Maakt deel uit van:'Mens en Tijd'

 

Ben Cami

Durham, Engeland, 30 augustus 1920 – Aalst, 15 november 2004

Eig. Benjamin, dichter

Cami’s poëzie wordt meestal ingedeeld bij de experimentele dichters van Tijd en Mens, maar hij heeft zich nooit echt aangesloten bij enige literaire groep.

Cami wantrouwde de literatuur, “omdat het publiceren van die dingen niets méér teweegbracht dan een stroo die in de stroom terechtkomt”.

Zijn poëzie staat eerder in de traditie van het humanitair expressionisme dan in die van de experimentelen.

Toch baden zijn eerste bundels helemaal in de existentialistische sfeer, – met titels als ‘Verloren in de tijd’, ‘Het land Nod’ en ‘Roos uit de modder’ – met name in zijn poging om de authenticiteit van de mens in dit betekenisloze universum te vatten.

In zijn latere werk duiken persoonlijkere en meer algemeen menselijke thema’s op, zoals het landschap, de vergankelijkheid, de moeder en de vader.

Cami schrijft overwegend poëzie, maar ook aforismen en korte verhalen.

Op latere leeftijd begint Cami ook te schilderen.

BIOGRAFIE

30 augustus 1920: Werd geboren als zoon van een Belgische vader en een Engelse moeder. Een jaar na zijn geboorte verhuisde het gezin naar België, waar zijn vader een baan gekregen had op het Ministerie van Financiën.

Na zijn opleiding tot regent Germaanse talen in Gent, was hij tot aan zijn pensioen in 1975 werkzaam als leraar in o.a. Lennik en Geraardsbergen. Via Louis Paul Boon, die bij hem in de klas zat, kwam hij in contact met Jan Walravens.

1938: Op 15 maart 1938 (de dichter moest nog 18 worden), publiceerde Raymond Herreman in zijn literaire rubriek ‘De Boekuil’ van het socialistische dagblad Vooruit, het gedicht “Het menschdom marscheert”, waarbij de jonge Cami zich bediende van het pseudoniem Johan Benth.  (Revolver, 2008:5)

Strak en vast klinkt de stap der soldaten,

En dreunend, ’t gedruisch

Van tanks, beneden, op straat…

 

Ik zie een gelen hoogen muur,

Een hemel, zwaar als lood,

En in dien hemel zie ik schimmen,

Die marscheeren,

                Naar den dood….

 

1939: Zijn volgende gedicht ‘Nacht zijgt…’ wordt gepubliceerd in het tijdschrift Nederland door bemiddeling van zijn leraar Nederlands, de latere beruchte collaborateur Jef van de Wiele. Het tijdschrift had een duidelijk rechts-nationalistische signatuur.

• Cami’s keuze voor zowel Vooruit als het latere collaboratietijdschrift Nederland lijkt  zijn politieke naïviteit te bevestigen. Jef van de Wiele was overigens in die tijd actief als (poëzie)criticus. Vermoedelijk was Cami voor mei 1940 lid van diens DeVlag. Alles wijst erop dat hij daarna afscheid van de beweging heeft genomen. (Vandevoorde 2008:4-5)

13 oktober 1949: Presentatie van het pas opgerichte experimentele tijdschrift Tijd en Mens.

• Vanaf  Tijd en Mens 2 staat Cami (met Marcel Wauters) vermeld als redacteur. Meteen in het nummer daarna verschenen een zestal gedichten van Cami.
• Andere redacteuren waren Louis-Paul Boon, Hugo Claus en Jan Walravens. Met ‘Tijd en Mens’ trad een nieuwe generatie aan, in een wereld die nog nasmeulde van een verwoestende oorlog, en kwamen o.m. ideeën uit het Franse existentialisme de Nederlandse literatuur binnen.

Daarnaast publiceerde Cami ook in het Gentse jongerentijdschrift De Faun, Podium en De Vlaamse Gids.  (Zie lijst onderaan).

1950: Literair debuut met de poëziebundel ‘In de tijd verloren’, waarin hij zich met bitterheid uitsprak over de zogenaamde verworvenheden van de westerse beschaving.

1954: Publicatie van de bundel “Het land Nod”

Volgens het bijbelboek Genesis vertrok Kain na de moord op zijn broer naar Het land Nod “ten oosten van Eden”; met het aards paradijs definitief uit zicht.

Voor Cami en zijn generatiegenoten maakten Ausschitz en Hiroshima het onschuldige vooroorlogse leven definitief onmogelijk.

‘Het land Nod’ heeft literair-historisch dus belang, omdat het op een heel eigen wijze het existentialisme van Sartre belijdt. Vele andere dichters hebben ‘La nausée’ proberen uit te drukken, maar misten de overtuigende en beheerste zeggingskracht van Cami.

Ik herinner mij de aanvang dezer wroeging
Alsof de kilte van een winter vroeger aanschoof
En langs de klamme tegels van de vloer
Ons in het cellenrijk der hersens steeg.

Wij hoopten op de nacht als een bevrijding.
Voeten schuifelden langs ’t huis en één na één,
Elkaar vermijdend, vonden wij de plaats,
Lichtend met de toortsen op het hatelijk
Verwonderd gezicht.

Er was een oud blind man die riep
Dwalend door de bossen.

 Wij lieten de dode alleen waar hij lag,
Vluchtten uit de dorpen gelijk schimmen
En bereikten de volgende morgen reeds
Deze streken, waar ’t gewas langsheen de wegen
Luistert en verademt als een stap sterft,
Waar Abels vijandige angst
Herboren wordt in kind na kind.

 In feite staat Cami door een drietal factoren in dit werk een beetje apart in de groep van experimentelen. Zo getuigt deze poëzie van een uitgesproken gemeenschapsbewustzijn; verder grijpt hij terug naar de bijbel om zijn levensgevoel uit te drukken; tenslotte komt zijn beheerste verbale retoriek allerminst overeen met de ‘taaldecadentie’ van vele experimentele dichters.

1960-1970: Cami’s werk uit de jaren zestig en zeventig wordt gekenmerkt door engagement, gedichten die zich nadrukkelijk bezighouden met de tijdgeest, de jaren zestig, de politieke misstanden en het verzet.

Van het beest Amerika,

Dat sigaren rookt en landen vreet

En dollars zuigt uit inboorlingen

Ben jij, mijn waarde politicus,

De hoer.

Het zijn vooral de politieke referenties die in het oog springen: Vietnam, Martin Luther King, Franco. Maar veel belangrijker is het nogal platte, vaak ongenietbare parlando waarvan deze poëzie zich bedient:

Martin Luther King

Had minder geluk

Dan Martin Luther.

Vele van de vele scherpe

Geesten zeggen: het verging hem

Gelijk het Ghandi verging

En Bernadotte en

Hammerskjöld en

Loemoemba en

 

Zelfs de paus heeft

Eén ogenblik

 

Christus herkend.

 

1974: Krijgt de Dirk Martensprijs voor zijn bundel Wat ik wil is gelijk aan nul (1974)

1978: Het manuscript van de bundel Wat is met de dood gaande? wordt bekroond met de Prijs van de stad Brussel, maar de gedichten blijven ongepubliceerd.  Het gedicht De straat, eertijds uit dezelfde (nooit gepubliceerde) bundel, werd bekroond met de poëzieprijs van Knokke-Heist.

• In de verzamelbundel ‘Ben Cami gedichten’ (Lannoo/Atlas 2009) zijn ze opgenomen.

Toch bereikte hij met zijn werk nooit een groot publiek.

1987: Na een lange tijd van zwijgen, verschijnt toch weer proza: Brief aan Dorothy en andere verhalen

1998:  In Cami’s laatste bundel  Ten westen van Eden  maakt alleen de titel al een zinspeling op zijn vroeger werk.

Uit het slotgedicht klinkt sereniteit en berusting:

Tijd: uiteindelijk
Zijn we er zonder wrevel in gevangen,
Samen in dit kleine huis, verzoend
Met de jaren van blindheid en schuld,
Bevrijd
Van de sintvitusdans
Op het ritme van de angst

En in Cami’s allerlaatste dichtwoorden figureert nog steeds de nacht.

Van buiten de muren komt ons een geruis.
Is het de wind?
Of is het de nacht waarin we,
Tijdloos ver in de ruimte
Nooit meer blind zijn
Nooit meer schuldig.

15 november 2004: Overlijden.

Epiloog

Eén gedicht in Jozef Deleus ‘ Groot verzenboek’, twee gedichten in de dikke Komrij en vier in ‘Hotel New Flanders’. Dat was tot voor 2009 het literaire nachleben van de dichter.

2009: Lannoo brengt een editie van het volledige werk uit gepubliceerd tussen 1950 en 1998. (8 bundels en verspreide gedichten). De editie werd verzorgd door Yves T’Sjoen en Els van Damme, met een nawoord van Jos Joosten.

 SMAAKMAKER

Dertig seconden voor je hart stilviel

 

Dertig seconden voor je hart stilviel
Sprak je, dacht je, en waar sterf je nu,
Waar zwerft
Het onomschrijfbare dat je nu bent?

Welke agonie leeft nu stom
In je dode tong en lip?
Je wil ons horen,
Je wil ons zien.

Ik neem je bijna koude hand.
Als je me voelt, ben ik ijs
Tegen het ijs van je eenzaamheid.

Ben Cami
Uit: ‘Ten Westen van Eden‘, 1998.

MEER OVER BEN CAMI

• Brems, Hugo. 1980. ‘Ben Cami’. In: Kritisch lexicon van de Moderne Nederlandstalige Literatuur. Hugo Brems, Tom van Deel, Ad Zuiderent (reds.). Groningen: Martinus Nijhoff Uitgevers. band 2. augustus 1986.
• Bork, G.J. van. 1985. ‘Ben Cami’. In: De Nederlandse en Vlaamse auteurs. Van middeleeuwen tot heden met inbegrip van de Friese auteurs. Ed. G.J. van Bork en P.J. Verkruijsse. Weesp: De Haan.
• Jos Joosten, Feit en tussenkomst. Geschiedenis en opvattingen van Tijd en Mens (1949-1955) (1996)
• Willem M. Roggeman, ‘Ben Cami’ In: Beroepsgeheim 2 (1977)

 GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites

• NEDWEB/Literatuur in context – Cami, Ben
• DBNL auteur – Ben Cami

Publicaties

• Revolver 137, met bijdragen van Hans Vandevoorde, Roland Jooris, Jos Joosten, Els Bruynooghe, Carl De Strycker en Jean Robaey. (2008)
• Koen Vergeer, ‘Ben Cami. De lange weg naar onthechting.’ In: Ons Erfdeel. Jaargang 43 (2000) Electronisch beschikbaar bij ‘DBNL auteur – Ben Cami’.

BEKRONINGEN

• 1974: Literaire prijs Dirk Martens van de stad Aalst voor zijn bundel Wat ik wil is gelijk aan nul.
• 1978: Prijs van de stad Brussel voor het manuscript van de bundel Wat is met de dood gaande? maar deze gedichten werden niet gepubliceerd.  Ze zijn wel opgenomen in Ban Cami: Gedichten 2009
• 1978: Poëzieprijs van Knokke-Heist voor het gedicht De straat, eertijds uit dezelfde (nooit gepubliceerde) bundel.
• 1999: de prestigieuze Herman Gorterprijs van de stad Amsterdam voor de bundel Ten Westen van Eden.

BIBLIOGRAFIE

Woordje vooraf

De bibliografie bevat volgende rubrieken:

1. Chronologisch overzicht
2. Bijdragen aan & verspreid gepubliceerde gedichten
3. Ben Cami in vertaling

De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij

• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
• Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
• POËZIECENTRUM vzw – Gent
  • Naast de Poëzieshop biedt het Poëziecentrum voor liefhebbers van antiquarische kleinoden ook een uitgebreid aanbod modern antiquariaat aan. Recentelijk werd het aanbod uitgebreid tot meer dan 3500 titels èn werden alle prijzen geherwaardeerd. Je vindt een overzicht van al de antiquarische titels op Antiqbook. 
• Literatuur Vlaanderen Vertalingendatabank

Chronologisch overzicht

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1950	In de tijd verloren. Verzen (poëzie)		Aalst: B. Cami, Eigen beheer. -40p.
1950	Een zang voor Simeon (vertaling) Oorspronkelijke auteur: T.S. ELIOT Oorspronkelijke titel: A Song for Simeon’		In: Tijd en Mens nr 6, (1950) p. 204
1954	Het land Nod. (poëzie) 2006: vertaald in het Italiaans als  Dalla terra di Nod door Jean Robaey. Uitgever: Bohumil, Bologna.		Amsterdam: C.P.J. van der Peet/ Antwerpen: De Sikkel. -38p. Afmetingen: 19 x 13 (ingenaaid)
1957	Schemerlampen in de zon. Een kleine handleiding voor grasduiners.		Herdersem: Drukkerij Van Damme. – 62p.
1958	Roos uit modder. (poëzie) Omslagontwerp: Th. De Haan ’s Gravenhage. Bevat de cycli: De bundel bevat vier titelloze afdelingen. De tweede afdeling bevat ’Vier Zeer Korte Verhalen’.		’s Gravenhage: A.A.M. Stols. -51p. Afmetingen: 19.60 x 12.50 (gebonden linnen kaft – stofomslag ook ingenaaid met stofomslag) Colophon: “Roos uit de modder” werd gezet uit de Baskerville en gedrukt op de persen van de N.V. Trio te ’s Gravenhage. Bindwerk: van de fa. C. van Wijk & Zn., Utrecht.
1959	Goudland. (historische verhalen – jeugdliteratuur)		Antwerpen: De Sikkel. -32p. Reeks; Historische verhalen Zesde reeks nr 6
1961	Doorsneemens. (proza) Puntige en ietwat stompere gezegden en overwegingen bij 100 belangrijke probleempjes van onze tijd zoals daar zijn vrouwen, Pasternak, democratie, kinderen, konijntjes, tolerantie, slaven, eenzaamheid, enz., enz., alles wellicht vergissingen herleid tot hun eenvoudigste vorm, waarbij elke lezer na het ontdekken der vergissing tevens een nieuwe waarheid zal gevonden hebben, doorspekt met onhebbelijkheden, korte essays en zelfs zeer korte verhalen.		Antwerpen: De Ontwikkeling. -82p. Reeks: Nieuw Vlaams Tijdschrift Reeks Afmetingen: 21.50 x 13.50 ( ingenaaid)
1964	De blinde hertog: luisterspel. Oorspronkelijke auteur: Patrick Hamilton (bewerkt door Mollie Hardwick) Oorspronkelijke titel: The Duke in Darkness (1943) Vertaald door Ben Cami.		S.l. -88p.
1966	Kamer te huur: luisterspel Oorspronkelijke auteur: Adrian Rhys. Oorspronkelijke titel: A Room to let (1963) Vertaald door Ben Cami		S.l. -53p.
1967	Blanco stem. (poëzie) De tekening op de flap is van René van Houtven uit St.-Kwintens-Lennik. Bevat de cycli: Verloren gedichten; blanco stem; vlucht uit de straal; al te bittere druiven der gramschap. 1967: De volledige tekst van deze bundel verscheen tevens in ‘Waar is de eerste morgen?’ Maerlantpocket nr 9 bij Manteau Brussel/Den Haag. pp 69-96.		Eigen beheer Asse: Cami. -68p. Afmetingen: 20.80 x 14 (gebrocheerd) Colofon: Deze bundel Blanco Stem werd op 400 exemplaren in eigen beheer uitgegeven, gedrukt op “sweetprint” houtvrij papier door A. Van Geertruyen , drukker, Nieuwstraat Asse en bevat een facsimilé van een gedicht dat ànders dan de andere heet te zijn.
1974	Wat ik wil is gelijk aan nul. Gedichten. (poëzie) Bekroond met de Dirk Martensprijs.		Zaandijk: Klaas Woudt uitgever bv. -43p. Reeks: Post Podium Post, 2de reeks, 2 Afmetingen:23 x 14.75 (ingenaaid) Colofon: Wat ik wil is gelijk aan nul, gedichten van Ben Cami, werd in december 1973 gezet uit de Times Roman en gedruktbij Heijnis-Zaandijk. Het verschijnt als tweede deel van de tweede reeks Post Podium Post. Deze reeks staat onder de redactie van Gerrit Borgers, Willem Hussem en Gerrit Kouwenaar.
1978	Wat is met de dood gaande? (poëzie) Bekroond met de Prijs van de stad Brussel. 1984: opgenomen in de bloemlezing Gedichten 1954-1983.		Niet uitgegeven manuscript
1984	Gedichten 1954-1983. Een keuze. (poëzie – bloemlezing) Bevat: ruime keuze uit ‘Het land Nod’ (1954); -‘Roos uit Modder’ (1958); -Blanco stem’ (1967); -Wat ik wil is gelijk aan nul’ (1974); en de bundel ‘Wat is er met de dood gaande ? die nog niet eerder werd gepubliceerd. Grafische vormgeving: Rikkes Voss		Antwerpen: Manteau. -172p. Afmetingen: 18 x 12 (gebonden – harde linnen kaft – stofomslag) Colofon: Gedichten 1954-1983 van Ben Cami werd in opdracht van Uitgeverij A. Manteau nv te Antwerpen gezet in Trump Mediaeval 10/12 en gedrukt bij Smits te Wommelgem; boekbinderij Interbooks te Kontich zorgde voor de afwerking.
1987	Brief aan Dorothy en andere verhalen. Omslagontwerp: Dooreman & Hendryckx. 1990: Het verhaal ‘Alleenspraak’ wordt opgenomen in De beste Vlaamse oorlogsverhalen pp 111-120, samengesteld door Dirk Christiaens Uitgeverij Manteau		Leuven: Kritak Uitgeverij Andreas Vesaliusstraat 1 3000 Leuven. -117p. Afmetingen: 21 x 13.50 (paperback)
1988	Ik ben hier vreemd. (poëzie) Omslagontwerp: Dooreman Foto achterplat: Pieter Vandermeer.		Leuven: Kritak / Amsterdam: Meulenhoff. -44p. Afmetingen: 21 x 12.50 (garenloos gebrocheerd – zachte kaft)
1990	Brief aan Dorothy. (verhaal) Verhaal uit de bundel uit 1987		Uit de bundel: ‘Burengerucht. Het Vlaamse verhaal doet weer de ronde’. pp. 7-12 Uitgeverij: Amsterdam: Meulenhoff / Leuven: Kritak. Afmetingen: 19 x 12 (paperback). 159pp. Omslagillustratie: Ever Meulen Reeks: Meulenhoff pocket editie. – Amsterdam; vol. 1990: 3
1998	Ten westen van Eden. Gedichten. (poëzie) De omslagillustratie is een detail uit het schilderij ‘Zeeakker’ van Bram Bogaert, 1963, Groeningen Museum, Brugge.   Inhoud (klik voor vergroting)		Tielt: Uitgeverij Lannoo nv. -52p. Afmetingen: 21.50 x 13.75 (ingenaaid – kaft met flappen) Colofon: Ten westen van Eden, in een typografische vormgeving van Antoon De Vylder gezet uit de DTL Haarlemmer van Jan van Krimpen door De Diamant Pers NV te Zandhoven en belicht en gedrukt door Drukkerij Lanno NV te Tielt in februari 1998.
POSTUUM
2005	Eerbetoon Ben Cami, dichter, 27/28 augustus 2005, Herne Editor: Urbain de Blander.		Herne : Hernia. Niet gepagineerd
2007	Miniaturen / gedichten : Ben Cami, Luc Suys, Alex Tresignie, … [et al.] ; redactie : Urbain Deblander, Liliane Martens. Uitgegeven in het kader van het evenement “Miniaturen/ Poëzie” dat plaatsvond in de weekends van 1 en 8 september 2007		Herne : Hernia. Niet gepagineerd.
2009	Ben Cami. (verzameld werk) Verzorgd door Yves T’Sjoen en Els van Damme, met een nawoord van Jos Joosten. Vormgeving: Steven Theunis, Armée de verre Foto omslag: AMVC-Letterenhuis Bevat: In de tijd verloren; Het land nod; Roos uit modder; Blanco stem; Wat ik wil is gelijk aan nul; Wat is er met de dood gaande?; Ik ben hier vreemd; Ten westen van Eden; Verspreid gepubliceerde gedichten; Nawoord; Verantwoording; Aantekeningen bij de gedichten; Bibliografie; Register op titels en beginregels; Inhoud		Antwerpen Tielt: Lannoo n.v. / Amsterdam: Atlas.-460p. Afmetingen: 21 x 14 (paperback)

 

Verder zijn er nog bijdragen aan:

• De mooiste van William Butler Yeats / samengebracht door Koen Stassijns en Ivo Strijtem ; vertaald door Koen Stassijns, Ivo van Strijtem, Ben Cami … et al. ; ingeleid door Hedwig Schwall. Lannoo. 2000.
• Waar is de eerste morgen ? / Door Hugo Claus, Albert Bontridder, Ben Cami, Marcel Wauters, Paul Snoek pseud. v. Edmond Schietekat ; Ingeleid door Erik van Ruysbeek pseud. v. R. van Eyck. Brussel ; Den Haag : Manteau, 1968.
• Aalst zingt. Verzen / Werk van Johan Berger, Albert Bayens, B. Cami, Jan d’Hase, Framarom, Paul Van Keymeulen, Gery Helderenberg, Jan Vercammen, Peter Venthof, Frans Zonneberg Aalst, 1940 -31p.

&

Verspreid gepubliceerde gedichten

Jaar	Titel gedicht	Tijdschrift
1938	-Het menschdom marscheert	Vooruit.
1939	-Nacht zijgt…	Nederland
1940	Reisverhaal Dood Epitaphe voor alle dooden.	Aalst zingt
1945	Alles wat wij nooit in dit leven bereiken… Haar  mond is hard…	De Faun
1949	Wat heb ik un uw hart… Als niets meer blijft…	De Vlaamse Gids
1952	-De zon was een stalen kruis en schroeide	Tijd en Mens
1963	-Lachend breekt ge de  rug van de nacht.-Entraîneuse	De Vlaamse Gids
1966	-Des daags de zeilen roerloos aan de horizon	De Vlaamse Gids
1967	-Het geval Daele-Claeys	Daele
1968	-Als ik de officieren van Hitler-Ze houden de geleerden blij-Ik hoor vage geruchten over Leuven,	Daele
1985	-Uit koper gegoten-Koningen en presidenten	Revolver
2000	-Hun kreten waren amper taal.	De houten gong

BEN CAMI IN VERTALING

DUITS

• 1968: Die großen weißen Vögel der Mörder. Duits / vert. uit het Nederlands door Jürgen Hillner. In: Egoist, jrg.9 (1968) nr.15, Heft 2, p.28. Poëzie. Bloemlezing.

ITALIAANS

• 1993: Viaggo oltre la Frisia Italiaans / vert. uit het Nederlands door Vittorio Sereni. In: Gli immediati dintorni, jrg.3 (1993) nr.5, p.13-30. Poëzie. Bloemlezing.
• 2006: Dalla terra di Nod Italiaans / vert. uit het Nederlands door Jean Robaey. Uitgever: Bohumil, Bologna. Poëzie, Oorspronkelijke titel:  Het land Nod. Amsterdam: C.P.J. van der Peet, 1954.
• 2007: Lontano dall’ Eden Italiaans / vert. uit het Nederlands door Jean Robaey. Uitgever: Medusa (Rhythmós; 10), Milano. Poëzie, paperback. Bloemlezing. Nederlandse en Italiaanse tekst.

KROATISCH

• 1969: Kad je sedmi toranj… Kroatisch / vert. uit het Nederlands door Zelimir Tješić Deodatto. In: Telegram, jrg.10, nr.476 (1969), Poëzie. Bloemlezing.

POOLS

• 1978: Głupi, Poeta,…. Ziemia drży, … Chłopczyk bey ruchu siedzi w klasie; Pools / vert. uit het Nederlands door Andrzej Dąbrówka. In: Literatura na swiecie, nr.7 (1978), p.285-287. Poëzie, Vert. van Een domme, De Dichter, … De aarde trilt, … Het jongetje zit stil In de klas

SERVISCH

• 1995: Zašto se osmehuješ kao oni koji ne vole. Servisch / vert. uit het Nederlands door Ivana Šćepanović. In: Knjizevne novine, jrg.46, nr.904, 8. Poëzie. Bloemlezing.