Maakt deel uit van:Nieuw-realistische poëzie
Roland Jooris
Wetteren, 22 juli 1936
Dichter en essayist
Opmerkelijk en merkwaardig is zijn relatie tot de beeldende kunst, waarover hij veel en creatief heeft nagedacht en geschreven. Is van 1999 tot april 2005 conservator geweest van het Roger Raveel museum.
BIOGRAFIE
22 Juli 1936: Roland Jooris wordt geboren te Wetteren.
- Jooris studeert Germaanse talen in Gent en wordt leraar Nederlands en Engels in Lokeren.
1956: Debuteert met de in eigen beheer uitgegeven bundel gedichten Gitaar. Ook zijn bundel Bluebird (1957) geeft hij in eigen beheer uit.
- Beide bundels bevatten experimentele poëzie, maar in latere bundels zal hij hiervan afstand nemen als ’te gekunsteld’, en steeds meer de nadruk gaan leggen op het samenvallen van poëzie en werkelijkheid. In zijn eerste verzamelbundel Gedichten 1958 – 78 (1978) zal hij maar één gedicht uit zijn eerste twee bundels opnemen.
- Behalve poëzie publiceert Jooris vooral over moderne beeldende kunst. Als woordvoerder van de Nieuwe Visie-beweging, met kunstenaars als Roger Raveel, Renier Lucassen, Raoul de Keyser en Etienne Elias, schrijft hij teksten voor catalogi en essays voor tijdschriften als Kreatief en Yang.
1958: Galerist Leo Drieghe bouwt de werkplaats van een klein bedrijf om tot een tentoonstellingsplek, een vrijplaats voor buitenbeentjes als Raf Buedts, René Heyvaert, maar net zo goed toont Drieghe de schilderijen van Roger Raveel en Dan van Severen, toen die nog door de goegemeente met gefronste wenkbrauwen onthaald werden.
- Tussen 1958-1985 organiseerde de galerie regelmatig tentoonstellingen en happenings met jonge kunstenaars en dichters.
- Leo Drieghe was ook de motor van de Poëziemarkt in Wetteren in 1968 waarop Jooris zijn ‘Een verpakte gedachte’ (1967) toonde, een uitgave samen met Raoul de Keyzer en Antoon De Clerck.
- Drieghes zoon Luc zal in 1986 de ‘Academie Leon’ oprichten, met geregeld bibliofiele uitgaven en een tijdschrift Eenzijdig gestreken dat tot 1990 zal verschijnen.
1962-1965: De term ‘Nieuwe Visie’ wordt omstreeks 1965 door Roland Jooris zelf als kunstcriticus gelanceerd om precies de artistieke opvattingen van Raveel aan te geven, nadat hij diens werk had leren kennen tijdens een tentoonstelling in Galerij Drieghe te Wetteren. Over die eerste kennismaking vertelt Jooris naderhand het volgende:
- “Tussen 1962-1963 zag ik het plots. Dit viel enigszins samen met mijn ontmoeting met Roger Raveel. Op zijn tentoonstelling in de galerie Drieghe te Wetteren had ik een geweldige schok gekregen. Ik kocht er met mijn laatste centen een schilderij. Hij nodigde me uit voor een bezoek aan zijn atelier (dat toen nog een groot verlaten lokaal van de dorpsschool was) te Machelen-aan-de-Leie. Kijkend naar de schilderijen hadden we er een lang gesprek. Het was alsof we elkaar al jaren kenden en begrepen. Nadien maakten we een lange wandeling door het dorp en dan de velden in. En plots wist ik het”.
1967: Exposeert te Gent een doos met teksten die hij samen met Raoul De Keyser en Antoon De Clerck had vervaardigd: Een verpakte gedachte.
- Daarbij worden, naar het model van de tweede grote linnen doos, 250 kleine doosjes vervaardigd, ieder met tien gedichten van Jooris in een lay-out van Antoon de Clerck. Op 21 april 1967 wordt het geheel – de grote doos met de 250 kleine – voor het eerst aan het publiek voorgesteld in Galerij Kaleidoscoop tijdens een Dulcia-manifestatie, waar het wordt gestapeld tussen andere kartonnen dozen van de textielfabriek. Op die manier komt een verregaande integratie tussen werkelijkheid en kunst tot stand; tegelijk wordt door die werkwijze ook het objectkarakter van het kunstwerk beklemtoond. In 1968 worden dan een aantal exemplaren van Een verpakte gedachte door Jooris te koop aangeboden op de eerste Wetterse poëziemarkt.
- Voor een nauwkeuriger beschrijving van Een verpakte gedachte verwijzen wij naar Hugo Brems en Erik Dams, Poëzie en non-book . Schoten/Leuven 1987, h/Afd. Nederlandse literatuurstudie K.U. Leuven, (Kahiers over de geschiedenis van de Vlaamse poëzie sinds 1945, 1), p. 28.
1969: Door toedoen van Daniël Van Ryssel wordt Jooris redacteur van Yang. Zijn volgende bundel, Een komsumptief landschap (1969) verschijnt als vierde nummer in de pas opgerichte Yang Poëziereeks. Jooris gaat van dan af met poëzie en beschouwingen over plastische kunst meewerken aan de tijdschriften Kreatief en Revolver. De bundels Laarne (1971) en Het museum van de zomer (1974) verschijnen eveneens in de Yang Poëziereeks.
- Vanaf eind 1969 heeft ook in Yang de evolutie naar het Nieuw-realisme plaats gevonden, via belangwekkende essays van Helmut Gaus (‘Convitalisme’ in: Yang jrg. 6, nr 27, 1969) en later, meer specifiek voor de poëzie, het essay van Patricia Lasoen ‘Kommunikatie als kernprobleem in de moderne poëzie’ gepubliceerd, gespreid over 2 nummers in: Yang jrg. 6 nr 31, 1970 en jrg. 8, nr 33, 1971.
- Met de komst van Jooris als vaste medewerker voor de rubriek plastische kunsten, valt dan ook een groeiende interesse waar te nemen voor de schilders van de ‘Nieuwe Visie’.
- Vanaf 1969 publiceert Jooris in het tijdschrift regelmatig korte beschouwingen over de recente (Nieuw- en hyper)realistische tendensen in de schilderkunst. Daarnaast verschijnen van zijn hand ook gedichten bij plastisch werk van Roger Raveel, Raoul de Keyser en Antoon de Clerck. Ook nadat het Nieuw-realisme enigszins over zijn hoogtepunt heen is, blijft de interesse voor plastische kunstenaars in Yang zeer levendig.
1970-71: De verwantschap van Jooris en De Keyser komt duidelijk naar voren bij tentoonstellingen van De Keyser in Groningen, Haarlem en ’s Hertogenbosch, waar de gedichten van Jooris (zgn schilderijgedichten) uitvergroot worden opgehangen naast en tussen de schilderijen.
- Over zijn vrienden-schilders zou hij later de essays Raoul De Keyser (1972) en Raveel en Beervelde (1978) publiceren.
1972: Meer samenwerking met Raoul De Keyser
- Uitgave van de bundel More is less uitgegeven, waarin naast poëzie ook zeefdrukken van Raoul De Keyser worden opgenomen.
- Het essay: Raoul de Keyser: het samengaan van gegeven en schilderij.
1974: Jooris stelt een lijvig dubbelnummer samen rond ‘Poëzie en beeldende kunst’; opvallend is dat deze bloemlezing van gedichten naast afbeeldingen van grafisch werk niet langer beperkt blijft tot de kring van het Nieuw-realisme.
Zijn plastische modellen vindt hij steeds meer bij de minimal art en de land art met kunstenaars als Richard Long, Hamish Fulton, Morandi en Hiroshige.
Ook literair evolueert Jooris naar een meditatieve poëzie, met bundels als Het museum van de zomer (1974) en nog meer uitgesproken in ‘Bladstil’ (1977)
1986-1990: Na de sluiting van de Galerie Drieghe in 1985 beslissen Jooris om samen met de zonen van Leo Drieghe, de schilders Luc en Noël het tijdschrift Academie Leon op te richten, dat vijf jaar lang zou bestaan.
“Langzamerhand groeit het idee om een maquis te vormen, een soort van ondergrondse, nu en dan, hier en daar opduikende werkgroep, die met tentoonstellingen, uitgaven, bijeenkomsten de eigengereide, weerbarstige, bevrijdende en onthechte mentaliteit die aan de basis van de galerie Drieghe lag, levendig te houden”. (uit Jooris, Logboek van de Academie Leon nr 1)
1999-2005: Conservator van het Roger Raveelmuseum in Machelen-aan-de Leie. Hij wordt er in 2005 opgevolgd door Piet Coessens.
2009: Roland Jooris evolueert in de loop van zijn, intussen bijna vijftigjarig, dichterschap van een eerst experimentele poëzie, via een expliciete neorealistische poëzie, naar een meditatieve op het woord gerichte, lyrische poëzie:
Wie verdroomt Zich tijdloos in het zijnde dat Doorgrond zich met een toon Van lichtval in de kamer OpenbaartUit het gedicht ‘Mijmering, voor later’. In: Getekend of gedicht (2009)
2011: In Huize Bonaventura (Provenierstraat 51, te Gent) loopt vanaf 1 mei een tentoonstelling onder de titel ‘eigenzinnig’ met poëzie van Roland Jooris en schilderwerk van Karel Dierickx. Naar eigen zeggen ‘is ‘Eigenzinnig’ een tentoonstelling met vijf kleine schilderijen van vijf Vlaamse kunstenaars die in hun werk getuigen van een onvoorwaardelijk geloof in de inspirerende kracht van de picturale taal.
Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt er een plaquette in de reeks Petit Octave (Uitgeverij Cultura te Wetteren) met de vijf schilderijen samen met hun gedichten. De oplage is beperkt tot 100 exemplaren. Elk gedicht heeft als titel de naam van het initiatief en is gesigneerd door de auteur.
EIGENZINNIG
voor Karel Dierickx
De nacht dwingt de nacht is vermetel een mengsel van dronken tinten in de grondeloze aarde van je slaap de nacht woekert en woelt zich in het landschap los de nacht zakt als een vlak achter de struiken, als een vermoeden dat klotst en aanspoelt in het raam de nacht legt de roes van zijn rumoer belegen in de koelte van zijn kelders vast2013: Met de bloemlezing “Sculpturen” levert Roland Jooris samen met dichter en criticus Bart Van der Straeten een scherp afgewogen selectie uit zijn gedichten af. Hij deed dat al eerder met Gedichten 1958-1978.In de bundel lijkt Jooris niet alleen het beste uit zijn werk te willen presenteren, maar tevens de beeldvorming rond zijn werk te willen helpen bepalen. Zoals Carl de Strycker het in de inleiding tot “Sculpturen” treffend uitdrukt: “Precies zoals hij in 1978 het publiek niet wilde herinneren aan de neo-experimentele poëzie uit zijn eerste twee bundels, wil hij nu niet langer (enkel) geboekstaafd staan als vertegenwoordiger bij uitstek van Nieuw Realistische Poëzie in Vlaanderen”.
GELUIDEN
Eensluidend oneens een zich bevlogen aan klanken bezeren een kuchen eenkennig, een schutterig vegen op het geheugen van snaren gestreken een inval schudt zijn veren als op een drempel verloren in de vroegte Uit: “Sculpturen”BEKRONINGEN
- 1976: tweejaarlijks poëzieprijs van De Vlaamse Gids voor Gedichten 1958-1978
- 1979: De Jan Campertprijs (Den Haag)
- 1981: de Interprovinciale Prijs voor Bladstil.
- 1992: Literaire prijs Dirk Martens van de stad Aalst en de Prijs van de Vlaamse Poëziedagen voor de bundel Uithoek.
- 1996: de Prijs voor Letterkunde van de Vlaamse Provincies 1996 voor een essay, verschenen tijdens de periode 1992-1995, toegekend aan Geschilderd of geschreven.
- 2004: Driejaarlijkse Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Poëzie voor Gekras (2001)
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Website
- DBNL auteur – Roland Jooris
- Roland Jooris – Wikipedia
- Stefaan Evenepoel en Dirk de Geest, Nieuw-realistische poëzie in Vlaanderen. Ontstaan, doorbraak en profilering van een literaire beweging (1992)
- NEDWEB/Literatuur in context – Jooris, Roland
Referenties
- Willem M. Roggeman, ‘Gesprek met Roland Jooris’. In: De Vlaamse Gids, jrg. 60, nr. 6, november/december 1976, p. 33.
- Hugo Brems en Dirk De Geest, Opener dan dicht is toe. Poëzie in Vlaanderen 1965-1990 (Leuven 1991, Acco).
- Paul Demets, Het uithongeren van de taal, De Morgen Boeken, 17 september 2014 (recensie Sculpturen)
SMAAKMAKER
Het woonhuis Klee
Uit: Bluebird (1957)
Als een heimelijke kleur wonen bij Paul Klee, en niets meer zeggen. Een lijn zo zacht door zijn lichaam voelen en machinale diertjes vol veertjes doen springen tot een mijnramp van ontroering ontstaat.
Een beetje minimal
Uit: Een konsumptief landschap (1969)
Een kubus d.w.z. een doos, een leegte of een gedachte in haar afmetingen zichtbaar verpakt; maar ook een ding in de ruimte al is hij gewoonweg een stuk ervan een sportieve bewoner; een kubus: ik zet er mijn pilsje op.
SAENREDAM
Uit: Uithoek (1991)
Kaal licht van kilte puur gelaagde helderheid klank die zuinig en vol ruimte in de weerklank van zijn tegels naar onthechting slijt, schuur mij uit ontruim mijn spraak verwijder mij in uBIBLIOGRAFIE
Woordje vooraf
Deze bibliografie omvat
- Chronologisch overzicht van het gepubliceerde werk
- Beknopt overzicht per genre
- Vertalingen van het werk van Roland Jooris
De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
- Universiteitsbibliotheek Gent
- Universiteitsbibliotheek – Katholieke Universiteit Leuven
- POËZIECENTRUM vzw – Gent
- Literatuur Vlaanderen Vertalingendatabank
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.
Chronologisch overzicht
Overzicht per genre alfabetisch op titel
Poëzie (uitgaven in boekvorm)
- Akker: gedichten. 1982
- Als het dichtklapt. 2005
- Bladstil. 1977
- Bladgrond 2016
- Bloemlezing uit de poëzie van Roland 1997
- Bluebird. 1957
- De contouren van het verstrijken. 2008
- Een konsumptief landschap.1969
- Een verpakte gedachte.1967
- Eigenzinnig 2011
- Gedichten 1958-78. 1978
- Gekras.2001
- Getekend of gedicht. (poëzie – proza) 2009
- Ginds. 2019
- Gitaar: tien chansons.
- Het atelier van het landschap. 2008
- Het is weerbarstigheid. 2001
- Het niets, het licht en de dingen. 1992
- Het museum van de zomer. 1974
- Kromte 2012
- Laarne. 1971
- Een keuze uit het werk. 2014
- Tegenover 2015
- Tekenschrift 1988
- Uithoek. 1991
- ut pictura poesis. (2016)
- Vertakkingen. (2021)
Bibliofiele uitgaven
- Abrupt Gemompel. Arte libro, Schellebelle. 2018
- Brief (Roland Jooris & Etienne van Doorslaer) – Gent: Octave de Achtste – Academie Leon, Roborst. 2005
- Contrapunt (bij grafisch werk van Guy Leclercq) – Oostende: Galerie Tom Gerits, (Uitgever) – Gent: Octave de Achtste (Concept).. 2013
- De dwang van het vlak. (bij 5 etsen van Dan van Severen) – Gent: Octave de Achtste 2005
- De vrijheid van het isolement. (Roland Jooris & Luc Claus) – Oostende: Galerie Tom Gerits, (Uitgever) – Gent: Octave de Achtste (Concept). 2009
- De 7. – Gent: Octave de Achtste – Leuven: CERA Foudation – Machelen aan de Leie: Roger Raveelmuseum. 2007
- Een vierkant op het einde van de zomer. (bij lithografieën van Raveel) – Aalst: Hooft.1974
- (met drie gesigneerde koperetsen van Roger Raveel.) – Gent: Uitgeverij Octave de Achtste. 1998
- (Roland Jooris & Etienne van Doorslaer) – Oostende: Galerie Tom Gerits, (Uitgever) – Gent: Octave de Achtste (Concept). 2010
- Het niets, het licht en de dingen. (Roland Jooris & Roger Raveel) – Gent: O.S.-Editions, – Amsterdam : Printshop. 1991
- (met een hoogdruk van Raoul De Keyser) – Gent: Ergo Pers 1998
- (uitgave met vijf houtsneden van Raphaël Buedts). Gent: Ergo Pers. / Gent: Octave de Achtste 2000
- Johan de Loore (tekeningen met gedichten van Roland Jooris). Wetteren: Galerij Drieghe 1979
- Met het oog gemeten. – Roborst: Academie Leon – Oostende: Galerie Tom Gerits – Gent: Octave de Achtste.2011
- More is less. (met zeefdrukken van Raoul de Keyser) – Deinze: Drukkerij De Muyter 1972
- Naar het onthechte. (bij schilderijen van Etienne van Doorslaer) – Oostende: Galerie Tom Gerits, (Uitgever) – Gent: Octave de Achtste (Concept). 2012
- Naderhand ( met grafiek van Mario De Brabandere) – Gent: Octave den Achtste. 2016
- Oeverloos (met grafiek van Guy Leclercq) – Gent: Octave de Achtste. 2020
- (plaquette met een ets van Dan Van Severen en ‘De ovale dakkamer’ van Pierre Reverdy in een vertaling van Jan H. Mysjkin). Gent: Ergo Pers. 1998
- Snijwerk (met 5 linosneden van Noël Drieghe) – Gent: Octave de Achtste.2001
- Tegenover (met grafisch werk van Guy Leclercq) – Gent: Octave de Achtste 2015
- Tot het ongrijpbare. (Roland Jooris & Roger Raveel) – Gent: Octave de Achtste – Roger Raveelmuseum, Machelen aan de Leie. 2005
- Uit het heelal van Raveel. Oostende: Galerie Tom Gerits, (Uitgever) – Gent: Octave de Achtste (Concept). 2006
- Van nature, geometrisch. (Roland Jooris & Noël Drieghe) – Gent: Octave de Achtste – Oostende: Galerie Tom Gerits, 2007
Essays, interviews
- Alleenspraak bij de dialoog van Dan Van Severen. 1994
- Alex Michels. (monografie)
- De Wereld van Raveel. (essay) 2003
- “Een half-verdronken ponte, een schilder en een koe”: Roland Jooris over Richard Minne 1992
- Eenzijdig gestreken. (essays)1988
- Geschilderd of geschreven. 1992
- Raoul de Keyser: rondom de werkelijkheid: schilderijen, objekten, situaties, tekeningen, zeefdrukken. (met gedichten van Roland Jooris). (1970)
- Raoul de Keyser: 1979-1985. (essay) 1986
- Roger Raveel. (monografie) 1974
- Roger Raveel en Beervelde.1979
VERTALINGEN VAN HET WERK VAN ROLAND JOORIS
ENGELS
- 1992: Singular Engels / vert. uit het Nederlands door Greta Kilburn. Rotterdam: Stichting Poetry International. In: Poetry international: Poetry on the road, p.89-91. Poëzie, paperback. Oorspronkelijke titel: Nederlandse en Engelse tekst.
FRANS
- 2018: Sculptures. Frans / vert. uit het Nederlands door Katelijne De Vuyst. Liège: Editions Tétras Lyre. (Collection de Flandre). Poëzie, paperback. Oorspronkelijke titel: Sculpturen. Gent: Poëziecentrum, 2014.
SPAANS
- 2008:. Inerme = Weerloos Spaans / vert. uit het Nederlands door Stefaan van den Bremt, Marco Antonio Campos. México City: La Cabra,(Colección Alforja; Serie Azor). Poëzie, paperback. Bevat een keuze uit het werk. Voorw. Hans Vandervoorde. Nederlandse en Spaanse tekst.