home | Inloggen
Aantal schrijvers: 594 | Aantal boeken:

19.538

 

 

Berghen, René

RENE BERGHEN

Antwerpen, 14 april 1901 – Antwerpen, 13 januari 1988

 
Berghen schreef een klein, maar homogeen oeuvre van novellen, romans en essays.
Hij behoort tot de lichting die tijdens het interbellum de psychologische roman introduceerde in Vlaanderen. In zijn proza analyseert hij het menselijk gedrag zonder duidelijke ethische verbondenheid. De zoektocht van zijn personages naar hun identiteit toont een uitgesproken bewustzijn van het individu tegenover zijn omgeving, maar meer nog: Berghen introduceert het idee van het onderbewuste in de roman.
Berghen behoort niet tot het canon van de Vlaamse literatuur. Zijn proza werd tijdens het interbellum als te modernistisch en on-Vlaams ervaren.
Na WO II kreeg de psychologische roman een vernieuwd elan en werden zijn romans verworpen wegens verouderd en halfachtige pogingen om de modernistische eigenheden te assimileren.
Ook al is zijn werk heden ten dage grotendeels vergeten, toch mag de rol die hij speelde, niet worden onderschat: Berghen bevrijdde de psychologische roman van sommige remmingen, en verzoende aldus het genre in zekere zin met de meer aardse visie van schrijvers als Elsschot of Brulez, die van hun kant tegenover de psychologiserende tendensen afzijdig stonden.

BIOGRAFIE

14 april 1901: René Leopold Berghen werd geboren te Antwerpen.
Werd onderwijzer en later leraar Nederlands aan de Stedelijke Normaalschool te Antwerpen.
Publiceerde verhalen in De Vlaamsche Gids en Vlaamsche Arbeid, maar zijn officiële debuut is de novelle De overjas (1934).
1934: Hij debuteerde met een – blijkbaar onder invloed van Gogol – geschreven novelle “De overjas”.
  • Het gegeven is hier, evenals bij Elsschot en Maurice Roelants, schraal en op het eerste gezicht eenvoudig: een jongeman moet de overjas van zijn overleden vader dragen; die past hem echter niet, en dat wordt dan de aanleiding tot een obsederend minderwaardigheidscomplex en tot onenigheden met zijn moeder en zijn zuster.
  • Hoofdzaak is voor Berghen het innerlijk conflict van die jongen aanschouwelijk te maken en te doorgronden. Roelants zou zich in zo’n geval hebben afgevraagd hoe de hoofdpersoon in het reine zou komen met de gedragsnormen die hem door zijn geweten, zijn ‘waardenstelsel’ werden ingegeven. Liever tast Berghen naar de onderbewuste bronnen van de zielestrijd om verder de uitingsvormen daarvan nader te bepalen.
  • Daarmee toont Berghen aan hoe psychoanalytische begrippen van meet af aan een integrerend deel zijn gaan uitmaken van zijn karaktertekening.
1936: Publicatie van de verhalenbundel “Het Jeugdavontuur van Leo Furkins.” Verscheen eerder in 1935 in het tijdschrift “Forum” (jg. 4)
  • De novelle is opgebouwd rond het bekende Oedipuscomplex.
  • Onder de loep wordt hier de psyche van een moederloze jongen – de titelheld – genomen. Deze wordt de minnaar van zijn privé-lerares, een weduwe, die weldra de voorkeur aan zijn vader zal geven; beide volwassenen verlaten hem. Hieruit groeit haat tegen zowel de vader- als de moederfiguur, zodat Leo ertoe zal komen de dood van zijn zieke vader te bespoedigen, en de zelfmoord van zijn eigen verloofde – een incarnatie van het gehate moederbeeld – in de hand te werken.
  • Hoofdthema’s zijn hier enerzijds zelfverachting en zelfvernietiging, anderzijds de gewetenloosheid en het amorele cynisme waartoe oedipale complicaties bij een adolescent aanleiding kunnen geven.
1937: Zijn bekendste werk werd gepubliceerd in 1937: “De kleine Isa”.
  • Generatieroman waarin de tegenstelling tussen platonisch idealisme en sociaal bewuste werkelijkheidszin, die respectievelijk de generaties uit de jaren ‘20 en ‘30 kenmerkten – dat is althans Berghens standpunt – wordt weerspiegeld.
1942: Publiceerde een studie over “Schopenhauer. Beluisteringen van een biechtfilosoof.”
1946: Nog een “Keur uit Schopenhauer”.
1945: Hoewel Hubert Lampo vanaf 1945 geprobeerd heeft Berghens schrijverschap in de aandacht van de literaire kritiek aan te bevelen als ‘het beste, dat ons door het hedendaagse Nederlandse proza geboden wordt’, moet die poging als mislukt worden beschouwd. Er zijn nooit herdrukken van Berghens werk verschenen.
1957: Verschijnt zijn laatste roman ‘De temptatie van Filip Grasmussen’, het verhaal van een leraar die op een leerlinge verliefd wordt
13 januari 1988: René Berghen stierf te Antwerpen.
René Berghen werd gecremeerd en zijn as werd uitgestrooid op de oude strooiweide van de begraafplaats Schoonselhof.
Kort nawoord
 
“Berghen bekijkt de werkelijkheid niet door het filter van godsdienst of moraal, en stelt die voor noch als een soort van ontaarde volmaaktheid, noch als een springplank naar een utopische wereld. Hij doet zich eenvoudig voor als een exegeet van de realiteit, die voor de hand liggende feiten tracht waar te nemen en te verklaren eerder dan dat hij ze wil aanklagen of verbeteren. Zijn werkwijze herinnert weliswaar aan de psychologische school van Roelants, maar zijn visie op psychologie en ideeën is enerzijds vrijer en meer diepgaand, en getuigt anderzijds van een positiever geest”. (Prof Dupuis in “Van ‘Arm Vlaanderen tot ‘De voorstad groeit’” p. 483)

 

MEER OVER RENÉ BERGHEN

  • Kritisch lexicon; Oosthoek; WP-lexicon;
  • P. de Vree, in: Hedendaagse Vlaamse romanciers en novellisten (1936) p. 84-88, 100-105;
  • H. Lampo, ‘Eén van onze zuiverste prozaschrijvers: René Berghen’, in: De Faun 1 (1945) 11, p. 97-98;
  • V.E. van Vriesland, in: Onderzoek en vertoog, 2 (1958), p. 263-265;
  • M. ter Braak, ‘Jonge Vlamingen’, in: Verzameld werk, dl. 6 (19802), p. 325-330.

 

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites
Referenties
  • Prof. M. Dupuis, De vernieuwing van de romankunst 1913-1941. In: Prof. Dr. M. Rutten; Prof. Dr. J. Weisgerber (red.): Van “Arm Vlaanderen” tot “De voorstad groeit” 1888-1946. Standaard Uitgeverij 1988 pp. 483-484
  • Elke Brems,’Ik durf het niet uitmaken’. Het aarzelende proza van René Berghen. In: Spiegel der Letteren. 2001 Vol. 43 nr 4 pp. 333-349.

 

BIBLIOGRAFIE

De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij
  • Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
  • Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles
  • Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.
Chronologisch overzicht
Jaar Titel Fotogalerij Uitgeverij 1 ste druk
1934 De overjas (novelle)

Bandteekening: Elsa Van Hagedoren
Antwerpen: De Sikkel N.V. (Kruishofstraat 223). -62p.

Afmetingen: 19 x 12.50 (ingenaaid – zachte kaft)
Colofon: Van dit boek werden 300 exemplaren gedrukt op Pannekoek, genummerd van 1 tot 300.
1936 Het Jeugdavontuur van Leo Furkins. (verhaal) Berghen 2 Rotterdam: Nijgh en Van Ditmar. -142p.

Afmetingen: 19.50 x 13.40  (gebonden – harde linnen kaft)
Electronisch beschikbaar bij DBNL Het jeugdavontuur van Leo Furkins
1937 De kleine Isa (roman)

Omslag: E. Van Hagedoren
Antwerpen: De Sikkel N.V. (Kruishofstraat 223). -289p.

Afmetingen: 21.50 x 15.50 (ingenaaid)
Druk: “Steenlandt” (Jan Acke), Filips van den Elzaslaan, 44, Kortrijk.
1942 Schopenhauer. Beluisteringen van een biechtfilosoof. (studie) Antwerpen: De Sikkel N.V. (Eug. De Bock) Kruishofstraat 223. -124p.

Afmetingen:16 x 12.50 (gebonden in kartonnen kaft)
Druk: Drukkerij Resseler, Prinsstraat 20 Antwerpen
1945 De feministe. (novellen)

Verlucht door Albert Setola.
Bevat ook twee andere novellen van denzelfden schrijver : ” Een schoone dag met Mijnheer Pepys ” en ” Het wederhooren” .
Gent: Snoeck Ducaju en Zoon, Uitgevers. -168p.

Reeks: Faunreeks nr 4
Afmetingen: 20.50 x 15 (gebonden – stofomslag)
Colofon: Deze bundel novellen van René Berghen verlucht met teekeningen van A. Setola verscheen op houtvrij papier, als nr 4 van de 4de Faunreeks van de persen van het huis Ducaju en Zoon te Gent, anno MCMXLV. De Faunreeks Bibliotheek voor literaire, artistieke en cultuurhistorische werken onder leiding van Dr Paul Rogghé met verschillende medewerkers.
1946 Keur van Schopenhauer (vertaald en toegelicht door R. Berghen). (essay) Brussel: uitgeversmaatschappij A. Manteau N.V. -135p.

Reeks: Basisreeks nr 15
Afmetingen: 21 x 13.50 (ingenaaid)
Colofon: Nummer vijf en twintig van de Basis-Reeks, Bibliotheek voor wetenschappelijke en actuele vraagstukken, werd in augustus 1946 gedrukt in opdracht van de uitgeversmij A. Manteau N.V., te Brussel, op de persen van de Drukkerij Erasmus, te Ledeberg Gent.
1947 Instituut Astrée.  (roman) Berghen 3 Amsterdam: Amsterdamsche Boek- en Courantmaatschappij N.V. -273p.

Reeks: Vlaamsche Oogst: reeks van oorspronkelijke werken van hedendaagse Vlaamse schrijvers. – Amsterdam; vol. 1947: 1.
Afmetingen: 20.50 x 13 (gebonden – linnen band met stofomslag)
Druk: Holdert & Co N.V., Amsterdam
1957 De temptatie van Filip Grasmussen. (roman) Antwerpen: Uitgeverij Ontwikkeling. -156p.

Afmetingen: 19 x 11.75 (ingenaaid – linnen band met stofomslag)
Gedrukt op de persen van de Moderne Boek- en Handelsdrukkerij Excelsior Somerstraat 22, Antwerpen.