Maakt deel uit van:de frontgeneratie WO Ide theaterwereld
PAUL DE MONT
Ninove, 1 juni 1895 – Ninove, 10 november 1950
Verloor in 1917 zijn beide benen als officier-oorlogsvrijwilliger in de slag rond Diksmuide
Succesvol toneelauteur van pacifistische stukken als ‘nuances‘ (1925), zijn flamingantische anti-oorlogsversie van ‘Reinaert‘ (1925) en zijn bekroonde ‘Artevelde’s val’ (1948).
Ook niet onbelangrijke stem in het vernieuwingsdiscours van het toneel in het interbellum
Hoofdredacteur van ‘Het algemeene Nieuws‘ (1930-1936) en voor ‘De nieuwe Staat‘, het partijblad van REX-Vlaanderen (1936-1937); journalist voor ‘De Standaard‘ (1939-1940)
Gecoöpteerd senator voor Rex Vlaanderen (1936-1939)
Houdt zich tijdens de oorlog politiek afzijdig.Bekroond met de driejaarlijkse staatsprijs voor toneelletterkunde in 1952 (postuum) voor Artevelde’s val.
BIOGRAFIE
1 juni 1895: Paul De Mont wordt geboren te Ninove en is de neef van volks- en letterkundige en criticus Pol de Mont (1857-1931), in zijn tijd een van de meest vooraanstaande figuren binnen de Vlaamse Beweging.
1914: Trekt na zijn middelbare studies aan het plaatselijke Sint-Aloysiuscollege en aan het Sint-Jozefscollege te Aalst naar de Leuvense Universiteit waar hij zich laat inschrijven aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte, sectie Germaanse filologie. Daar studeert hij één jaar tot WO I uitbreekt, hij zijn studie afbreekt en zich meldt als vrijwilliger in het Belgische leger.
15 oktober 1917: De oorlog zou De Monts leven ook fysiek zeer ingrijpend tekenen. De jonge officier verliest bij een Duits loopgravenbombardement op 15 oktober 1917 beide benen in de slag om Diksmuide.
Deze zware handicap zou een grote invloed op zijn literair werk hebben.
- Aan het front had De Mont kennisgemaakt met het Fronttoneel van (Jan) Oscar de Gruyter.
- De Mont ontwikkelt zich na ‘den Grooten Oorlog’ tot een succesrijk toneelauteur met anti-oorlogsstukken zoals o.a. Nuances in 1925 en Het Geding van Onze Heer in 1926. In 1925 schrijft hij ook zijn flamingantische, anti-oorlogsversie van de Reinaert. In totaal zal hij een twintigtal toneelstukken creëren en enkele artikelenreeksen en essays schrijven, vooral over de figuur van Jacob van Artevelde.
1920-1930: VERNIEUWER VAN HET VLAAMS TONEEL
1920 – 1930: speelt als theoreticus en auteur een belangrijke rol in de vernieuwing van het Vlaams toneel. Als enige heeft hij de ervaringen van Wereldoorlog I artistiek verwerkt, niet in de evocatie van zijn persoonlijke verminking, maar in het uitbouwen van een visionaire boodschap voor de hele mensheid. Zijn intuïtief gemeenschapsgevoel is een heel eigen bijdrage.
- De Monts zwakheid is dat hij nooit verder kwam dan een artistiek overtuigend, maar ideëel vrijblijvend pacifisme. Hij werkte bestendig zonder ideologisch valnet. Zijn mensenliefde in ethisch-optimistische zin bleef intact, maar enige oplossing had hij niet.
1921: Wordt stadsontvanger in Ninove.
1922: “Nuances”. Spel van de Oorlog in 3 Taferelen.
- Carlos Tindemans in ‘Van “Arm Vlaanderen” tot “De voorstad groeit” p.388 zegt het als volgt: “is een spel van oorlog, aanvankelijk vrij conventioneel, dat in het centrale tafereel de stem verheft en een tijdssignaal wordt”.
- Een prins, vertrokken voor een ‘fris-vrolijke’ oorlog, ontdekt opnieuw, gebroken en stervend, de ware maat van de menselijke waarden. Negatief fulmineert De Mont in bittere humor tegen de oorlog als sportieve attractie, positief tekent hij de doodsstrijd van Monseigneur visioenachtig in het tweede bedrijf. Een miljonairsdochter leert het frivole van haar geflirt in te zien en groeit in het derde bedrijf uit tot een vrouw die het menselijk lijden opvangt in machteloosheid en berusting.
- Toch is voor Tindemans het geheel constructietechnisch zwak. De Monts inspiratie is beperkt, de vondsten zijn niet bestand tegen de consequenties van de volgende bedrijven. Wel wordt erkend dat “Nuances” woordtechnisch zeer imponerende delen bevat.
1924: “De spelbreker“, een ouderwets maar vlot dialogisch geschreven familiedrama.
1925: ‘Het geding van Onze Heer’ en ‘Reinaert de Vos’ halen een ongewoon hoge opvoeringsgraad.
- Beiden stukken halen hun succes uit het zelfde procédé: het verhaal wordt geactualiseerd in gedrag en taal in combinatie met allusies op actuele politieke situaties.
- Het ‘Het geding van Onze Heer’ wordt gesitueerd in een moderne gerechtszaal met hof, advocaten, getuigen en jury. Bijbelcitaten worden anachronistisch in de mond gelegd, personages zijn clichés wat rake confrontatie en bekvechten toelaat. De allusie is herkenbaar in de activistenprocessen.
- ‘Reinaert de Vos’ toont eigenlijk nog meer toegeeflijkheid voor de vermakelijke karikatuur.. Ook hier staat de rechtspleging als structuur, niet in correcte kopie maar in scherts, zeer volks en niet zonder geslaagde hekeling.
1927: Téléscopage dat te Parijs door Lugné Poë wordt opgevoerd, schrijft hij oorspronkelijk in het Frans.
- ‘Het is een poging om de grenzen te verleggen. In een Narrenschiff-verzinsel brengt hij de vertegenwoordigers van het wereldgebeuren samen en laat ze zich bezatten aan eindeloze tirades met ethische en politieke bedoelingen. De pacifistische sereniteit is nu blijkbaar achterhaald; hij schrijft slechts cultuurvijandige kreten en racistische vrijpostigheden. […]. (Tindemans p289-390).
1930-1936 : IN DE JOURNALISTIEK
1 april 1930: Karel van Wijnendaele, eigenaar van het sportdagblad Sportwereld, vraagt hem om hoofdredacteur te worden van Het Algemeen Nieuws, een cultureel bijblad van zijn sportdagblad. Hij blijft in deze functie actief tot 4 juli 1936.
- Naast zijn redactioneel werk publiceert hij over allerlei onderwerpen, met een sterke interesse voor vraagstukken in verband met oorlogsdreiging en bewapening en ontwikkelt een sterke Vlaamse reflex.
- Zijn bijdragen worden meermaals gebundeld in boeken in de collectie Sportwereld’s bibliotheek. Ze illustreren treffend de sfeer van de in de jaren 1930 opbloeiende vredesactie in Vlaanderen.
In dezelfde periode neemt De Mont actief deel aan verscheidene vredesmanifestaties van literatoren.
1933: Het ideëel bombastische toneelstuk ‘Willem de Zwijger’ haakt in op de Groot-Nederlandse tendensen; het is een propagandastuk voor het politiek-nationalistische Vlaamsche Volkstooneel van na 1931.
1934: Hij schreef ook essays, o.a. “De wereldoorlog” (1934), waarin zijn pacifisme tot uiting komt.
1936-1939: IN DE POLITIEK
Léon Degrelle, de leider van de REX-beweging in Wallonië, doet een beroep op De Mont voor de leiding van REX-Vlaanderen.
30 juni 1936: Legt de eed af als gecoöpteerd senator voor Rex en wordt hoofdredacteur van De Nieuwe Staat, het partijblad van Rex-Vlaanderen en Vlaamse tegenhanger van Le pays réel in Wallonië. Hij werkt slechts 1 jaar aan de krant mee.
- In zijn bijdragen en in zijn redevoeringen bepleit De Mont de federalisering van België, in de eerste plaats op het gebied van het onderwijs en van de cultuur.
- Voor Brussel zag hij een oplossing in het harmonieus samenleven van Vlamingen en Walen, gebaseerd op gelijkwaardigheid en wederzijds respect.
- De Franstalige bovenlaag in Vlaanderen moest het contact met het volk herstellen
De Mont ijvert intens om – conform het op 6 oktober 1936 door Staf de Clercq en Léon Degrelle ondertekende akkoord – een samenwerking te realiseren tussen Rex en het VNV (Vlaamsch Nationaal Verbond).
November 1938: De Mont treedt toe tot de Algemene Raad van Arbeidsorde, de gemeenschappelijke vakbond van Rex en VNV. Hij kan niet voorkomen dat de samenwerking tussen VNV en Rex mislukte.
Ontgoocheld in het antidemocratische karakter van Rex, de harde politieke realiteit waarin weinig of geen plaats was voor idealisme en eerlijkheid, en over het ‘negativisme’ en ‘hypercriticisme’ van de rexistische pers neemt hij in februari 1939 ontslag.
14 februari 1939: . Nog geen drie jaar na het begin van zijn Rex-engagement nam De Mont afscheid van de beweging
September 1939: De Mont wordt door Gustaaf Sap aangeworven als commentator voor De Standaard.
- Onder het pseudoniem van Oslower publiceerde hij talrijke bijdragen, stuk voor stuk bevlogen pleidooien voor het behoud van de vrede.
- Zijn laatste artikel verscheen op de dag van de Duitse inval in België, 10 mei 1940.
1940-1950: TWEEDE WERELDOORLOG EN DAARNA
Tijdens de Tweede Wereldoorlog onthoudt hij zich van elke politieke activiteit.
Na de oorlog publiceert hij als journalist nog enkele culturele bijdragen in Nieuw Vlaanderen en in De Nieuwe Standaard en poogt hij om weer aansluiting te vinden bij het toneel.
1946-1947: ‘Cement’ (1946) en ‘Tweemaal zeven’ (1947) zijn pogingen in de zin van de salonkomedie.
1948: ‘Artevelde’s val’ is een poging in een verouderd genre als historisch drama.
Opvoering van toneelstuk Artevelde’s Val met actrice Gella Allaert en de acteurs Willem Cauwenberg en Jos Gevers.
Voor De Mont is Artevelde een grote historische figuur die droomde van een Westerse grootmacht met Vlaanderen als kern en Gent als hoofdstad. Artevelde is voor De Mont “de eerste staatsman van Vlaanderen” die de aanzet heeft gegeven tot de vorming van de Staten van Vlaanderen, en op die manier fundamenteel belangrijk is geweest voor het voortbestaan van Vlaanderen en later België.
Postuum wordt hem voor dit stuk in 1952 de driejaarlijkse staatsprijs voor toneelletterkunde toegekend.
Het grondig historisch onderzoek dat De Mont verricht had naar de figuur van Artevelde werd verwerkt in zijn essay Artevelde, de mythe en de man (1948).
1949: In zijn laatste toneelwerk “De verrijzenis van Jezus” (1949) tracht hij de figuur van de apostel Thomas psychologisch te verklaren.
Zijn enige roman, De bloeiende gaarde (1949), behandelt de 19de-eeuwse sociale ellende in een niet-bestaande stadje “Denderghem”, waarmee hij Ninove bedoelde.
10 november 1950: Paul De Mont overlijdt te Ninove.
BEKRONINGEN
1952: Driejaarlijkse staatsprijs voor letterkunde voor Artevelde’s val. (postume toekenning)
MEER OVER PAUL DE MONT
- Paul de Mont, 1895-1950 (1995). Onder red. van Rozemie Steyaert en Frédéric van Waeijenberge.
- Pieter G. Buckinx , Paul De Mont, een getuigenis (Monografieën over Vlaamse Letterkunde, nr. 27, 1961).
- Jaak Peersman, Paul De Mont en de Denderklok: de beroemde auteur, de geëerde notabele en de omstreden politicus in de katholieke pers van eigen stad, 1927-1950 Ninove, Davidsfonds 78p. (1995)
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Websites
- Paul de Mont – dbnl · digitale bibliotheek voor de Nederlandse …
- De Mont, Paul | Literair Gent
- Paul de Mont – Wikipedia
- Rik van Daele, ‘Het onderwerp is waarlik onbetaalbaar’ De Reynaerttoneelbewerkingen van Paul de Mont. in: Tiecelijn Jaargang 19, 2006.
Referenties
- Carlos Tindemans, in: M. Rutten en J. Weisberger, ‘B. Van het realistische naar het expressionistische toneel’. In: Van Arm Vlaanderen tot DE voorstad groeit (1988). De Standaard Uitg. pp. 388-390.
BIBLIOGRAFIE
De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.
Chronologisch overzicht
| Jaar | Titel | Fotogalerij | Uitgeverij 1ste druk |
| 1925 | Nuances. Spel van de oorlog in 3 tafereelen (theatertekst) |  |
Antwerpen: Uitgave van Gust Janssens. -136p.
Afmetingen: 20.70 x 16.50 (ingenaaid, zachte kaft) |
| 1925 | De spelbreker. Komedie in 4 bedrijven (theatertekst) | Antwerpen: Gust Janssens. -155p. Reeks: Gust Janssens Tooneeluitgaven, nr 25. | |
| 1925 | Reinaert de Vos. (theatertekst)
Dramatische bewerking van het oude dierenverhaal aan de hand van de 2de tekstuitgave door J. F. Willems. |
|
Antwerpen: G. Janssens. -135p.
Afmetingen: 21.7 x 15.6 (ingenaaid) Uitgegeven in een oplage van 1060 gewone en daarnaast 60 luxe -exemplaren. Gecreëerd door het Vlaamsche Volkstooneel van 10 juli tot eind december 1925. In totaal werden meer dan 50 voorstellingen opgevoerd. |
| 1926 | Het geding van Onze Heer. Passiespel in zes talereelen. (passiespel)
|
 |
Kortrijk: Uitgever Jos. Vermaut. -112p.
Afmetingen: 19.80 x 13 (ingenaaid – zachte kaft) |
| 1927 | Téléscopage. (theatertekst)
Oorspronkelijk in het Frans geschreven en door Dr De Gruyter vertaald. |
In: Vlaamsche Arbeid, jg. 24 [19] Deel 24 afl. 1. pp 249-300 (1929)
De Franse versie werd gespeeld te Parijs in het « Théâtre de l’oeuvre » van Lugnë Poë. |
|
| 1927 | Barthel de sterke vent. Sprookje in drie tafereelen (theatertekst) | Kortrijk: Joseph Vermaut. -86p. | |
| 1927 | Smidje Smee. Dramatiese bewerking van het folkloristies thema. (theatertekst) | Kortrijk: Joseph Vermaut, uitg. -99p. | |
| 1927 | De baldadige spekslager. (theatertekst)
Oorspronkelijke auteur: HENRI GHÉON Oorspronkelijke titel: L’impromptu du charcutier. Nederlandsche tekst van Paul De Mont. |
Kortrijk: Joseph Vermaut. -30p. | |
| 1928 | De Yacht Utopie. (theatertekst)
Oorspronkelijk in het Frans geschreven |
||
| 1928 | Il Vero Amico (De ware vriend)(Italiaans toneel)
Oorspronkelijke auteur: CARLO GOLDONI (1707-1793) |
Kortrijk: Joseph Vermaut. -123p. | |
| 1929 | De slag der zilveren sporen. Vier episoden uit het bestaan der burgerwacht. (theatertekst) | Waereghem: Palmer Putman ; Maldegem : druk. Delille. -59p. | |
| 1930 | De verkiezing van ’94. (theatertekst) | Kortrijk: Joseph Vermaut. -127p. | |
| 1930 | Lamme. 1 Proloog en 3 bedrijven (theatertekst) | Wenduyne: Tooneelfonds Palmer Putman -79p. | |
| 1930 | Dietbrand: spel in twee bedrijven en vier tafereelen. (theatertekst) | sl.sa. | |
| 1931 | Roekedekoe. Spel in drie bedrijven.(theatertekst)
|
 |
Wenduyne: Tooneelfonds Palmer Putman. -140p.
Afmetingen: 17.60 x 13.40 (ingenaaid – zachte kaft) |
| 1933 | Willem de Zwijger. (theatertekst) | ||
| 1934 | De wereldoorlog. (essay) |  |
Ninove: Bellemans. -278p. Reeks: Sportwereld’s Bibliotheek vol 1 |
| 1934 | De internationale der wapenfabrikanten. (essay) | Ninove: Bellemans. -264p. Reeks: Sportwereld’s Bibliotheek vol 2 | |
| 1934 | De Duvelsberg, volgens de legende van de heilige Kado. Een bedrijf in proza. (theatertekst – vertaald) Oorspronkelijke titel: La Parade du Pont-au-Diable / Henri Ghéon Nederlands door Paul De Mont | Wenduine: Palmer Putman. -43p. Reeks: Fonteinserie ; II, 1 | |
| 1935 | Ons leger in den wereldoorlog. (politiek geschrift) Samen met Max Olens. | Antwerpen: Oogst. Reeks: Sportwereld’s Bibliotheek vol 4 | |
| 1935 | De erfenis. Blijspel in één bedrijf. (theatertekst) | Wenduine: Palmer Putman. -35p. | |
| 1936 | Rex en Vlaanderen / Léon Degrelle, Paul De Mont.(politiek geschrift) Met Van Raemdonck tekening door Joe English. | Brussel: Pers van ” Rex ” -16p. | |
| 1937 | Het akkoord Rex-V. N. V. en zijn nationale beteekenis. (politiek geschrift) | Brussel: Pers van ” Rex ” -15p. | |
| 1946 | Cement : comedie in drie bedrijven. (theatertekst) | Antwerpen: P. Vink. -49p. | |
| 1947 | Tweemaal zeven. (theatertekst) | ||
| 1948 | Artevelde’s val. Historisch spel in 4 bedrijven. (theatertekst)
Postuum in 1952 bekroond met de driejaarlijkse staatsprijs voor toneelletterkunde. |
 |
Antwerpen: P. Vink. -160p.
Afmetingen: 17.40 x 13 (ingenaaid – zachte kaft) |
| 1948 | Artevelde, de mythe en de man. (studie) |  |
Amsterdam / Brussel: Elsevier. -295p.
Afmetingen: 20 x 14.50 (gebonden – harde kaft met stofomslag) |
| 1949 | De bloeiende gaarde. Kroniek van het Kloosterhof. (roman)
|
 |
Antwerpen: P. Vink. -416p.
Afmetingen: 24.25 x 16.25 (gebonden – harde simili lederen kaft met stofomslag) |
| 1949 | De verrijzenis van Jezus. (bijbels drama) |
