Maakt deel uit van:vrouwelijke auteurs
MARIA ROSSEELS
Borgerhout, 23 oktober 1916 – Borgerhout, 25 maart 2005
Katholieke journaliste, filmcritica en schrijfster van essays en romans.
Onbevreesd pleitbezorgster voor de emancipatie van de vrouw in het conservatieve Vlaanderen van de jaren 1950 en ’60.
Pseudoniem(en): Maria Rosseels publiceerde ‘Sterren in de poolnacht’ onder het pseudoniem Emma Vervliet (dat was de naam van haar moeder). Ze publiceerde in ‘De Standaard’ o.a. onder het pseudoniem Elisabeth van Dijck.
BIOGRAFIE
23 oktober 1916: Geboren te Borgerhout als eerste van drie kinderen.
- Haar ouders waren van Antwerps-Kempense afkomst. Haar vader Karel Rosseels, een belastingontvanger, leerde haar lezen eer zij naar school ging. Toen ze vijf jaar was las ze de jeugdverhalen van Abraham Hans en de vertelsels van de gebroeders Grimm. Haar moeder Emma Vervliet was afkomstig uit Antwerpen. Het gezin telde nog een jongere broer en zus.
- Het eerste deel van haar jeugd brengt ze door in de Goedendagstraat te Borgerhout, de straat waar ook Herman Van Reeck woonde, de student die op 11 juli 1920 bij een Guldensporenviering op de Antwerpse Grote Markt werd neergeschoten. Diens begrafenis maakte op de toen nog maar 4 jaar oude Maria zo’n indruk dat zij er later in twee boeken naar zal verwijzen (“Het oordeel” en “Elisabeth”).
1923: Maria is 7 jaar als de de familie verhuist naar Oostmalle en haar intrek neemt in een bijgebouw van een kasteelhoeve. Toen reeds begint zij te schrijven.
- Haar lagere school volgt ze in Oostmalle en daarna de oude humaniora als interne leerling bij het Instituut van het Heilig Graf in Turnhout.
1931: Het gezin verhuist opnieuw ditmaal naar Essen, wat later (1933) naar Kalmthout.
1934-1938: Onderwijs in Antwerpen, aan twee scholen, beide in de J. De Bomstraat. Ze volgt drie jaar de afdeling Confectie van de Beroepstechnische School, en tegelijkertijd de leergangen aan de Katholieke Hogeschool voor Vrouwen, waar ze een algemene literair-filosofische vorming krijgt.
1938: Behaalt haar diploma van regentes snit en naad.
1938-1942: Als jonge beroepsregentes geeft zij gedurende vier jaar les in de Vrije Normaalschool van de Ursulinen te Gierle.
1942 tot 1944: Werkzaam op de studiedienst van het Ministerie van Arbeid te Brussel.
1945: Redactiesecretaresse bij “De Pijl”, de uitgeverij verbonden aan het Vlaams Verbond van Katholieke Scouts.
- Maar de journalistiek trekt haar aan. Tussen 19 september 1937 en 10 mei 1939 werkte ze geregeld mee aan het katholieke dagblad “De Courant”.
1947-1977: Redactrice eerst bij ‘Het Nieuwsblad’, dan filmrecensente bij het dagblad “De Standaard”. Maurits van Haegendoren, toenmalige hoofdcommissaris van de Vlaamse scouts en latere Volksunie-senator steunt haar volop in deze ambitie.
- Haar eerste job: persklaar maken van andermans kopij. Later kan ze aan de slag als filmrecensente voor de filmrubriek en schrijft ze in de veelgelezen rubrieken ‘De Standaard der Jeugd’ en ‘Voor de Vrouw’. Dat alles in een zeer dynamische persoonlijke stijl, alles behalve routine-journalistiek.
DEBUTEREND SCHRIJVERSCHAP
1947: Haar debuut – nog geschreven onder de pseudoniem Emma Vervliet – was de roman Sterren in de poolnacht , geschreven voor jeugdige lezers.
- Het verhaal – in de vorm van een reisreportage – speelt zich af in de 16de eeuw en focust op de overwintering in Nova Zembla van een groep schepelingen onder leiding van Willem Barentsz in de winter van 1596-1597.
1950-1952: In de jeugdsectie van De Standaard schreef ze wekelijks een aflevering voor een gefingeerd dagboek van Spieghelken.
- Het lag in de bedoeling van de redactie om door middel van het opgroeiende levenslustige meisje Spieghelken, de jonge vrouwelijke lezers een voorbeeld voor te houden.
- De verschillende afleveringen resulteerden in 2 boekjes Spieghelken (1952) en Nieuw dagboek van Spieghelken (1953).
- Een van de nevenpersonages uit die reeks heeft haar naam geleend aan het afzonderlijk gepubliceerde boekje O Marolleke (1955).
DE KATHOLIEKE PROBLEEMROMAN – OPENHARTIG EN VOORUITSTREVEND…
1953: De trilogie Elisabeth (1953), Ic segh adieu (1954) en Het derde land (1954), geeft meteen de aanzet van een reeks uitvoerige ideeënromans, waarin de problemen van de gelovige christen in de moderne wereld met grote eerlijkheid en existentiële waarachtigheid worden benaderd.
- De katholieke probleemroman was in die periode een heus genre in de Vlaamse letteren. Het werk van Maria Rosseels – dat de problemen van de gelovige christen in de moderne wereld op controversiële wijze aankaartte- is een onbetwist hoogtepunt in het genre.
1957: In de historische roman Ik was een kristen pleit ze voor een basisbeweging als alternatief voor de naar macht strevende kerk met haar ‘trots van purper en goud’.
…EN FEMINISTISCH
Rosseels is een belangrijke stem geweest in de aanzet tot de tweede feministische golf. Ze pleitte voor de maatschappelijke ontvoogding van vrouwen. Ze was de eerste in Vlaanderen die de historische onderdrukking van de vrouw aanklaagde.
1957: In het essay met de ironische titel “Het woord te voeren past den man” (woorden van apostel Paulus) beschrijft ze de eeuwenoude vrouwenhaat van Griekse denkers, van christelijke kerkvaders en wereldlijke machtsdragers.
EEN INVLOED VAN HET OOSTEN
9 september 1959: Samen met de stripauteur Willy Vandersteen vertrekt Maria Rosseels in een “Constellation” van de KLM via Alaska op een reis door Azië en het Midden-Oosten. Via Alaska ging het verder langs Japan, de Filipijnen, Hongkong, over Thailand, India, Egypte en Turkije terug naar de Belgische hoofdstad Brussel.
- Voor Willy was dit een droom die in vervulling kwam. Hij was immers degene die vroeger als jochie over verre reizen en vreemde landen droomde en dit in zijn fantasieën d.m.v tekeningen uitleefde. Vandersteen verwerkte zijn ervaringen in strips als De sissende sampan, De wilde weldoener, De gouden cirkel en Het wapen van Rihei.
- Maria Rosseels publiceert vanaf week 1 na hun vertrek reisverslagen in haar krant onder de titel Oosters Cocktail. Tussen 10 september 1959 en 18 november 1959 verschijnen er 35 afleveringen in De Standaard en in Het Nieuwsblad, waarvan Maria Rosseels de tekst schrijft en Willy af en toe humoristisch getinte illustraties toevoegt.
- De artikelenreeks wordt in 1960 gepubliceerd in boekvorm onder de gelijknamige titel Oosters Cocktail.
Zoals ze later getuigde was de reis een levensbepalende ervaring, die haar visie op het christendom veranderde. Azië speelt ook een belangrijke rol in roman Dood van een non (1962)
CONTROVERSE MET HET KATHOLIEK GEZAG
1959: De controverse begint met een brievenrubriek op de ‘vrouwenpagina’ van de krant. Vele vragen die de redactie van haar lezers ontvangt gaan over seks en huwelijksproblemen. Zelf is ze niet getrouwd, heeft geen kinderen, dus weinig ervaring. Daaruit groeit een artikelenreeks Voorlichting gevraagd waarin ze pleit voor een modern begrip van huwelijk en seksualiteit. En alhoewel de toon steeds katholiek blijft wordt ze ervoor ontboden bij een ongeruste bisschop.
1960: Na haar Azië-reis publiceert ze een reeks die nog meer deining veroorzaakt: ‘Moderne nonnen gevraagd’ , waarin ze het archaïsch karakter en de verstarring in de vrouwencongregaties op de korrel neemt.
- De artikelen leveren tal van reacties op, met als ‘dramatisch toppunt’ – aldus Gaston Durnez in De Standaard Het levensverhaal van een Vlaamse krant – een afwijzend schrijven van kardinaal Van Roey, waardoor de reeks werd stopgezet.
- In de brief beschuldigt de kardinaal de schrijfster van een “aanmatigende lichtzinnigheid, gepaard met een klaarblijkelijke onbevoegdheid. Soortgelijke artikelen passen niet in een uitgesproken katholiek blad als het uwe”.
1961: Haar literair hoogtepunt – tevens een onverwachte repliek op de interventie van kardinaal Van Roey – bereikte zij met “Dood van een non”
- Het boek wordt in verschillende talen vertaald en viermaal bekroond, nl. met de Prijs van de Vlaamse lezer, de Litteratuurprijs van Hilvarenbeek, de Prijs van de Provincie Antwerpen en de Prijs van de Vlaamse Letterkundigen.
- In 1975 werd deze roman ook verfilmd door Paul Collet en Pierre Drouot, met als acteurs onder meer Janine Bischops, Jo De Meyere en Josine van Dalsum.
In feite is Dood van een non een schandaalroman zonder schandaal. De greep van de Kerk op de maatschappij was nog aanzienlijk, maar de ontkerkelijking had zich reeds onherroepelijk ingezet. De wereld was aan het kantelen, Het was de periode van de Muur van Berlijn en de komst van de woelige jaren zestig was niet meer te stoppen.
Het boek wordt door vernieuwingsgezinde gelovigen – en dat waren er heel wat – enthousiast ontvangen. Nu leest het boek als een compleet achterhaalde belijdenisroman, maar op het ogenblik van publicatie betekende ‘bruid van Christus’ worden, in vele gevallen nog steeds jezelf fysiek en mentaal pijnigen in ruil voor verlossing na de dood. Het klinkt als science-fictie maar het was voor duizenden vrouwen wel de droeve werkelijkheid.
DE OOGST VAN 40 JAAR FILMS RECENSEREN
1966: Liefde is een zeldzaam kruid. Onze tijd in de spiegel van de film, bundelt een brede waaier van artikels die ze als filmcriticus sinds mei 1947 voor de kranten van de Standaardgroep heeft geschreven.
- Het boekje is een waar tijdsdocument. Men vindt er besprekingen van zowel de nieuwe Italiaanse film, de nieuwe Britse cinema, als de nouvelle vague: Fellini, De Sica, Bergman, Beyer, Renais, Antonioni, Godard, Bresson, Welles, de dood van Marilyn Monroe, Rosi, Lester. De filmbesprekingen worden telkens in hun historische en maatschappelijke context behandeld.
1967: Een uitgebreid publiek bereikte zij met een bundel Gesprekken met gelovigen en ongelovigen.
- De bundel verzamelt een reeks artikelen in de Standaard onder de titel “Gesprekken over de Kerk” die Maria Rosseels had met auteurs en wetenschapsmensen.
1969: Een ander hoogtepunt in Rosseels’ oeuvre is nog steeds Wacht niet op de morgen, dat zich afspeelt in de 12de eeuw, toen de Westerse Christenheid zich geroepen voelde om het Heilig Land en de Heilige Plaatsen in Outremer te gaan verdedigen tegen de invallen van de moslims.
- Niet alleen beschrijft zij met scherpe pen de meedogenloze strijd om de macht, de politieke huwelijken, de rivaliteit tussen de Tempelridders en de Hospitaalridders, de boelerende en hoererende patriarchen, zij slaagt er ook in een actuele probleemroman te brengen waarin de denkende en dus twijfelende mens centraal staat.
1977: Na haar pensionering bleef zij meewerken aan de filmrubriek.
1979: Haar laatste roman Het oordeel, of : Vrijdag zingt de nachtegaal is een filmisch opgebouwde roman over een man die in coma ligt en die zich een heleboel dingen herinnert. In tegenstelling tot haar breed opgezette eerdere romans is dit een verhaal van enkele uren, alleen de thematiek sloot aan bij haar vorige publicaties: ‘geloof, dood, eeuwigheid’.
TIJD VOOR EERBEWIJZEN
2 februari 1981: Gelauwerd met eredoctoraat van de KU Leuven voor haar rol als katholieke journaliste en schrijfster. Uitgave van haar verzameld scheppend proza.
Uitgave – ter gelegenheid van haar 65ste verjaardag – van haar Verzameld scheppend proza, dat drie lijvige boekdelen omvat met een inleiding geschreven door Prof. Marcel Janssens.
26 oktober 1983: Wordt – samen met G. Geerts, Hubert Van Herreweghen en R. Willemyns – geïnstalleerd als lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde.
1984: Krijgt als eerste vrouw de Driejaarlijkse Oeuvreprijs van de Vlaamse Gemeenschap (vroeger de Staatsprijs) voor haar gehele loopbaan.
- Volgens een anekdote, vermeld in De Standaard, zou ze de volledige som, 300.000 frank, besteed hebben aan een nieuwe omheining van haar tuin om haar hond meer levensruimte te geven.
Aan Humo vertelt ze dat ze haar romans niet als literatuur met de grote L beschouwde:
- “Schrijven dat was altijd eerst en vooral iets voor mezelf. Een poging om klaar te komen met problemen, inzicht zoeken. Nooit heb ik ernaar gestreefd om het nog mooi te laten klinken ook. Wat ik wilde zeggen vond ik belangrijker dan de manier waarop dat werd gezegd”.
Ontvangt tevens de prijs van de provincie Antwerpen.
Juli 1984: Wordt ereburger van Kalmthout, samen met Jet Jorssen en Willy Vandersteen; naar elk van de ereburgers werd tevens een wandelpad genoemd.
1988: Wordt tot barones in de adelstand verheven. Haar wapenschild luidt ‘In mijn eind is mijn begin’.
18 maart 2005: Overlijden van Maria Rosseels.
HOMMAGE
In zijn boek ‘Doek, erflaters van de film in Vlaanderen’ (Kapellen, Pelckmans 2009, 208 blz.,) schrijft Lukas de Vos:
“Rosseels had een broertje dood aan de domineesmentaliteit van het kerkelijk instituut, al maakte ze nooit een geheim van haar diepste geloofsovertuiging. Maar de beste manier om die te belijden, heeft ze altijd volgehouden, was franjeloze eerlijkheid.
Omdat het conservatief-christelijke establishment nooit goed begrepen heeft hoe het moest omgaan met een onafhankelijke, eigengereide vrouw die dan nog in een typisch mannenberoep als beschouwend journalist stapte, is ze van lieverlede tot icoon opgewaardeerd.
Hoe meer ik me erger aan haar stijl, hoe groter mijn bewondering wordt voor de hagenpreekster die Maria Rosseels in feite was. Het is hilarisch te lezen hoe ze ooit gecensureerd werd omdat ze Bobbejaan Schoepen een ondermaatse filmacteur vond.
Er zijn weinigen die het met Rosseels oneens zijn, maar er zijn nog minder recensenten die dat ooit in diezelfde Standaard hebben uitgeschreven. En dat kardinaal Van Roey zelve de artikelenreeks ‘Moderne Nonnen gevraagd’ (1960) deed stop zetten, bewijst hoe noodzakelijk de Rosseelsen van de kerk waren om te staan waar we nu staan. Zonder Maria Rosseels geen Rik Torfs, geen Godfried Danneels, geen Etienne Vermeersch, geen Jan de Volder.”
BEKRONINGEN
- 1956: Bekroond door de provincie Antwerpen als beste jeugdboek uit de periode 1953-1955 voor Nieuw dagboek van Spieghelke.
- 1959: Prijs van de Vlaamse Pers voor Oosters cocktail.
- 1960-1965: de Prijs van de Vlaamse lezer, de Litteratuurprijs van Hilvarenbeek (1964), de Prijs van de Provincie Antwerpen (1965) en de Prijs van de Vlaamse Letterkundigen voor De dood van een non.
- 1967: Literaire prijs Dirk Martens van de stad Aalst voor Gesprekken met gelovigen en ongelovigen. Van polemiek tot dialoog.
- 1970: Prijs van de Scriptores Catholici én de Prijs voor verhalend proza van de provincie Antwerpen voor haar roman Wacht niet op de morgen (1969)
- 1979: Prijs voor letterkunde van de Vlaamse provincies 1978 voor haar gezamenlijk oeuvre
- 1984: De driejaarlijkse Staatsprijs ter bekroning van een schrijverscarrière.
- 1984: Prijs van de Provincie Antwerpen voor haar gezamenlijk oeuvre.
MEER OVER MARIA ROSSEELS
- Gaston Durnez: Maria Rosseels , Reeks Grote ontmoetingen nr 35 Nijmegen, Gottmer (1981)
- Barones Maria Rosseels. In: HET VOLK (16 09 1988)
- Nora Hellemans-Rycken: Maria Rosseels ere-doctor . In: VROUW IN DE MIDDENGROEPEN; nr 02 (februari 1981), p. 1-2
- Jeroen de Preter: Dood van een progressieve katholiek: in memoriam Maria Rosseels
(1916-2005) . In: DE MORGEN; (19 03 2005) - Tilly Stuckens: Altijd een beetje spiegelhelken gebleven. In: DE STANDAARD DER LETTEREN; (24 03 2005)
- Guido van Hoof: ´Haar tijd vooruit.´ In: Tertio. Christelijk opinieweekblad, nr. 270, 13-4-2005, p. 14.
- Raf Butstraen ´Haar tijd vooruit.´ In: Tertio. Christelijk opinieweekblad, nr. 270, 13-4-2005, p. 15.
- Rudolf van de Perre: ´Maria Rosseels.´ In: Hugo Brems, Tom van Deel, Ad Zuiderent (red.). Kritisch lexicon van de Moderne Nederlandstalige Literatuur. Groningen, Martinus Nijhoff uitgevers.
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Websites
- Maria Rosseels – Wikipedia
- Maria Rosseels – Gent Literair (bijdrage van Frans Heymans)
- Maria Rosseels · dbnl
Referenties
- Stuckens, Tilly. 1996. ‘Te groot voor deze wereld. Maria Rosseels, eigenzinnige idealiste’. In: Keustermans, Lisette; Raskin, Brigitte (red.), Veel te veel geluk verwacht. Schrijfsters in Vlaanderen 1, Amsterdam: Meulenhoff p. 109-124.
BIBLIOGRAFIE & FILMOGRAFIE
De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
- Luc Decorte, ‘Bio- en bibliografie ‘van’ en ‘over’’ In: Vlaanderen. Jaargang 33 (1984)
- Literatuur Vlaanderen Vertalingendatabank
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.
Chronologische overzicht
FILMOGRAFIE
1975 | DOOD VAN EEN NON ook: DEATH OF A NUN
|
VERTALINGEN
DUITS
- 1953: Das unzufriedene Herz Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Köln Bachem. Fictie, Oorspronkelijke titel: Ik zeg adieu. Leuven De Clauwaert, 1953.
- 1954: Spiegelchen Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Recklinghausen Paulus, 1954. Fictie, gebonden. Oorspronkelijke titel: Spieghelken. Tielt Lannoo, 1952.
- 1955: Spiegelchens neues Tagebuch Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Recklinghausen Paulus. Fictie, gebonden. Oorspronkelijke titel: Nieuw dagboek van Spieghelken. Tielt Lannoo, 1953.
- 1956: Im Schatten der Bilder Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Köln Bachem, . Fictie, gebonden. Oorspronkelijke titel: Elisabeth. Leuven De Clauwaert, 1953.
- 1956: Marolleke Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Recklinghausen Paulus. Fictie, Oorspronkelijke titel: O Marolleke. Tielt Lannoo, 1955
- 1958: Grössere Liebe hat keiner Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Köln: Bachem. Fictie. Oorspronkelijke titel: Het derde land. Leuven: De Clauwaert, 1954.
- 1959: Ich war ein Christ Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Salzburg Müller. Fictie, Oorspronkelijke titel: Ik was een christen. Antwerpen Standaard Boekhandel, 1957.
- 1963: Tod einer Nonne Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Limburg Lahn, . Fictie, Oorspronkelijke titel: Dood van een non. Leuven De Clauwaert, 1961.
- 1970: Elisabeth van Dijck Duits / vert. uit het Nederlands door Georg Hermanowski. Leipzig St. Benno. Fictie, gebonden. Oorspronkelijke titel: Elisabeth; Ick segh adieu; Het derde land. Leuven De Clauwaert, 1953, 1954.
FRANS
- 1965: La passion de Sabine Arnauld Frans / vert. uit het Nederlands door Cecile Seresia. Doornik etc. Casterman. Fictie. Oorspronkelijke titel: Dood van een non. Leuven De Clauwaert, 1961.
HONGAARS
- 1964: Keleti koktél Hongaars / vert. uit het Nederlands door Erzsébet F. Solti. Budapest Taucsics Könyvkiado. Fictie. Oorspronkelijke titel: Oosters cocktail. Antwerpen Standaard, 1960.
POOLS
- 1974: Ja, chrzescijanin, zabilem Pools / vert. uit het Nederlands door Zygmunt Lichniak. Warszawa Pax. Fictie. Oorspronkelijke titel: Ik was een christen. Antwerpen Standaard Boekhandel, 1957.
- 1974: Obietnica Sabiny Pools / vert. uit het Nederlands door Maria Skibniewska. Warszawa Pax. Fictie. Oorspronkelijke titel: Dood van een non. Leuven De Clauwaert, 1961.
- 1977: Elzbieta Van Dijck Pools / vert. uit het Nederlands door Teresa Jetkiewicz. Warszawa: Pax, . Fictie. Oorspronkelijke titel: Elisabeth. Leuven: De Clauwaert, 1953.
- 1984: Nie oczekujcie poranka Pools / vert. uit het Nederlands door Zofia Klimaszewska. Warszawa: Pax. Fictie. Oorspronkelijke titel: Wacht niet op morgen. Amsterdam: Contact, 1969.