FRANS DELBEKE

Roeselare, 18 mei 1890 – Londen, 12 juli 1947

Publiceerde enkele gedichten, een novelle, toneelstukken, waarvan een aantal in samenwerking met Gerard Walschap en 1 roman

Zijn literair werk scheert geen hoge toppen, maar als organisator, coach en financier heeft hij zich op literaire veld zeker verdienstelijk gemaakt.

Vooral Gerard Walschap en Hendrik Marsman hebben veel aan hem te danken.

Pseudoniemen: Hein Van der Gracht (in: Nieuwe Wegen) voor details zie rubriek A-Z Pseudoniemen lexicon

BIOGRAFIE

18 mei 1890: Frans Delbeke werd geboren te Roeselare.

Was de zoon van de flamingantische en katholieke volksvertegenwoordiger en schepen Julius Delbeke (1859-1906), beter bekend als ‘dokter Delbeke’.

Voltooit de Grieks-Latijnse humaniora aan het Klein Seminarie van Roeselare.

Zijn rechtenstudies aan de universiteit van Leuven mislukken

1907: Vanaf 1907 publiceert hij verschillende gedichten in verschillende tijdschriften, waaronder Vlaamsche Arbeid en Dietsche Warande en Belfort.

Frans Delbeke, ‘Mijmering’ In: Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1908 (1908)
Frans Delbeke, ‘Avond’ In: Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1908 (1908)
Frans Delbeke, ‘Heimwee’ In: Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1908 (1908)

Literair-kritische bijdragen kon hij kwijt in Nieuwe Wegen, een plaatselijk blad waarvan hij enige tijd redactiesecretaris was en waaraan ook Lode Dosfel en August van Cauwelaert meewerkten.

1908: De novelle In den nieuwen thuis verschijnt als nummer 98 in Flandria’s Novellenbibliotheek.

1912: Wordt, door tussenkomst van politieke vrienden van zijn vader, secretaris bij het Ministerie van Spoorwegen te Brussel. Het is waarschijnlijk dat daar de vriendschap ontstond met Lodewijk Dosfel, die aan hetzelfde Ministerie optrad als juridisch adviseur.

1913: Huwt met Joséphine Lessire, dochter van een verzekeringsmakelaar met goede relaties in Londen.

1914-1918: Via de relaties van zijn schoonouders, kan het jonge gezin tijdens de Eerste Wereldoorlog naar Engeland uitwijken.

1919: Na zijn terugkeer is hij opnieuw als verzekeringsmakelaar in Antwerpen actief, maar tegelijkertijd integreert hij zich weer in het culturele leven.

1922: Wordt hoofdredacteur van het katholieke weekblad (annex uitgeverij en bestelboekhandel) “Het Vlaamsche Land‘ dat door August van Cauwelaert in april 1919 was opgericht en verscheen tot december 1926.

1922 is ook het jaar waarin Gerard Walschap boekhandelaar wordt bij de bestelboekhandel van het blad. Maar voor niet lang want kort daarna vinden we Walschap terug als redactiesecretaris van het weekblad.

1923: Schrijft het toneelstuk ‘De vrek’.

1924: De firma geraakt in financiële moeilijkheden. De boekhandel en de uitgeverij worden overgenomen door De Vlaamsche Boekhandel en Delbeke neemt de leiding van het weekblad.

In de jaren 1924-1925 doen Delbeke en Walschap een aantal dingen samen:

Samen schreven ze het wekelijkse, anoniem gepubliceerde hoofdartikel ‘Op den uitkijk’.
Ze traden beiden toe tot de katholieke kunstenaarsvereniging ‘De Pelgrim’
Ze maakten samen in de weekends enkele tendentieuze katholieke toneelstukken, zoals “Flirt” (1924), “Dies irae” (1924), “Lente” (1925) en “De vuurproef” (1925). Flirt werd bekroond met een staatsprijs van 1000 frank.

In de Nieuwe Linie van 5 oktober 1968 vertelt Walschap daarover: “We zaten dan letterlijk naast elkaar te werken. Delbeke vulde bladzijde na bladzijde en ik zorgde dan dat het goed op papier kwam. Ik was zogezegd de opschrijver” (geciteerd door Van der Aa)

Het weekblad is aanvankelijk een fervente aanhanger van het minimumprogramma van Van Cauwelaert en gericht op een verzoenende Vlaamse politiek met België. Toen Delbeke de rubriek Vrije Tribuun openstelde aan L. Dosfel – onder pseudoniem Thomas van der Schelden – werd het blad Vlaams-nationalistisch.

1926: Lange bijdragen van Lodewijk Dosfel in Het Vlaamsche Land geven aan het weekblad een groeiende Vlaams-nationalistische tendens. Ook anoniem gepubliceerde bijdragen van vooraanstaande Vlaamsgezinde priesters-theologen die de argumenten van de kerkelijke autoriteiten onderuit haalden, brengen het bisdom Mechelen ertoe om in 1926 alle priesters te dwingen hun abonnement op te zeggen. Het betekent de doodsteek voor het blad.

Door onenigheid binnen de redactie kreeg het blad twee opvolgers: Hooger Leven en Jong Dietschland. Walschap kon zich niet vinden in een radicaal Vlaams-nationalistisch blad, tot ongenoegen van Delbeke, en werd hoofdredacteur van het culturele blad Hooger Leven; Delbeke werd actief voor het radicale “Jong Dietschland”

1927-1934: Is in deze periode enige tijd bestuurslid van het Katholiek Vlaamsch Volkstoneel.

Daar gaat in 1924 een hevige strijd aan vooraf om zeggenschap in Het Vlaams Volkstoneel van Jan Oscar de Gruyter, waarbij Delbeke erg betrokken is.
Samen met een groep katholieken is Delbeke van oordeel dat het Vlaamsch Volkstoneel van Jan Oscar de Gruyter te weinig aandacht besteedt aan werk van katholieke Vlaamse schrijvers en dat er een nieuw gezelschap nodig is.
Op 12 april 1924 wordt een contract ondertekend waarin gestipuleerd is dat hij voor 20 000 frank het Vlaamse Volkstoneel van de Gruyter overneemt.

Oktober 1934: Echtscheiding en verhuis naar het Brusselse, waar hij in Vilvoorde een lampenfabriek opstart.

1935: Na zijn echtscheiding schrijft Delbeke het toneelstuk ‘De doodendans’ over een liefdeloos huwelijk. De doodendans is zijn definitief afscheid van het Vlaams theater.

Het stuk krijgt van katholieke zijde het label ‘streng voorbehouden’ mee.
Het stuk toont aan dat Delbeke’s houding tegenover de kerk grondig veranderd was. Hij veroordeelt de houding van de kerk ten aanzien van zijn leven. Net als Walschap neemt hij resoluut afscheid van de kerk.

1935: Verhuist naar Engeland en hertrouwt er met Eleanor Jacobson,een jonge vrouw uit Jamaïca. Hij richt er een lampenfabriek op en vergaart opnieuw fortuin.

Toch blijft hij de Nederlandse literatuur van nabij volgen. Hij blijft met Walschap contact houden en legt – via Jan Greshoff ook contacten met allerlei Nederlandse schrijvers.

1937: Via Jan Greshoff stelt hij een som van rond de 10 000 frank ter beschikking ‘ten bate van behoeftige schrijvers’. Greshoff zal het geld – met instemming van Delbeke – in zijn geheel schenken aan de dichter Hendrik Marsman, die op dat moment zonder inkomen in Italië rondzwerft levend van uitgeversvoorschotten en sporadische giften.

In 1937 heeft ook Walschap financiële problemen. Delbeke vindt dat Walschap mits een universitair diploma aan een goedbetaalde job zou geraken en dus stelt hij hem voor om 4 jaar universiteit te sponsoren a rato van 20 000 frank per jaar. Walschap weigert. Niettemin zal Delbeke hem tot aan het uitbreken van de oorlog tot 5 x toe een som van 5000 frank toesturen. Ook mocht Walschap gratis beschikken over Delbeke’s villa in San Remo.

Als tegenprestatie zou Walschap Delbeke’s roman “Tussen twee werelden” redigeren en laten publiceren bij zijn uitgever Nijgh en Van Ditmar.

1940: Publicatie van de autobiografische – vitalistisch getinte – roman “Tussen twee werelden” .

1940-1945: Tijdens de Tweede Wereldoorlog verliest Delbeke grotendeels het contact met de Vlaamse literaire wereld. Om gezondheidsredenen doet hij ook zijn bedrijf van de hand.

Hij werkt nog aan een roman, ‘Het gulden snoer’. We weten uit zijn correspondentie dat het boek in 1946 af was. Het zal echter nooit verschijnen, het manuscript – waarvan Walschap beweert dat het heel wat sterker was dan zijn vorige roman – wordt kort voor zijn dood vernietigd.

Wanneer Walschap in de naweeën van de oorlog tijdelijk zijn baan als inspecteur van de openbare bibliotheken verliest, is het opnieuw Delbeke die voor hem in de bres springt. Tot driemaal toe stuurt hij hem een bedrag van 10 000 frank.

Juni 1946: Walschap gaat op bezoek bij Delbeke in zijn huis te Somerset. Hoewel financieel nog in goeden doen is zijn mentale en fysieke gezondheid zeer aangetast.

12 juli 1947: Frans Delbeke overlijdt te Londen aan de gevolgen van maagkanker.

MEER OVER FRANS DELBEKE

Michiel de Bruyne, Frans Delbeke: “Tussen twee werelden”. VWS-Cahiers 171 (1995)
Frank Peeters, Jan Oscar de Gruyter en het Vlaamse Volkstoneel 1920-1970. Peeters, Leuven. 1989.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites

Referenties

Manu van der Aa, Frans Delbeke, in Zacht Lawijd jg. 1 nummer 0 (april 2001) pp 46-52. Electronisch te lezen in: DE KLEINE GARNAAL – Zacht Lawijd
- De inhoud van dit lemma steunt voor het grootste deel op deze publicatie.

BIBLIOGRAFIE

Woordje vooraf

De bibliografie bestaat uit 2 rubrieken

Chronologisch overzicht van in boekvorm verschenen werken
Beknopt overzicht inclusief publicaties in tijdschriften

De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience –Antwerpen. Werken van Delbeke, Frans
Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles
Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klik op de foto

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1908	In den nieuwen thuis. (novelle)		Gent: Drukkerij Plantijn (Naamlooze Vennootschap) Korte Koestraat 3a. -37p. Reeks: Flandria’s Novellen bibliotheek. – Gent; vol. 98. Afmetingen: 17.75 x 12.25 (geniet)
1918	De terugkeer. Een tooneelschets in drie toonelen. (theatertekst)		Leuven–Gent-Mechelen: S.V. De Vlaamsche Boekenhalle. -31p. Afmetingen: 18.50 x 13.80 (ingenaaid – zachte kaft)
1923	De vrek. Tooneelspel in vier bedrijven. (theatertekst)		Antwerpen: N.V. Het Vlaamsche Land. // Brussel: N.V. De Standaard. -100p. Afmetingen: 19.50 x 15.50 (ingenaaid – zachte kaft)
1924	Dies irae. Spel in één bedrijf. (theatertekst) Geschreven in samenwerking met GERARD WALSCHAP. Eerst verschenen in: Het Vlaamsche Land 1923, nrs van 15, 22 en 29 december.		Leuven–Gent-Mechelen: S.V. De Vlaamsche Boekenhalle. -28 + [IV] p. Reeks: Tooneelfonds Het Masker. – Leuven; vol. 1924: 4 Afmetingen: 18.70 x 14.20 (ingenaaid – zachte kaft)
1924	Flirt: spel in drie bedrijven. (theatertekst) Geschreven in samenwerking met GERARD WALSCHAP. Eerst verschenen in: Het Vlaamsche Land 1924, nrs van 9 en 16 februari.		Leuven–Gent-Mechelen: S.V. De Vlaamsche Boekenhalle. -101p. Reeks: Tooneelfonds Het Masker. – Leuven; vol. 1924: 2 Afmetingen: 18.70 x 14.20 (ingenaaid – zachte kaft)
1924	Levens’ vier seizoenen. (op voorplat) Titel op titelblad: Lente. Spel in drie bedrijven. (theatertekst) Geschreven in samenwerking met GERARD WALSCHAP. Eerst verschenen in: Het Vlaamsche Land 1924, nrs van 26 april, 3, 10, 17, 24 en 31 mei, 7 en 14 juni.		Leuven–Gent–Mechelen-Antwerpen: S.V. De Vlaamsche Boekenhalle. -83 + [I] p. Reeks: Tooneelfonds Het Masker. – Leuven; vol. 1924: 3 Afmetingen: 18.70 x 14.20 (ingenaaid – zachte kaft)
1925	De vuurproef. Spel van wroeging in drie bedrijven. (theatertekst) Tweede deel “ZOMER” der quadrilogie “Levens’ vier seizoenen”. Geschreven in samenwerking met GERARD WALSCHAP. Eerst verschenen in: Het Vlaamsche Land 1925, oktober-november en december nummers. 1926: Vertaald naar het Frans door L. Van den Bossche als L’Épreuve du feu : pièce en trois actes. Uitgever: Veritas, Antwerpen, 1926. Voorwoord van de vertaler.-99p.		Leuven– Gent – Mechelen: : S.V. De Vlaamsche Boekenhalle. -94 + [II] p. Afmetingen: 21.50 x 13.50 (ingenaaid – harde kaft) Met expressionistisch omslagontwerp door een (vooralsnog) onbekende kunstenaar. Drukkerij D. De Vos-Van Kleef, Antwerpen. Première: 8 februari 1926 in Brugge door Katholiek Vlaamsch Volkstoneel Regie: Herman van Overbeke.
1931	Satan. Tragi-comedie. (theatertekst – bijbels treurspel)		Brussel: NV Standaard-Boekhandel. -100p. Afmetingen: 24.50 x 15.50 (ingenaaid)
1931	Wanda. (theatertekst – tropenspel)	Niet gepubliceerd	Première door het Vlaamsche Volkstooneel te Brussel in een regie van Anton van de Velde. Bron: De Standaard, 1931-11-09
1935	Doodendans. Dramatisch spel in 8 tafereelen. (theatertekst)		Antwerpen: “De Sikkel”. -75p. Afmetingen: 20.70 x 14.50 (ingenaaid)
1940	Tusschen twee werelden (roman) Bandontwerp: Tine Baanders		Rotterdam: Nijgh & Van Ditmar NV. -474p. Afmetingen: 20.75 x 15.50 (gebonden – harde kartonnen kaft met stofomslag)

BEKNOPT OVERZICHT PER GENRE – INCLUSIEF PUBLICATIES IN TIJDSCHRIFTEN

POËZIE

‘Dietsche Warande & Belfort

’Avond’ // In : Dietsche Warande & Belfort. – (1908), p. 455-456
‘Mijmering’ // In : Dietsche Warande & Belfort. – (1908), p. 457-458

‘Nieuwe Vlaamse Wegen

’Kerstnacht’ // In : Nieuwe Wegen. – 1 (1910) nr. 12, p. 95
‘Allerzielendag’ // In : Nieuwe Wegen. – Jrg. 2 (1911) nr. 11, p. 123-124

‘Rodenbachstad

’Aan Rodenbach’ // In : Rodenbachstad. – (27-06-1909) nr. 7

‘Vlaamsche Arbeid

’Avondimpressies’ // In : Vlaamsche Arbeid. – 3 (1907-1908) nr. 4, p. 122

PROZA

Tijdschriften

‘Nieuw Vlaams Tijdschrift

’De laatste Toebal-Kaïn‘ // In : Nieuwe Vlaams Tijdschrift. – 1 (1946-1947), p. 557-569
‘De tien rechtvaardigen’ // In : Nieuw Vlaams Tijdschrift. – Jrg. 1 (1946-1947), p. 570-573

‘Nieuwe Vlaamse Wegen

’Historie van de verliefden ridder‘ // In : Nieuw Vlaams Wegen. – 1 (1910) nr. 11, p. 83-86

Boekvorm

In den nieuwen thuis. – Gent : Plantyn, 1908. – 37 p. –(Flandria’s novellenbibliotheek ; 98)
Tusschen Twee Werelden. – Rotterdam : Nijgh & Van Ditmar, 1940. – 474 p.

TONEEL

Eigen werk

De terugkeer : een tooneelschets in drie toonelen. – Leuven : De Vlaamsche Boekenhalle, 1918. – 31p.
De vrek. – Antwerpen : Het Vlaamsche Land, 1923. – 98p.
Satan : tragi-comedie. – Brussel : Standaard, 1931. – 100p.
Doodendans : dramatisch spel in 8 tafereelen. – Antwerpen : De Sikkel, 1935. – 75p.

Samen met Gerard Walschap

Flirt : spel in 3 bedrijven. – Leuven : De Vlaamsche Boekenhalle, 1924. – 101p.
Dies irae : spel in één bedrijf. – Leuven : De Vlaamsche Boekenhalle, 1924. – 29p.
Lente : spel in 3 bedrijven. – Leuven : De Vlaamsche Boekenhalle, 1924. – 83p. (Leven’s vier seizoenen)
De vuurproef : spel van wroeging in 3 bedrijven. – Leuven : De Vlaamsche Boekenhalle, 1925. – 94p. –(Leven’s vier seizoenen ; 2)

Vertaling

L’épreuve du feu / vert. L. van den Bosssche. – Anvers : Librairie Veritas, 1926. – 100p. Vertaling van De vuurproef.

VARIA

‘Nieuwe Wegen

’Dichter Alfons van de Maele’ // In : Nieuwe Wegen. – 1 (1910) nr. 1, p. 2-3
‘Rond een wedstrijd’ // In : Nieuwe Wegen. – Jrg. 2 (1911) nr. 9, p. 97-97
‘Nieuwjaar’ // In : Nieuwe Wegen. – Jrg. 3 (1912) nr. 1, p. 1-2

‘Rodenbachsblad’

‘Nog een woordeke over Sneyssen’ // In : Rodenbachsblad. – (1909) nr. 3 (02 mei), 3

Schrijversgewijs - Vlaamse schrijvers van 1830 – heden

Delbeke, Frans