home | Login
Aantal schrijvers: 595 | Aantal boeken:

19.538

 

 

Berghen, René

RENE BERGHEN

  Collectie Letterenhuis

Portretfoto uit 1936

Antwerpen, 14 april 1901 – Antwerpen, 13 januari 1988

 
Berghen schreef een klein, maar homogeen oeuvre van novellen, romans en essays.
Hij behoort tot de lichting die tijdens het interbellum de psychologische roman introduceerde in Vlaanderen. In zijn proza analyseert hij het menselijk gedrag zonder duidelijke ethische verbondenheid. De zoektocht van zijn personages naar hun identiteit toont een uitgesproken bewustzijn van het individu tegenover zijn omgeving, maar meer nog: Berghen introduceert het idee van het onderbewuste in de roman.
Berghen behoort niet tot het canon van de Vlaamse literatuur. Zijn proza werd tijdens het interbellum als te modernistisch en on-Vlaams ervaren.
Na WO II kreeg de psychologische roman een vernieuwd elan en werden zijn romans verworpen wegens verouderd en halfachtige pogingen om de modernistische eigenheden te assimileren.
Ook al is zijn werk heden ten dage grotendeels vergeten, toch mag de rol die hij speelde, niet worden onderschat: Berghen bevrijdde de psychologische roman van sommige remmingen, en verzoende aldus het genre in zekere zin met de meer aardse visie van schrijvers als Elsschot of Brulez, die van hun kant tegenover de psychologiserende tendensen afzijdig stonden.

BIOGRAFIE

14 april 1901: René Leopold Berghen is geboren te Antwerpen als het negende kind uit een arbeidersgezin.
  • Hij behaalt het diploma van onderwijzer aan de Stedelijke Jongensnormaalschool in Antwerpen.
  • Hij geeft eerst les in het lager onderwijs, vervolgens in het secundair onderwijs en uiteindelijk in het hoger onderwijs, dat laatste als leraar Nederlands aan de Stedelijke Normaalschool voor Onderwijzers.

1926: Huwt met de onderwijzeres Julia Janssens. In 1927 krijgen zij een dochter Nora.

Aan het einde van de jaren twintig publiceert René Berghen enkele verhalen in De Vlaamsche Gids en Vlaamsche Arbeid, maar zijn officiële debuut is de novelle De overjas (1934)

1934: Literair debuut als drieëndertig-jarige met een – blijkbaar onder invloed van Gogol – geschreven novelle “De overjas”.
  • Het gegeven is hier, evenals bij Elsschot en Maurice Roelants, schraal en op het eerste gezicht eenvoudig: een jongeman moet de overjas van zijn overleden vader dragen; die past hem echter niet, en dat wordt dan de aanleiding tot een obsederend minderwaardigheidscomplex en tot onenigheden met zijn moeder en zijn zuster.
  • Hoofdzaak is voor Berghen het innerlijk conflict van die jongen aanschouwelijk te maken en te doorgronden. Roelants zou zich in zo’n geval hebben afgevraagd hoe de hoofdpersoon in het reine zou komen met de gedragsnormen die hem door zijn geweten, zijn ‘waardenstelsel’ werden ingegeven. Liever tast Berghen naar de onderbewuste bronnen van de zielestrijd om verder de uitingsvormen daarvan nader te bepalen.
  • Daarmee toont Berghen aan hoe psychoanalytische begrippen van meet af aan een integrerend deel zijn gaan uitmaken van zijn karaktertekening.
1936: Publicatie van de verhalenbundel “Het Jeugdavontuur van Leo Furkins.”  Verscheen eerder in 1935 in het tijdschrift “Forum” (jg. 4) en werd reeds in 1933 bekroond met de Letterkundige prijs van de provincie Antwerpen voor het beste manuscript.
  • De novelle is opgebouwd rond het bekende Oedipuscomplex.
  • Onder de loep wordt hier de psyche van een moederloze jongen – de titelheld – genomen. Deze wordt de minnaar van zijn privé-lerares, een weduwe, die weldra de voorkeur aan zijn vader zal geven. Hieruit groeit haat tegen zowel de vader- als de moederfiguur, zodat Leo ertoe zal komen de dood van zijn zieke vader te bespoedigen, en de zelfmoord van zijn eigen verloofde – een incarnatie van het gehate moederbeeld – in de hand te werken.
  • Hoofdthema’s zijn hier enerzijds zelfverachting en zelfvernietiging, anderzijds de gewetenloosheid en het amorele cynisme waartoe oedipale complicaties bij een adolescent aanleiding kunnen geven.
1937: Zijn bekendste werk rolt van de persen: “De kleine Isa”.
1942: Publiceert een studie over “Schopenhauer. Beluisteringen van een biechtfilosoof.”

  • Generatieroman waarin de tegenstelling tussen platonisch idealisme en sociaal bewuste werkelijkheidszin, die respectievelijk de generaties uit de jaren ‘20 en ‘30 kenmerkten – dat is althans Berghens standpunt – wordt weerspiegeld.
1946: Nog een “Keur uit Schopenhauer”.
1945: Hoewel Hubert Lampo vanaf 1945 geprobeerd heeft Berghens schrijverschap in de aandacht van de literaire kritiek aan te bevelen als ‘het beste, dat ons door het hedendaagse Nederlandse proza geboden wordt’, moet die poging als mislukt worden beschouwd. Er zijn nooit herdrukken van Berghens werk verschenen.
1957: Verschijnt zijn laatste roman ‘De temptatie van Filip Grasmussen’, het verhaal van een leraar die op een leerlinge verliefd wordt.
13 januari 1988: René Berghen overlijdt te Antwerpen.
Kort nawoord
 
“Berghen bekijkt de werkelijkheid niet door het filter van godsdienst of moraal, en stelt die voor noch als een soort van ontaarde volmaaktheid, noch als een springplank naar een utopische wereld. Hij doet zich eenvoudig voor als een exegeet van de realiteit, die voor de hand liggende feiten tracht waar te nemen en te verklaren eerder dan dat hij ze wil aanklagen of verbeteren. Zijn werkwijze herinnert weliswaar aan de psychologische school van Roelants, maar zijn visie op psychologie en ideeën is enerzijds vrijer en meer diepgaand, en getuigt anderzijds van een positiever geest”. (Prof Dupuis in “Van ‘Arm Vlaanderen tot ‘De voorstad groeit’” p. 483)

BEKRONINGEN

  • 1933: Letterkundige prijs van de provincie Antwerpen (manuscript) voor Het jeugdavontuur van Leo Furkins.
  • 1949: Bekroond met de Letterkundige Prijs van de provincie Antwerpen (beste werk) voor zijn roman Instituut Astrée.

 Bron: Frans Heymans, Het goud van de Vlaamse letteren. 170 jaar prijzen voor de Nederlandse literatuur in België (1830-2000). Snoeck-Ducaju &  Zoon, Gent, 2001.

MEER OVER RENÉ BERGHEN

  • P. de Vree, in: Hedendaagse Vlaamse romanciers en novellisten (1936) p. 84-88, 100-105;
  • H. Lampo, ‘Eén van onze zuiverste prozaschrijvers: René Berghen’, in: De Faun 1 (1945) 11, p. 97-98;
  • V.E. van Vriesland, in: Onderzoek en vertoog, 2 (1958), p. 263-265;
  • M. ter Braak, ‘Jonge Vlamingen’, in: Verzameld werk, dl. 6 (19802), p. 325-330.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites
Referenties
  • Prof. M. Dupuis, De vernieuwing van de romankunst 1913-1941. In: Prof. Dr. M. Rutten; Prof. Dr. J. Weisgerber (red.): Van “Arm Vlaanderen” tot “De voorstad groeit” 1888-1946. Standaard Uitgeverij 1988 pp. 483-484
  • Elke Brems,’Ik durf het niet uitmaken’. Het aarzelende proza van René Berghen. In: Spiegel der Letteren. 2001 Vol. 43 nr 4 pp. 333-349.

 

BIBLIOGRAFIE

De bibliografie van Tené Berghen bestaat uit twee afdelingenµ
  1.  Chronologisch overzicht
  2. Werken in vertaling
De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij
  • Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
  • Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles
  • Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.
Chronologisch overzicht
Jaar Titel Fotogalerij Uitgeverij 1 ste druk
1934 De overjas (novelle)

Bandteekening: Elsa Van Hagedoren.
Voorpublicatie: Vlaamse Arbeid jrg. 20[25] (1930) pp 434-449.
 Antwerpen: De Sikkel N.V. (Kruishofstraat 223). -62p.

Afmetingen: 19 x 12.50 (ingenaaid – zachte kaft)
Colofon: Van dit boek werden 300 exemplaren gedrukt op Pannekoek, genummerd van 1 tot 300.
1936 Het Jeugdavontuur van Leo Furkins. (roman)

Voorpublicatie: Forum jrg 4 (1935) pp 514-533; 682-704; 722-747 en 910-928

 Berghen 2 Rotterdam: Nijgh en Van Ditmar N.V. -142p.

Afmetingen: 19.50 x 13.40  (gebonden – harde linnen kaft)
Electronisch beschikbaar bij DBNL Het jeugdavontuur van Leo Furkins
1937 De kleine Isa (roman)

Omslag: E. Van Hagedoren
 Antwerpen: Uitgeverij “De Sikkel” N.V. (Kruishofstraat 223).  -289p.

Afmetingen: 21.50 x 15.50 (ingenaaid)
Druk: “Steenlandt” (Jan Acke), Filips van den Elzaslaan, 44, Kortrijk.
1942 Schopenhauer. Beluisteringen van een biechtfilosoof. (studie)

inhoud

 Antwerpen: Uitgeverij “De Sikkel” N.V. (Eug. De Bock), Kruishofstraat 223.   -124p.

Afmetingen:16 x 12.50 (ingenaaid in harde geïllustreerde kartonnen kaft)
Druk: Drukkerij Resseler, Prinsstraat 20 Antwerpen
1945 De feministe. (novellen)

Verlucht door Albert Setola.
Bevat: Een schoone dag met Mijnheer Pepys (pp 7-42); De feministe (pp 43-134); Het wederhoren (pp 135-168).
Vertalingen
1969: Het verhaal ‘Een schoone dag met Mijnheer Pepys’ werd door Jeanne Buytaert vertaald in het Frans als Une belle journée avec Monsieur Pepys. Uitgever: Bruxelles, Editions Wellprint Collection Zenith In: Les grands conteurs flamands. pp 149-180
1975: Het verhaal ‘Een schoone dag met Mijnheer Pepys’ werd door José Ferrerras in het Spaans vertaald als Una bella jornada con mister Pepys Uitgever: Ediciones Grijalbo s.a. Deu y Mata, 98-102, Barcelona 295p. In: Antologia de cuentos neerlandeses. pp 133-160.
 Gent: Snoeck Ducaju en Zoon, Uitgevers.   -168p.

Reeks: Faunreeks nr 4
Afmetingen: 20.50 x 15 (gebonden – stofomslag)
Colofon: Deze bundel novellen van René Berghen verlucht met teekeningen van A. Setola verscheen op houtvrij papier, als nr 4 van de 4de Faunreeks van de persen van het huis Ducaju en Zoon te Gent, anno MCMXLV. De Faunreeks Bibliotheek voor literaire, artistieke en cultuurhistorische werken onder leiding van Dr Paul Rogghé met verschillende medewerkers.
1946 Keur uit Schopenhauer (vertaald en toegelicht door R. Berghen). (essay)

inhoud

 Brussel: uitgeversmaatschappij A. Manteau N.V. -135p.

Reeks: Basisreeks nr 15
Afmetingen: 21 x 13.50 (ingenaaid – zachte kaft)
Colofon: Nummer vijf en twintig van de Basis-Reeks, Bibliotheek voor wetenschappelijke en actuele vraagstukken, werd in augustus 1946 gedrukt in opdracht van de uitgeversmij A. Manteau N.V., te Brussel, op de persen van de Drukkerij Erasmus, te Ledeberg Gent.
1947 Instituut Astrée.  (roman) Berghen 3 Amsterdam: Amsterdamsche Boek- en Courantmaatschappij N.V.   -273p.

Reeks: Vlaamse Oogst. Reeks van oorspronkelijke werken van hedendaagse Vlaamse schrijvers. – Amsterdam; vol. 1947: 1.
Afmetingen: 20.50 x 13 (gebonden – linnen band met stofomslag)
Druk: Holdert & Co N.V., Amsterdam
1957 De temptatie van Filip Grasmussen. (roman) Antwerpen: Uitgeverij Ontwikkeling. -156p.

Afmetingen: 19 x 11.75 (ingenaaid – linnen band met stofomslag)
Gedrukt op de persen van de Moderne Boek- en Handelsdrukkerij Excelsior Somerstraat 22, Antwerpen.

WERK VAN BERGHEN VERTAALD

FRANS

1969: Une belle journée avec Monsieur Pepys, vertaald door Jeanne Buytaert. Uitgever: Bruxelles, Editions Wellprint Collection Zenith; pp 337p. In de anthologie: Les grands conteurs flamands. pp 149-180. Oorspronkelijk: Een schoone dag met Mijnheer Pepys (pp 7-42); in de novellebundel De feministe 1945. Uitgeverij Snoeck Ducaju te Gent.

SPAANS

1975: Una bella jornada con mister Pepys pp 133-160 Vertaald door José Ferrerras. Uitgever: Ediciones Grijalbo s.a. Deu y Mata, 98-102, Barcelona 295p. In de anthologie: Antologia de cuentos neerlandeses. Textos seleccionadas por Karel Jonckheere, B. Decorte y José Ferraras. Oorspronkelijk: Een schoone dag met Mijnheer Pepys (pp 7-42); in de novellebundel De feministe 1945. Uitgeverij Snoeck Ducaju te Gent.