Maakt deel uit van: West-Vlaamse school

Eugeen Van Oye

Torhout, 3 juni 1840 – Gistel, 4 juni 1926

Eugeen Van Oye (soms ook Eugène Van Oye) was arts, dichter en toneelschrijver.

Verschillende van zijn gedichten werden op muziek gezet.

 

BIOGRAFIE

3 juni 1840: Geboorte van Eugeen Van Oye te Torhout, als zoon van de liberale arts René van Oye, voor wie een creatieve belangstelling voor muziek en poëzie niet vreemd was.

Oktober 1854: Wordt als leerling ingeschreven in het kleinseminarie van Roeselare.

• Nadat hij voor een kwajongensstreek bij surveillant Guido Gezelle geroepen werd, moet de dromerige, in poëzie geïnteresseerde leerling al vrij vroeg een zekere indruk op Gezelle gemaakt hebben. De verhouding verinnigde toen Van Oye in zijn poësisjaar (1857-1858) Gezelle als leraar had. Tussen beiden ontstond een vriendschaps­band, waarvan we de ups en downs kunnen volgen in de uitvoerige correspondentie. Die is van beide kanten grotendeels bewaard gebleven en bevindt zich in het Gezellearchief. De vriendschap vertroebelde doordat Gezelle’s overtuiging dat Van Oye voor het priesterschap geroepen was niet terecht bleek.

Gezelle schreef vele gedichten voor Van Oye, waaronder Dien avond en die rooze, Ik droome alreê, Rammenta ti, Ik misse u en Een bonke keerzen kind. Het zijn gedichten van een hoge kwaliteit die vaak gebloemleesd werden.

Sommige auteurs (o.a. de dichter Urbain Van de Voorde in Gezelle (1926) en Gezelle’s Eros (1930)) wijzen op de erotische ondertoon van het gedicht ‘Dien avond en die rooze’ . Het gedicht vindt u na de bibliografie.

1858: Vader Van Oye roept hem uit het Kleinseminarie terug.

Januari 1859 – oktober 1860: Leerling op de landbouwschool te Torhout, waar ook zijn vader les gaf.

1860-1866: Studeert geneeskunde aan de Katholieke Universiteit Leuven. Hij wordt lid van de Leuvense studentenvereniging Met Tijd en Vlijt, een genootschap van flaminganten, schrijft gedichten, zingt in een koor maar schiet tekort in zijn medische studies.

1866-1870: Zet zijn studie voort aan de universiteit van Gent. In Gent verkeert hij in liberale kringen en wordt oa lid van het vrijzinnige Vlaamsgezinde ’t Zal wel Gaan’. Behaalt zijn doctoraal in de geneeskunde.

1870: Gaat werken als dokter voor het internationale Rode Kruis en komt zo terecht op het  slagveld van de Frans-Duitse oorlog tot eind mei 1871.

Juli 1871: Hij vestigde zich als arts in Oostende.

1874: Zijn jeugdgedichten bundelde hij in Morgenschemer (1874), waarin gedichten voorkomen die in verband staan met Gezelle.

Zijn oeuvre omvat verder dichtbundels, liederen, enkele toneelstukken en literaire essays.

• In 1884 en 1894 werd Morgenschemer gevolgd door de dichtbundels Vonken en stralen (1884) en In’t blauwe (1894). Daarnaast bewerkte hij toneelstukken van Poesjkin en Ohlenscläger om in 1909 met het oorspronkelijke Wagneriaanse “dramatische gedicht” Balders dood en in 1910 met de ‘gedramatiseerde legende’ Godelieve van Gistel voor het voetlicht te treden.

28 oktober 1876: Huwelijk met de Duitse Maria Rumschöttel uit Trier.

1914-1918: Tijdens de oorlog laat hij zich in met het activisme.

• Politiek verregaande naïef ging hij zich te buiten aan een hersenschimmig staatkundig idealisme, gericht op de stichting van een Vlaamse staat, die samen met een koninkrijk Holland een soort dubbelstaat zou vormen onder de beschermende vleugels van een liefhebbend Duitsland.

Najaar 1918: Na de ineenstorting van Duitsland wordt hij aangehouden en gerechtelijk vervolgd. Het is vooral door de getuigenis van Hugo Verriest dat hij werd vrijgesproken.

1919: Als gevolg van deze oorlogsperikelen verliest hij het lidmaatschap van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Taal- en Letterkunde, waarvan hij sinds 1905 briefwisselend en vanaf 1910 werkend lid was.

1923: Deze naoorlogse ervaringen vormen het onderwerp van zijn roman Mijn gevangenis, dat zonder zelfbeklag en met veel humor geschreven is.

1924: Staatsprijs voor Vlaamse toneelletterkunde  voor Godelieve van Gistel.

4 juni 1926: Overlijden te Gistel.

Over  Eugeen Van Oye gesproken…

Met Hugo Verriest, Gustaaf Verriest, Karel de Gheldere en Karel Callebert wordt Van Oye tot de kring van leerlingen van Gezelle gerekend. Zijn leermeester zou een blijvende invloed op de stijl van Eugeen Van Oye uitoefenen.

Nochtans mogen we niet vergeten dat Van Oye naast zijn ernstig beleefd katholicisme ook een liberaal denkend en handelend man was, met een grote sympathie voor de Duitse cultuur. Hij voelde zich als liberaal denkend man aangetrokken door de Richard Wagner, die naast Bakoenin in 1849 te Dresden op de barricaden had gestaan en die wilde dat de koning liberale hervormingen doorvoerde, de Wagner die tot 1860 in ballingschap had geleefd.

Tot in de jaren zestig nog stond in alle Vlaamse bloemlezingen zijn Kipling-achtige vers ‘Wees man’:

Wees man en houd u recht: buig nooit en buig voor niemand –

dan voor de Waarheid, bruid der eeuwen, geest van God,

Zie! rond uw voeten krielt een kruipend slavenrot…

Ontstijg dien modderpoel! Daar zijt ge uzelf, zijt Iemand.

 

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites

• Brugge – Guido Gezelle – Eugeen Van Oye
• Eugeen van Oye – Wikipedia
• Eugeen van Oye – DBNL

Referenties

• Jan J.M. Westenbroek, Guido Gezelle (1830-1899) en de West Vlaamse school. In: Ada Deprez: Walter Gobbers; Karel Wauters (red.): Hoofdstukken uit de Vlaamse letterkunde in de 19^de eeuw. Deel 2. KANTL Gent 2001 pp.237-239.
• Jan J.M. Westenbroek, Eugeen Van Oye, Heen in dromen, VWS-Cahiers jg. 4, nr 1 Lente 1969. -15p. (Een uitgave van de vzw Vereniging van Westvlaamse Schrijvers).

SMAAKMAKER

Op het strand

Gij giet in hert en ziel, o zee,
met eeuwig smeekend smachten,
een zee mij van gevoelens en
een wereld van gedachten.

Wat is ’t toch wat me droomen doet
vol weemoed en verlangen,
wanneer ‘k in uw getoover lig
gebonden en gevangen?

Is ’t de eeuwigheid? Is ’t de eeuwigheid?
Het eindelooze leven?
Ik voele ze in mijn hert en ziel
en heel mijn wezen beven –

En dichtte ik duizend jaren nog,
’t en waar’ niet uitgezongen
hetgene me uit uw golven, zee,
is in de ziel gedrongen

 

Sterrenloze nachten

Fecisti nos, Domine, ad te; et inquietume
est cor nostrum, donec requiescat in te. (Augustinus)

Altijd wensen, altijd vrezen,
hoop en wanhoop in het hart:
rusteloos geslingerd wezen
van de vreugden naar de smart…
Altijd voorwaarts, voorwaarts haken,
zonder stuurman, zonder baken,
naar een steeds onzichtbaar strand :
en – bij ’t moedig henenstromen,
moedeloos, droefgeestig dromen
van ’t verloren kinderland !

Gistren wiegde ik heen in dromen
die vandaag vervlogen zijn;
andre zullen wederkomen
met hun valse toverschijn…
Ach, het onstandvastig wezen
van ’t geluk dat, pas gerezen,
henenwasemt in verdriet !
Tussen ’t gister en het heden,
tussen toekomst en verleden,
welk een stipje, welk een Niet !

‘k bemind en heb genoten,
‘k heb geweeklaagd en gezucht,
’t woelziek leven uitgegoten
op de winden in de lucht.
‘k zocht, gezweept door hunne roede,
’t lokkend leven, levensmoede…
tot ik machteloos nederviel…
O ! wie zal daarheen mij voeren
waar geen banden zullen snoeren
mijne vrijgeboren ziel ?…

 Morgenschemer (1874)

BIBLIOGRAFIE

De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij

• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen
• Koninkijke Bibliotheek van België – Brussel – Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
• POËZIECENTRUM vzw – Gent.

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1864	Mijnheer Marguery en het Vlaamsch, door een Vlaming. 31 mei 1864 (pamflet)		Leuven: Ickx. -9p.
1874	Morgenschemer. Gedichten. 1856-1870. (poëzie)		Brussel/Leipzig/Oostende: F. Claassen. -417p. / Gent: Rogghé.
1882	De Nixe / Lijrisch drama in drie bedrijven door Dr Eugeen Van Oye ; zeer vrije bearbeiding van eene dramatische schets des russischen dichters Alexander Puschkin.		Antwerpen: L. Dela Montagne. -32p.
1883	De eerste hulp bij plotselijke ongevallen. Vijf voordrachten van Prof. Dr. Fr. von Esmarch. Uit het Duitsch vertaald. 1893: 2de druk. 1897: 3de druk. 1902: 4de druk		Roeselare
1886	Hakon Jarl. Treurspel in vijf handelingen / van A. G. Oehlenschlaeger; Uit het Deensch vertaald door Eug. van Oye.		Antwerpen: L. Dela Montagne. -117p. Overdruk uit: Nederlandsche dicht- en kunsthalle
1887	1302: hymne aan Breidel en De Coninc.		Brugge: Claeys. -24p.
1889	Vonken en Stralen / Poëzie van doktor Eugeen Van Oye, 1870-1876. (poëzie) Deeltitels: In memoriam; Bivakliederen; Twee idyllen; Uit het dagboek eens zieken; Deutsche Nachklänge; Stemmen der natuur.		Gent:  Drukkerij A. Siffer. -225p. Afmetingen: 23 x 14 (ingenaaid) Titelpagina in tweekleuren druk. Bevat ook enkele gedichten vertaald naar het Duits;
1904	In ’t blauwe / Gedichten van Dr. Eugeen van Oye, 1876-1901. (poëzie)		Brugge: Drukkerij K. van de Vyvere-Petyt. -272p.
1909	Balder’s dood. (toneel)		Antwerpen: De nederlandsche boekhandel. -96p.
1909	De Aziatische cholera. Oorsprong, oorzaak en behoedmiddels, voor het volk geschetst. (medische publicatie)		Gent: I. Van den Poorten. -136p.
1910	Godelieve van Gistel.  (toneel) Gedramatiseerde Legende uit de XIe. eeuw. In vier bedrijven. 1910:  Bekroond met de driejaarlijkse Staatsprijs voor Toneelletterkunde. 1924: 2de uitgave bij Excelsior te Brugge.		Brugge: J. Houdmont-Carbonez -111p.
1911	De Grieksche metriek in de Nederlandsche dichtkunst: eene aesthetische taalstudie.		Brugge: De Plancke. -117p.
1913	De menschelijke levensduur. Aanspraak gehouden, den 25 Mei 1913, ter gelegenheid van de prijsuitreiking in de Nijverheidsschool van Oostende. (medische publicatie)		Oostende: Hof. -12p.
1923	In memoriam Hugo Verriest / Dr. Eugeen Van Oye.		Antwerpen: Uitgeversmij Kiliaan: druk. K. Dirix-Van Riet. -24p. Reeks: Verhandelingen van de Algemeene Katholieke Vlaamsche Hoogeschooluitbreiding, nr 210 van de verzameling, nr 3 van den 20e jaargang, Maart 1923
1923	Mijn gevangenis. (memoires)		Brugge: Druk.-Uitg. Excelsior. -103p.
POSTUUM
1937	Brieven van, aan en over Gezelle . I : Briefwisseling Gezelle-Van Oye. Uitgegeven door Prof. Dr. Fr. Baur, hoogleeraar te Gent ; en Prof. Dr. R. Verdeyen, hoogleeraar te Luik.		Antwerpen/ Brussel : Standaard-Boekhandel.  -266p. Jubileumuitgave van Guido Gezelle’s Volledige Werken Deel XVII.
1999	Avondschemer. (poëzie) Postuum uitgegeven dichtbundel verzorgd door Prof. Dr. Johan van Iseghem Vormgeving: André Scherens		Leuven: Uitgeverij P. -96p. Afmetingen:23.80 x 16.80 (ingenaaid- kartonnen kaft met flappen Gezet in Minion Gedrukt door Drukkerij Overloop, Wilsele

Nota bij ‘Avondschemer’:

In 1997 vond Filip Debaillie uit Gistel een klein werkschrift van de hand van Eugeen van Oye terug. Het schriftje telde 106 pagina’s ruitjespapier, waarin van Oye rijmende gedichten, bedenkingen, invallen en proza had geschreven. Blijkbaar bevatte het een eerste ontwerp voor een dichtbundel waarvoor hij al een titel had gekozen: Avondschemer. Op initiatief van Filip Debaillie heeft professor Johan van Iseghem (K.U.Leuven en Kulak, Moderne Nederlandse Literatuur) van dit bundelontwerp van van Oye een zo getrouw mogelijke uitgave gemaakt, al verliep dat niet rimpelloos. De vorm die Eugeen van Oye aan zijn laatste bundel wenste te geven, was niet zo gemakkelijk af te leiden uit het oude werkschrift: zo gaven o.a. de groepering en de paginering heel wat moeilijkheden. Buiten de transcriptie van de handgeschreven teksten zorgde Johan van Iseghem voor de nodige commentaren over het leven van de dichter, de teksten en de totstandkoming van deze uitgave. Zo is dit boek een belangrijk literair-historisch document geworden.

DIEN AVOND EN DIE ROOZE

‘k Heb menig uur bij u
gesleten en genoten,
en nooit en heeft een uur met u
me een enklen stond verdroten.
‘k Heb menig menig blom voor u
gelezen en geschonken,
en, lijk een bie, met u, met u,
er honing uit gedronken;
maar nooit een uur zo lief met u,
zoo lang zij duren koste,
maar nooit een uur zoo droef om u,
wanneer ik scheiden moste,
als de uur wanneer ik dicht bij u,
dien avond, neêrgezeten,
u spreken hoorde en sprak tot u
wat onze zielen weten.
Noch nooit een blom zo schoon, van u
gezocht, geplukt, gelezen,
als die dien avond blonk op u,
en mocht de mijne wezen!
Ofschoon, zoo wel voor mij als u,
– wie zal dit kwaad genezen? –
een uur bij mij, een uur bij u
niet lang een uur mag wezen;
ofschoon voor mij, ofschoon voor u,
zoo lief en uitgelezen,
die rooze, al was ‘t een roos van u,
niet lang een roos mocht wezen,
toch lang bewaart, dit zeg ik u,
‘t en ware ik ‘t al verloze,
mijn hert drie dierbre beelden: u
dien avond – en – die rooze!

Guido Gezelle
Geschreven op 1 november 1858 voor zijn leerling Eugeen van Oye.

Toelichting

koste: kon
moste: moest
van: door
ware…verlozen: zou verliezen