordt er zonder verpinken melding gemaakt van een bordeelbezoek.
Van Domien Sleeckx navolgers heeft Van Cuyck er het meest moeite mee om consequent realistisch te schrijven.

1888: ‘Segher Janssone’

Historische roman die handelt over een opstand tegen Lodewijk van Male door een vriend van Zannekin na het debâcle van Kassel (1328).
Een poging in de richting tot de moderne historische roman à la Duitse professorenroman, maar blijft meermaals steken in het romantische model met alle pathos en romantische gevoeligheden vandien.
Realistisch is de roman slechts in zoverre dat hij de actuele toestanden, meer bepaald de arbeidersonlusten van 1885, projecteerde op de historische stof, waardoor deze paradoxalerwijze waarachtiger werd. De revolte van Zannekin en de naweeën daarvan hadden immers meer met sociaal-economische dan met nationale factoren te maken.

1888: De bundel ‘Sinjoren’

Bevat enkele stevige brokken psychologisch realisme
- ‘Emma en Clara’ vertelt de geschiedenis van een goedaardige, maar zwakke man die een karaktervolle geliefde verstoot om met een oppervlakkige schoonheid in het huwelijk te treden en daarvan de gevolgen moet dragen.
- ‘Uitstel is achterstel’: tekent de tragische levensloop van een arme dienstbode en haar schroomvallige, besluiteloze minnaar.

1889: ‘Kunstenaarszielen’.

Bevat drie novellen die behoren tot het beste wat Van Cuyck heeft geschreven.
Ze hebben respectievelijk een schrijver, een schilder en een beeldhouwer als hoofdfiguur. Allen ervaren hun huwelijk –terecht of ten onrechte- als hinderlijk voor hun artistieke bezigheden. Daarbij wordt aangegeven dat de kunstenaar ook in zijn privé-leven niet mag ophouden mens te zijn.
De boodschap komt niet als banaal over, daar kunstenaarshuwelijken zoals de auteur ze beschrijft, met aanzienlijke psychologische en intellectuele niveauverschillen tussen de partners, in de 19^de eeuw ongetwijfeld reëel waren.

1900: ‘Hartstocht’.

Bevat drie novellen, waarin de auteur zich een goed psycholoog toont en de realistische observatiekunst op niveau brengt.
- ‘Wie met vuur speelt…’ gaat over een verkapt ménage à trois dat op een menselijke catastrofe uitdraait
- ‘Kwelling’ beschrijft de emoties van een ietwat puriteinse man die zijn vrouw van een vroeger avontuur verdenkt.
- ‘Alice, de novelle der smart’ voert een jurist ten tonele die zijn overleden vrouw niet kan vergeten maar haar in de persoon van zijn dochter gedeeltelijk terugvindt.

1912: ‘Verloofd’.

Valt erg zwak uit. Is een vulgariserende lokale geschiedschrijving, waarin de voornaamste gebeurtenissen te Antwerpen vanaf de Brabantse omwenteling tot aan de napoleontische tijd de revue passeren, met als voornaamste bindmiddel een onwaarschijnlijke liefdesintrige.

Hij leverde literarische en opvoedkundige bijdragen in de tijdschriften ‘De Toekomst’, ‘De Nederlandsche Dicht- en Kunsthalle’ , ‘Het Nederlandsch Museum’ , ‘De Vlaamsche Kunstbode’, enz. o.m. onder het pseudoniem Willem Vrij.

Speelde een actieve rol in Het Taalverbond, de in 1887 opgerichte liberale ‘anti-Academie’ en in de Antwerpse afdeling van het Algemeen Nederlandsch Verbond en op de Nederlandse Congressen.

21 oktober 1952: Overleden te Antwerpen.

EPILOOG

De Antwerpse Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience verwierf en ontsloot de volledige bibliotheek van Jan Frans Van Cuyck. De collectie (1105 exemplaren) bevat o m vele Nederlandse uitgaven van Vlaamse schrijvers van rond of kort na 1900.

U kunt de bibliotheek van Jan Frans van Cuyck raadplegen via de site van de Erfgoedbibliotheek (klik op erfgoedbibliotheek)

MEER OVER VAN CUYCK

G. Schmook, Frans Jan van Cuyck, in: Mededeelingen van de Vereniging van Vlaamsche Letterkundigen jg. 1953

SMAAKMAKER

De kusscène uit ‘Karolina Rondeels

Wat voorafging

Frans en Lina zien elkaar hartstochtelijk graag maar Karonila’s vader geeft geen toestemming tot een huwelijk. Ten einde raad besluiten beiden dat Karolina zwanger wordt om aldus de vader te verplichten het huwelijk te aanvaarden. Maar het plan mislukt en Frans wordt aan de deur gezet. Karolina’s vader arrangeert een huwelijk voor Karolina met Eduard Durlet dat al bij al goed loopt. Tien jaar later zien Karolina en Frans elkaar per toeval terug…

De passage

“Lina, mijne Lina ! “ lispelde hij diep ontroerd, terwijl hij de vrouw omvatte, als poogde hij hunne twee lichamen tot één te versmelten. “O Lina, ik had en heb u zoo lief!. Ik heb alles gemist, Lina, omdat ik u miste. Mijn leven bestond in een aanhoudend verlangen en smachten naar u. Ik droeg u overal mee in het hart, Lina, tegelijk met het moordende denkbeeld eener eeuwige scheiding. Ik vreesde u nooit meer terug te zien, en daar zitten we nu zijde aan zij, verstrengeld als onze zielen. O , Lina, Lina!”.

Hij zoende haar zeer hartstochtelijk op den mond. Hunne lippen kleefden aan elkander als hadde de dood beider adem doen stilstaan onder het wisselen van dien vurigen liefdekus. In e huwelijksnacht omhelzen twee getrouwden elkaar niet inniger…

Hoe het verder afloopt

Karolina’s echtgenoot betrapt de twee en overlijdt ter plekke aan een hartaanval, Frans werpt zich uit wanhoop onder een trein, en Karolina… ?

“Zij overleefde die dubbele ramp zoolang tot hare kinderen zichzelven konden voorthelpen. Doch sedert dien heuglijken dag heeft zij nooit meer uit het hart mogen lachen, terwijl om haren mond bestendig een trek van weemoed speelde, dien men bij eene vrouw zonder weenen niet bespeuren kan. Met de lippen op Eduards portret heeft zij de oogen geloken.”

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Referenties

WAUTERS, K., Het Vlaamse fictionele proza van Conscience tot Loveling. In: Ada Deprez: Walter Gobbers; Karel Wauters (red.): Hoofdstukken uit de Vlaamse letterkunde in de 19^de eeuw. Deel 1. KANTL Gent 1999

BIBLIOGRAFIE

Woordje vooraf

Vrij veel van zijn publicaties in tijdschriften werden als overdruk uitgegeven. (zie: Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience )
Deze bibliografie bestaat ui 2 afdelingen
- Chronologisch overzicht van de in boekvorm uitgegeven eigen werken
- Overzicht van de vertalingen gemaakt door Frans van Cuyck. (volledigheid niet gewaarborgd)

De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij

Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1881	Onder Vrienden. (verhalen en novellen) Bevat: Eene inleidende phantasij (pp 7-10); Onverwachte bruiloft (pp 13-28); Liefde en roem (pp 31-85); Pleegvader en pleegzoon (pp 89-107); Uit de herinneringen van Mr. Lamond (pp 111-128); Twee nichten (pp 131-183).		Antwerpen: L. dela Montagne, Drukker-Uitgever. (Wijngaardstraat, 10) -183p. Afmetingen : 19.80 x 13.50 (ingenaaid)
1882	Tot Aandenken. (verhalen en novellen) Bevat: Zellino (pp 9-30); Eene voorspelling die uitvalt (pp 33-64); In Ouden Vorm of Wat de liefde vermag (pp 67-102); Droeve toestanden (pp 105-208); Een “Bal masqué” (pp 211-226); Karolina Rondeels (pp 229-280)		Antwerpen: L. dela Montagne, Drukker-Uitgever. -280p. Afmetingen : 18.60 x 12.50 (ingenaaid)
1883	Gescheiden en weergevonden. (novelle)		Antwerpen: L. dela Montagne, Drukker-Uitgever. -28p. Afmetingen : 21.50 x 14.40 (ingenaaid)
1884	Twee Huwelijken. (roman)		Antwerpen: L. dela Montagne Drukker-Uitgever. -194p. Afmetingen :18.30 x 11.50
1888	Sinjoren. (verhalen en novellen) Bevat: Excelsior. Fantazie (pp 1-4); Een duur Gelag (pp 5-28); Een Tooverwoord (pp 29-60); Emma en Clara (pp 61-156); Een moederhart (pp 157-192); Eene belofte ( pp 193-238); Uitstel is Achterstel (pp 239-274); Nebo. Eene Karakterschets (pp 275-294).		Gent: Algemeene boekhandel van Ad. Hoste, uitgever (Veldstraat, 49). -295p. -295p. Afmetingen: 18.50 x 11.50 (ingenaaid)
1888	Segher Janssone, historisch tafereel uit de eerste helft der 14de eeuw. (historische roman)		Antwerpen: Lodewijk Janssens, drukker-Uitgever, Carnotstraat, 125. . -184p. Afmetingen: 22.50 x 15
1889	Kunstenaarszielen. Drie novellen door Frans van Cuyck. (novellenbundel) Bevat: Zijne vrouw (pp 7-54); Wie Onschuldig is (pp 55-122); Droevige dagen (pp 123-164).		Hasselt : W. Klock, drukker van het provinciaal bestuur. -165p. Afmetingen: 17 x 12.70 (ingenaaid)
1896	De kinderen beschikken. Geprimeerd Toonelspel in vier tafereelen.(theatertekst)		Antwerpen: L. Janssens & Zonen, Drukkers-Uitgevers, Carnotstraat 125. -41p. Afmetingen: 17 x 12.50 Reeks: Vlaamsche Tooneelverzameling van L. Janssens & Zonen voor gemengde rollen. Negende jaargang nr 105 Negende aflevering.
1900	Hartstocht. Drie novellen. (novellenbundel) Bevat: Wie met vuur speelt… (pp 1-90); -Kwelling (pp 91-178); -Alice, de novelle der smart (pp 179-230).		Gent: J. Vuylsteke Koestraat 15 . -231p. Reeks: Uitgave Taalverbond ; 15 Afmetingen: 19.50 x 12.25
1904	Ikzucht (novelle) *1912*: Herdrukt in Flandria’s Novellen Bibliotheek nr 144 (september 1912), bij Drukkerij Plantyn te Gent.		Antwerpen: s.n. -20p. Afmetingen: 24.50 x 16 Overdruk uit de Vlaamsche Kunstbode
1904	Ons hart (verhaal)		Gent: s.n. -5p. Overdruk uit Tijdschrift van het Willemsfonds 9^de jaar, 1^ste afl. (27 februari 1904) Afmetingen: 20 x 13.30
1905	Een kind. Eene rustiger woning. In het schemeruurken. (novellen) [Met een portret van de schrijver en een bibliografische aantekening].		Gent : Vennootschap Plantyn Korte Koestraat 3A. -40p. Reeks: Flandria’s Novellen – Bibliotheek nr 57. Afmetingen: 19.50 x 12.50 (geniet)
1908	De Vader (1899). Het leven gaat voorbij. Herinnering (novellen)		Gent: Drukkerij Plantijn (Naamloze Vennootschap) Korte Koestraat 3A. -42p. Reeks: Flandria’s Novellen – Bibliotheek nr 91. Afmetingen: 18.75 x 12.50 (geniet)
1908	In dien tijd… Herinneringen van een gewezen antwerpschen schoolknaap. (autobiografie) Penteekeningen van Ed. Van Offel.		Antwerpen : Lodewijk Opdebeek (Boekhandelaar – Uitgever). -95p. Afmetingen: 22.50 x 16 (ingenaaid of gebonden met geïllustreerde voorkaft)
1912	Verloofd. (historische roman)		Antwerpen : Vlaamsche Boekhandel Lodewijk Opdebeek. -203p. Afmetingen: 21.50 x 15.75 (ingenaaid)
1912	Ikzucht (novelle) Omslagontwerp: Gerard Ceunis.		Gent : Vennootschap Plantyn Korte Koestraat 3A. -40p. Reeks: Flandria’s Novellen Bibliotheek nr 144 (september 1912). Afmetingen: 19.50 x 12.50 (geniet)
1918	Kwelling. Antwerpsch Volksverhaal. (Verhaal uit ‘Hartstocht’ 1900)		Antwerpen: Gust Janssens, Bestuurder, Uitgever Kerkstraat 13 Reeks: “Onze Leestafel” nr 56 Volledige romans in volksuitgave Afmetingen: 40.50 x 27 Geniet – 4 kolommen Algemeen depot:Bestelhuis voor Boek- en Dagbladhandel Lange Koepoortstraat, 15, Antwerpen