Maria Messens

Brugge, 13 september 1939 – Brugge 29 augustus 1989

Schrijfster van verhalen, romans en enige gedichten

Schreef ook onder pseudoniem Elsy van Dam

 Schrijversgewijs dankt de heer Wout Vlaeminck voor de idee om een vergeten schrijfster langs deze weg in herinnering te brengen.

BIOGRAFIE

13 september 1939: Geboorte van Maria Rosa Messens te Brugge.

Vanaf 1958: Studente Moderne Talen.

Lerares Frans aan het Koninklijk Atheneum in Tielt.

• Fait divers: Volgens een oud-leerling van haar was haar bijnaam de ” Bannanne” ( banaan op zijn Tielts uitgesproken) wat een verwijzing was naar haar typische haardracht.

7 mei 1962: Huwelijk met vakgenoot in het onderwijs Gilbert Constant (geboren 7 mei 1942). Het echtpaar woonde aan de Woensdagmarkt 9, bus 6, in Brugge.

1964: Publicatie van het verhaal Een Dwaalspoor en enkele gedichten (onder het pseudoniem Elsy van Dam) in de anthologie Doorzicht een uitgave van het  Oswald de Schamphelaere-fonds.

1966: Publicatie van de novelle Glissando (onder het pseudoniem Elsy van Dam), ‘een poëtisch verhaal naar aanleiding van een reis naar Italië’.

1971: Publicatie roman Murrath.

• Gianna, het hoofdpersonage, leest het dagboek van haar overleden  – zelfdoding door verdrinking – hartsvriendin Murrath. Zelf begint ze een eigen dagboek waarin ze dat van haar vriendin becommentarieert.

6 oktober 1971: Overlijden van Gilbert Constant, zelfdoding door ophanging, op 29-jarige leeftijd. Reden onbekend.

Het huwelijk van Gilbert Constant en Maria Messens bleef kinderloos. Messens bleef haar hele leven lang op hetzelfde adres wonen en is nooit hertrouwd.

31 december 1971: Maria Messens en enkele andere auteurs (Jan van der Hoeven, Patricia Lasoen, Pierre Dyserinck) stellen hun werk voor in de literaire VRT documentaire ‘Vergeet niet te lezen’.

• Het interview is te bekijken en beluisteren op … cobra.be/cm/cobra/videozone/rubriek/boek-videozone/1.2193055

1973: Publicatie gedichten Gedicht en Het verlangen.

1976: Publicatie roman Sibylle, of de radeloosheid.

• De roman leest als een verslag van een jonge naamloze vrouw, die in crisistoetstand met koorts in bed ligt. “Angsten, herinneringen en verlangens dringen zich in eindeloze associatuies aan haar op”, zo heet het in de gecursiveerde introductie.

1977: Spiraal – een romanfragment uit de later verschenen roman Relaties – verschijnt als bijdrage aan de bloemlezing  “Vrouwen in Vlaanderen schrijven nu” (Zele: D.A.P. Reinaert Uitgaven).

Vanaf 1977: Commissielid Openbare Stadsbibliotheek Brugge, waarin ze adviseerde over de aankoop van Engelstalige literatuur.

1979: Publicatie roman Relaties.

• Relaties gaat over drie zussen, Tessa, Kyra en Lotte, die om beurt in kleine hoofdstukjes over hun eigen en elkaars liefdes- en levensproblemen berichten.

29 augustus 1989: Overlijden van Maria Messens te Brugge, zelfdoding door overdosis medicijnen, op 50-jarige leeftijd.

• Hoewel in het bevolkingsregister van Brugge 29 augustus als sterfdatum wordt vermeld, is het niet geheel zeker wanneer exact Messens overleed. Haar lichaam werd pas na twee of drie weken gevonden, nadat een bezorgde buurvrouw de politie had gealarmeerd. ‘De radeloosheid voorbij, de pillendozen leeggegeten,’ schrijft Jeroen Brouwers in zijn essay over Maria Messens, De piranha van de onrust (opgenomen in De schemer daalt). ‘De hier eerder opgevoerde zegsvrouw stelde vast dat de typemachines van haar buurvrouw ‘zwegen’ sedert 15 augustus, feest van de tenhemelopneming van de moeder van Christus, naar wie Maria (‘Mieke’) Messens was vernoemd.’

•  Zowel uit het In Memoriam Maria Messens van Hendrik Carette als uit het essay van Jeroen Brouwers blijkt dat Messens een erg teruggetrokken, eenzaam leven heeft geleid. Messens neigde sterk naar anorexia, en ‘hield de fles permanent onder handbereik’ (dixit Brouwers). ‘Geruchten over ongelukkig verlopen lesbische relaties bleven zonder bevestiging, de saffische liefde is wel in haar romans aanwezig.’

Messens’ begrafenis vond overeenkomstig haar wens in alle intimiteit plaats.

Messens werd begraven op de Centrale Begraafplaats van Brugge aan de Kleine Kerkhofstraat in Assebroek, in de schaduw van het  praalgraf van Guido Gezelle.  Haar graf is graf nummer 1 in vak 55.

 

GERAADPLEEGDE BRONNEN

• Jeroen BROUWERS, De piranha van de onrust. Op zoek naar Maria Messens, schrijfster, in: De Morgen, 24 oktober 2001.
• Jeroen Brouwers, De piranha van de onrust. Op zoek naar Maria Messens, schrijfster. Essay opgenomen in De schemer daalt (2005).
• Hendrik Carette, In Memoriam, opgenomen in Mededelingen, een driemaandelijkse uitgave van de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen, juli 1990, nummer 136.

 

MEER OVER Maria Messens

Omtrent het werk van Messens verschenen erg weinig recensies.

Jeroen Brouwers noemt er voor de roman Sibylle, of de radeloosheid  (1976) alvast deze twee:

• Gazet van Antwerpen, 1 september 1976.
• De Periscoop, jaargang 26, nummer 7, 1976.

Verder attendeert Wout Vlaeminck Schrijversgewijs op:

Over de roman ‘Murrath’ (1971)

• Recensie  in:  Nieuwe Stemmen, 1972-1973. gerecenseerd door Jo de Prins)

Over de novelle  ‘Glissando’ (1966)

• Recensie in: Nieuwe Stemmen, oktober – november 1966 (gerecenseerd door Anne Dellart).
• Recensie  in:  Boekengids, oktober 1966 (auteur onbekend).
• Recensie  in: Lektuurgids nummer 1-2, 1967. (gerecenseerd door R. Bobine)

SMAAKMAKER

“Gedicht”

de avond in dit abdijkoel huis

rijpt als een najaar in elk raam

 

de wanden lijken uitgehold in appel

geurig bleek en onbeschrijflijk zacht

 

daarbuiten wordt de stad

een latex-stolp van huizen

 

ze bewaren er voor morgen

hun voosheid in hun korst

 

het laat en aromatisch licht

speelt amoureus in elke lijst

 

en onverwacht duwt plots de nacht

zijn sidderende weefsel in mij binnen

(Kreatief, nummer 1, mei 1973)

 

“Sibylle, of de radeloosheid”

Het is november, de bomen zijn haast kaal, de ramen zijn blauw en somber. Het sneeuwt. Uit de schoorsteen stijgt vlokkig en grauw wat rook.

Hoe zijn de mensen ’s avonds in hun lauwgestookte huizen? mormose als ik? de ogen moe en vochtig als van turen in te hevig brandend hout, de wangen bleek, delippen geel? waar luisteren zij naar als zij die lippen roder bijten? naar elkaars droefgeestige verhalen of naar Schumann, tot hun hoofden als akoestische holten wijd van innigheid staan?

Houden mensen van het leven, houden mensen werkelijk van leven, of is de grijze vlinderige massa al te vaak als een wespennest van zorgen?

Waarom niet als doodvermoeide honden bij het haardvuur liggen en slapen tot het overgaat?

 

“Relaties”

Hoe raak ik ooit die onrust kwijt, die wrange draden hoop in mij, dat nijdige verlangen naar een roekeloos geluk, een radeloze vreugde waarover het leven in mij als dartele dieren als over zoete heuvels rent. (…) Moet eerst ergens op aarde een groot geluk vergaan?

(…)

Ik luister naar Lottes jagende adem, en om over iets ander te praten, vertel ik haar over mama die in haar zetel stilletjes beginnen schreien kan omdat zij haar herinneringen en gedachten als een niet meer te ontwarren kluwen in zich draagt, omdat de woorden die zij toch nog spreken kan, ontsnappen in een volgorde die zij zo niet heeft bepaald, en soms zegt zij zonder haperen: “Ik ben een vogel voor de kat!”

(…)

“Happen!” zegt zij later. “In dit zoete leven happen zolang je flink bent en vol levenskrachtige genade, misschien wordt het ook voor ons eens tragisch!”
De piranha van de onrust bijt mij in de navel.

 

BIBLIOGRAFIE

Woordje vooraf

De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij

• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience –Antwerpen.
• Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles
• Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klik op de foto.

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1964	Een Dwaalspoor. (verhaal) en enkele gedichten (geen titel) Onder pseudoniem ELSY VAN DAM		In de anthologie Doorzicht. Oswald de Schamphelaere-fonds. Doorzicht. Een anthologie. Samengesteld en ingeleid door Ernest Schepens. Voorwoord Paul de Wispelaere. Oswald De Schamphelaere-fonds, 1964. Or. omslag. 167 p. + foto’s. Met werk van Ludo Abicht, Onne Bornig, Elsy van Dam, C.L. Kruithof, Margo, Jan de Roek, Annie Reniers, Jo Stevens, Roger Struyve, Robert d’Usmeth, Johnny Verstraete, Lucien Wenseleers. Reeks nr 18
1966	Glissando. (novelle) Onder pseudoniem ELSY VAN DAM		Brugge-Utrecht: uitgeverij Desclée De Brouwer. -112p. Reeks: Noorderlicht Afmetingen: 19.50 x 13 (ingenaaid) Gedrukt op de persen van de Sint-Augustinusdrukkerij te Brugge in opdracht van de Uitgeverij Desclée De Brouwer.
1971	Murrath. (roman) Onder eigen naam Omslagontwerp van Jeanine Behaeghel		Brugge:Uitgeverij Orion – N.V. Desclée De Brouwer. -188p. Reeks: Merkstenen nr 34 Afmetingen: 18.75 x 12.50 (ingenaaid) Gedrukt op de persen van de Drukkerij Scheerders van Kerchove te Sint-Niklaas Brugge in opdracht van de Uitgeverij Orion – N.V. Desclée De Brouwer.
1973	Gedicht en Het verlangen. (gedichten),		In het literaire tijdschrijft Kreatief, nummer 1, mei 1973.
1976	Sibylle, of de radeloosheid. (roman) Omslagontwerp: Stefan Loeckx. Dit boek ontving in 1974 een premie vanwege de provincie West-Vlaanderen		Leuven: Davidsfonds. -151p. Reeks: Romanreeks nr 602 (1976-3) Afmetingen: 20.75 x 12.75 (gebonden met stofomslag & ingenaaid)
1977	Spiraal. (romanfragment uit Relaties)		Uit de bloemlezing “Vrouwen in Vlaanderen schrijven nu” pp 241-258. Zele: D.A.P. Reinaert Uitgaven. Afmetingen: 21 x 13.50 (gebonden – harde geïllustreerde kaft)
1979	Relaties. (roman) (Omslag): Stefan Loeckx		Leuven: Davidsfonds. -176p. Reeks: Romanreeks nr 619 (1979-2) Afmetingen: 20.75 x 12.75  (gebonden – harde linnen kaft met stofomslag)

B. Beknopt overzicht

Onder het pseudoniem Elsy van Dam

• Een Dwaalspoor (verhaal) en enkele gedichten (geen titel), opgenomen in de bloemlezing Doorzicht. Oswald de Schamphelaere-fonds, 1964.
• Glissando (novelle), gepubliceerd in de reeks ‘Noorderlicht’, uitgeverij Desclée De Brouwer, Brugge-Utrecht, 1966.

Onder de naam Maria Messens

•  Murrath (roman), uitgeverij Orion, 1971.
•  Gedicht en Het verlangen (gedichten), in het literaire tijdschrijft Kreatief, nummer 1, mei 1973.
•  Sibylle, of de radeloosheid (roman), Davindsfonds Leuven, 1976.
•  Spiraal (romanfragment uit Relaties), opgenomen in de bloemlezing Vrouwen in Vlaanderen schrijven nu, Reinaert Uitgaven, Zele, 1977.
•  Relaties (roman), Davidsfonds Leuven, 1979.

 In een korte begeleidende biografische tekst in Glissando wordt vermeld dat Maria Messens (toen nog onder het pseudoniem Elsy van Dam) eerder al ‘gedichten en korte teksten in jongerentijdschriften’ heeft gepubliceerd. Specifieke titels van publicaties of tijdschriften worden niet genoemd.

In de bloemlezing ‘Vrouwen in Vlaanderen schrijven nu’ wordt echter wel vermeld dat Messens reeds gedichten en proza in de tijdschriften Stoot, Vlaamse Gids, Vlaanderen en Nieuw Vlaams Tijdschrift heeft gepubliceerd.