Maakt deel uit van:de theaterwereldjeugdliteratuur
AUCTOR – JAN BRUYLANTS Jr.
Antwerpen, 16 december 1871 – Berchem, 24 februari 1928
Gemeentebeambte aan de Antwerpse haven en journalist. Schrijver van volksverhalen, romans, gedichten en toneel.
Jan Bruylants Jr. was de auteur van geliefde volks- en jeugdboeken als Baekeland, Twee geheime politieagenten, Thyl Uilenspiegel in Vlaanderen (1904), Tijl Uilenspiegel aan het front en onder de Duitschers (1921), Robert en Bertrand, De Reis rond de Wereld van twee Vlaamsche jongens, en jawel… De Boeren van Oolen!
Bruylants schreef bovendien populaire blijspelen (soms met een zekere politiek-maatschappelijke inslag), zoals Een gekozene des volks (1898), Hoovaardigheid (in 1900 bekroond door de stad Antwerpen), en Een Herder (bekroond in 1903).
Pseudoniemen: J.B. Janszoone, Jacq Spear, Auctor.
Grootvader van Liane Bruylants
BIOGRAFIE
16 december 1871: Geboren te Antwerpen.
- Zijn vader, die ook Jan Bruylants heette, leefde van 1834 tot 1876, was onderwijzer, redacteur en hoofdredacteur van het Antwerpse dagblad De Koophandel, en schrijver van wellicht hartverscheurende volksdrama’s als Mina de Zinnelooze.
Jan Bruylants Jr. werkte als ambtenaar aan de Antwerpse haven, waar hij directeur werd van “Kaaien en Stapelhuizen” aan de Antwerpse haven..
Naast een man van de haven was hij ook een echte krantenman: hij werkte mee aan vele dag- en weekbladen o.m. aan De Koophandel, De Vroegpost, De Zaaier (tijdschrift te Leuven). Vijfentwintig jaar lang schreef hij voor het Brusselse dagblad De Vlaamsche Gazet een dagelijkse kroniek over het leven in Antwerpen en verzorgde hij een wekelijkse bijdrage over “Vragen van den dag” in het Brusselse geïllustreerde weekblad De Zweep.
1895: Baekelant en zijne rooversbende of de voorzaten van Robert en Bertrand, goed voor 97 afleveringen en meer dan 1500 bladzijden dik.
- Bruylants schreef dit werk onder het doorzichtig pseudoniem J.B. Janszoone. Het is een raamvertelling, weliswaar een ‘bende-roman’ maar waarin Robert en Bertrand gelijknamige voorouders kregen. Het idee voor deze draak kwam van Hoste. Hij wou de concurrerende uitgevers met soortgelijke onderwerpen de loef afsteken.
1898: En nog steeds onder de vleugels van Hoste verscheen in 1898 De twee geheime politieagenten (185 afleveringen), deze keer gesigneerd door J. Hoste en Auctor, het pseudoniem dat Bruylants van toen af gebruiken zou.
- De twee geheime politieagenten is echter volledig van de hand van Bruylants. Het is meer een roman à la Dumas, over een vreselijke wraak na een moordzaak, dan een waarachtig speurdersverhaal. Een loffelijke poging van Auctor, maar toch slaagt hij er niet in uit de invloedsfeer van de ‘bende-romans’ te geraken.
1898: Populariteit genoot hij echter vooral als auteur van talrijke luchtige blijspelen, die vanaf 1898 met Een gekozene des volks een meer sociaal-politiek geëngageerde inslag kregen.
- In Een gekozene des volks werden de ervaringen beschreven van een zeephandelaar, die zich als kandidaat voor een politiek ambt liet voordragen.
1900: Met het stuk Hoovaardigheid verwierf hij de eerste prijs in de driejaarlijkse wedstrijd voor toneel uitgeschreven door de stad Antwerpen.Het was een “stichtend spel” met saaie predicaties en burgerlijk banale theorieën.
1903: Ondanks een heftige perscampagne werd ook het stuk Een Herder in deze wedstrijd bekroond in 1903.
- In Een herder stelt Bruylants twee dorpspastoors tegenover elkaar, een bejaarde geestelijke, vergevingsgezind en met brede opvattingen en een jone onderpastoor, streng gelovig en strijdlustig. De eerste tracht het Evangelie, rechtzinnig begrepen aan te passen aan de samenleving, de tweede aast op strenge kastijdingen met de wrede verfijningen van een Torquemada.
1901-1914: Jan Bruylants Jr. werd hoofdredacteur van het artistiek weekblad Lucifer Weekblad voor Tooneel, Muziek en Beeldende Kunsten, dat van 1901 (1e jg., nr 1, 22 september 1901) tot 1914 te Antwerpen verscheen.
1903: De KNS te Antwerpen voert het stuk “Een herder” op waarbij Lode Monteyne in zijn brochure ‘De Koninklijke Nederlandsche Schouwburg van Antwerpen (1941) op p 26 opmerkt dat het ‘Tendenz-drama … een storm van verontwaardiging deed opgaan gevolgd door een kabaal in den schouwburg …’
1904: Uit zijn pen vloeit een soort Boerenkrijg-versie van de Uylenspiegellegende met als titel: Tyl Uilenspiegel in Vlaanderen.
- In dit avonturenverhaal laat hij zijn held geboren worden in de 18de eeuw en uitgroeien tot één van de bezielers van het katholieke, conservatieve verzet van de Brigands tegen de ‘heiligschennende’ Franse revolutionairen.
- Toch blijft dit boek in hoge mate schatplichtig aan Charles De Coster, al was het maar omwille van het Groot-Nederlandse motief dat opmerkelijk genoeg in Bruylants’ roman, sterker nog dan in die van De Coster, vervat ligt (‘Wij moeten ons vereenigen met Holland om één Groot-Nederland te worden!’)
- Gelet op de vele herdrukken en de vertaling naar het Frans (Tyl Ulenspiegel sous la domination française, Opdebeek, 1905), moet deze bewerking een flink succes hebben gekend.
1904: In 1904 publiceert Raf Verhulst de novelle Robert en Bertrand te Antwerpen, een heus misdaadverhaal en zoveelste exploot eigenlijk van de beide vagebonden. In feite is het niet meer dan een brochure gesponsord door zijn grote vriend, de apotheker J. De Praeter uit de Lange Beeldekensstraat.
Bruylants-Auctor repliceert daar een jaar later op met de roman De laatste lotgevallen van Robert en Bertrand. Daarin nemen de twee vagebonden het op tegen commissaris Deraef, koestert Robert weer trouwplannen maar zal hij zijn laatste exploten met de dood bekopen, een eenzame Bertrand achterlatend.
1914-1918: Tijdens W.O. I was hij een tijdlang mederedacteur van de Antwerpse dagbladen Het Vlaamsche Nieuws en De Vlaamsche Gazet. Na korte tijd diende hij bij beide dagbladen zijn ontslag in wegens menigsverschillen over de te volgen strekking van de bladen.
1921: En terwijl de naoorlogse opstoot van Belgisch patriottisme nog doorzindert, schrijft Auctor alias Jan Bruylants Jr. Tijl Uilenspiegel aan het Front en onder de Duitschers , waarin Uilenspiegel als bezieler van het verzet tegen de Duitsers wordt voorgesteld.
- Het was een vrijwel woordelijke transpositie naar de 20ste eeuw van zijn in 1904 verschenen Boerenkrijg-versie van de Légende. In plaats van Brigand was Uilenspiegel een Belgisch-patriottische, Vlaamsvoelende soldaat in de oorlog tegen Duitsland geworden. Wanneer hij op het einde van het boek door de Duitsers wordt geëxecuteerd – om uiteraard al snel daarna te verrijzen – roept hij niet, zoals in het eerste boek ‘Leve het Vaderland!’, maar wel ‘Leve België !’, pas in tweede instantie gevolgd door ‘Leve Vlaanderen !’.
(Bron: R. Deflo, De literaire oorlog. De Vlaamse prozaliteratuur over de Eerste Wereldoorlog. Historische monografie, nr. 2 (Aartrijke, 1991), 42)
1923: Onder het pseudoniem Jacq. Spear schreef hij een blijspel in 6 taferelen. Zij Dient, een parodie op Herman Teirlincks Ik dien en De vertraagde film
- Zij Dient ging in première in de Hippodroom te Antwerpen op 13 oktober 1923 en werd wekenlang opgevoerd.
- “Op buitengewoon geestige wijze “dient” deze nieuwe Beatrijs nu wel niet. Zij is een arm boerenmeisje, dat niet naar de lokkende kermis mag en met het oog hierop haar ziel verkoopt aan den duivel. Wij krijgen een helle-taferéel, waarbij niemand minder dan de keizer van Duitschland zélf geroosterd wordt, en ten slotte zien wij Beatrijs op de levens-kermis gulzig champagne drinken tot zij uit Ik Dien overstapt naar De vertraagde Film en in de Schelde valt, in het gezelschap van twee minnaars. Natuurlijk wacht haar in dit water het sentimenteele beeld van drijvende visscher en dan sende nymphen, totdat het drietal wordt opgevischt door dezelfde agenten, die in Teirlinck’s stuk wijsgeerige gesprekken houden over de schepping van den mensch en andere problemen. Beatrijs trekt vol berouw naar de ouderlijke hoeve terug – en vooral grof – is nu hier de parodie op het Maria-wonder. Ook op de hoeve namelijk heeft niemand Beatrijs’ afwezigheid bemerkt, omdat een broeder van haar, verkleed in meisje, haar dagelijksch werk bleef voortdoen zooals naar gewoonte.”
[—]
“Deze uitvoering krijgt vooral belang, wanneer wij er een attest in zien ten gunste van de tooneel-pogingen en vooral van de vernieuwingstheorieën van Herman Teirlinck. Ik wil zeggen: het feit, dat al dadelijk deze parodie op De vertraagde Film en op Ik Dien ontstond en werd gespeeld, bewijst wel, hoezeer bedoelde, stukken in de tooneel wereld alhier beroering brachten.”
Uit: de Nieuwe Rotterdamsche Courant, 26 juli 1924 (Corpus Toneelkritiek)
Hij stichtte een aantal literaire maandbladen waarin vooral aandacht werd besteed aan het toneel: Ons Vlaamsche Tooneel, De Gnoom, De Zifter, Lucifer.
- De Gnoom was opgericht in 1896 samen Gust Janssens (de latere uitgever van toneelwerk) en de Joods-Nederlandse toneelschrijver -kunstcriticus-architect-schilder Maurits Nykerk (of Niekerk). Het was een efemeer literair en toneelweekblad.
- Lucifer was een literair maandblad waarin hij kritische opvattingen over schouwburgtoestanden e toneelmensen liet verschijnen.
24 februari 1928: Overlijdt te Berchem.
BEKRONINGEN
- 1900: Vierde driejaarlijkse prijskamp Nederlandse Toneelletterkunde van de Stad Antwerpen voor Hoovaardigheid
- 1903: Vijfde driejaarlijkse prijskamp Nederlandse Toneelletterkunde van de Stad Antwerpen voor Een herder
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Websites:
- Jan Bruylants Jz. · dbnl
- Marnix Beyen, Held voor alle werk. De vele gedaanten van Tijl Uilenspiegel. ‘2 1868-1821
Referenties
- Ludo SIMONS, Het boek in Vlaanderen sinds 1800. Een cultuurgeschiedenis. Lannoo, Tielt, 639p.
BIBLIOGRAFIE
De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
Chronologisch overzicht
BEKNOPT OVERZICHT PER GENRE
Toneel
- Gardevil’ en piot ! Blijspel in één bedrijf (Jan Bruijlants) L. Janssens & Zonen, Antwerpen, 1891, 16 p.
- Het portret van een meid. Blijspel in één bedrijf. Lodewijk Janssens en Zonen, Antwerpen, 1891 24p.
- Door de misdaad gestraft: ernstige tweespraak. Lodewijk Janssens, Antwerpen, 1892 12p.:
- De eerste hoofdrol: blijspel in één bedrijf. L. Stepman, drukker, Gent, 1892 -30p.
- Werkstaker: schouwspel in één bedrijf. Lodewijk Janssens Antwerpen,. 1894 -14p.
- Vaderplicht: tooneelschets in 1 bedrijf. Janssens en Zonen Antwerpen, 1897 -15p.
- Een gekozene des volks: geprimeerd blijspel in 4 bedrijven. Janssens & Zonen, Antwerpen, 1898 -47p.
- Wat een vader lijden kan: luimige tooneelschets in één bedrijf. Janssens & Zonen, Antwerpen, 1899. -22p.
- Comedie in 3 bedrijven. Uitgaaf van G. J. & E. Janssens, Antwerpen, 1901. -82p.
- De ziel des volks: spel in vijf bedrijven. Uitgaaf van G. J. & E. Janssens, Antwerpen, 1901 -80p.
- Mele’s straf. Tooneelfragment (Jz Bruylants; Leo Van Nerum) 19e reeks, 11, Gemengde Rollen, 227 G.J. & E. Janssens; Antwerpen, 1902, 14 p.
- Het verleden. Spel in drij bedrijven. (Jan Bruijlants) Vlaamsche Tooneelverzameling van J. & E. Janssens voor gemengde rollen 19e reeks, 6, vol. 222 G.J. & E. Janssens; Antwerpen, 1902, 36 p.
- Een herder. Vlaamsche Tooneelverzameling van J. & E. Janssens voor gemengde rollen 21ste reeks, vol 241 G. J. & E. Janssens, Antwerpen, 1903 -52p.
- De gevolgen eener ontvluchting. Geprimeerde klucht in vier bedrijven (Jan Bruijlants) 31e reeks, 8, Gemengde Rollen, 248 G.J. en E. Janssens; Antwerpen, 1904, 84 p.
- Adeltrots ! Spel in drie bedrijven Vlaamsche Tooneelverzameling van J. & E. Janssens voor gemengde rollen 24e reeks, II, vol. 287 Antwerpen: G.J. & E. Janssens. 1906 -96p.
- Blijspel in drie bedrijven. Vlaamsche Tooneelverzameling van G. J. & E. Janssens voor gemengde rollen 25e reeks, Gemengde Rollen, vol. 289. Antwerpen: : G.J. en E. Janssens, boekdrukkers. 1906 -84p.
- De waarheid. Spel in drie bedrijven (Jan Bruijlants) Lodewijk Opdebeek; Antwerpen, sd. [1908], 97 p.
- Spel in drie bedrijven (Jan Bruylants) : Vlaamsche tooneelverzameling, nummer 5 der 34e reeks, gemengde rollen, vol. 401 Gebroeders Janssens; Antwerpen, 1914, 43 p.
- De graaf van Caarteghem. Robert Colier & Cie, Gent. 1921 -116p.
- Robert Colier & Cie, Gent. 1921 -29p.
- Zij dient . Onder ps JACQ SPEAR première in de Hippodroom te Antwerpen op 13 oktober 1923
FEUILLETONS
Onder ps. J.B. JANSOONE
- Baekelant of de voorzaten van Robert en Bertrand. / Baekelant et les Brigands de Flandres ou le précurseurs de Robert et Bertrand (Suite au roman Robert et Bertrand)
- Des meilleurs illustrateurs [1897]
- Bruxelles, J. Hoste et Leën 1897
Onder pseudoniem AUCTOR
- Twee geheime politieagenten. (185 afleveringen) Auteurs Auctor en J Hoste. De tekst is evenwel volledig geschreven door Jan Bruijlants Jz. Brussel: Hynderickx. -312p. 1889
- Thyl Uilenspiegel in Vlaanderen.(feuilleton)
- Penteekeningen van Emiel Walravens, het omslag van Edmond van Offel. Antwerpen: Lode Opdebeek, St Willebrordusstraat , 57 1904
- Vertaald als Patrie: Tyl Ulenspiegel sous la domination Française. Antwerpen: L. Opdebeek, Libraire-Editeur. 1905
- De laatste lotgevallen van Robert en Bertrand. (feuilleton) Antwerpen : De Vlaamsche Boekhandel, (Willebrordusstraat , 57).
- Penteekeningen van Emiel Walravens
- De boeren van Oolen. Luimig verhaal. Auctor de schrijver van “Tijl Uilenspiegel in Vlaanderen” Antwerpen : De Vlaamsche Boekhandel, Willebrordusstraat , 57
- Penteekeningen van Stan Van Offeld. [1909]
- De reis rond de wereld door twee Vlaamsche jongens / Nieuwe onuitgegeven roman, door Auctor ; Versierd met penteekeningen van Emiel Walravens. Antwerpen : De Vlaamsche boekhandel. Willebrordusstraat , 57d. [1910]
- Vertaald als Le tour du monde de deux enfants de Liége. Anvers: L. Opdebeek, Libraire-Editeur. -802p. 1911
- Tijl Uilenspiegel aan het front en onder de Duitschers. Antwerpen: L. Opdebeek, -347p. 1921 Geïllustreerd door Emile Walravens.
Onder de pseudoniem ZEBEDEUS
- De belanghebbenden van ’t bombardement: brieven van Zebedeus: de heldhaftige Zebedeus gedurende ’t bombardement van Antwerpen. Antwerpen: Goudswaard. -64p. 1921
NOVELLEN
- Borgerhout: Gust Janssens. 1896 -88p.