JOS VANDELOO
Zonhoven, 5 september 1925 – Mortsel, 5 oktober 2015
Schrijver in vele genres.
Uit zijn pen kwamen gedichtenbundels, verhalen, novellen, romans, toneelstukken, scenario’s, bewerkingen voor televisie, essays, kinderboeken en kunstmonografieën.
Hij behoorde tot de meest gelezen auteurs van zijn generatie.
Aanvankelijk steenkooldeskundige, bracht hij het – in een ommezwaai in zijn loopbaan – tot rechterhand van Angèle Manteau ’s in haar uitgeverij.
BIOGRAFIE
5 september 1925 : Geboren te Zonhoven – in het hart van de Belgisch-Limburgse mijnstreek – als Jozephus Albertus Vandeloo in een mijnwerkersgezin.
- Zijn vader Julius Ferdinand (1898-1972) was (fiets)handelaar, mijnwerker, mijnopzichter en hoofd-mijnopzichter; zijn moeder Maria Catharina Bielen (1905-1972) was winkelierster.
- Vandeloo bracht zijn jeugd door in de Dorpsstraat nrs. 37-39 te Zonhoven en later, vanaf 1 september 1939, aan de Houthalenseweg nr. 37;
1931-1937: Lager onderwijs in de Gemeenteschool van zijn dorp.
1937-1943: Middelbare schooltijd in het St.-Jozefscollege te Hasselt.
1944: In het najaar meldt Jos zich aan als vrijwilliger voor het tweede Britse leger. Bij de opmars door Nederland en Duitsland wordt hij voornamelijk als tolk ingezet. Als hij na drie maanden betrokken raakt bij een ongeval en weer thuis belandt, zet Jos zijn studie voort.
1947-1948: Zijn legerdienst vervult hij als infanterist in Antwerpen.
- Tijdens zijn dienstplicht is Jos redacteur van de Soldatenpost.
1948 tot 1950: Volgt een technische opleiding tot scheikundige in de mijnindustrie te Charleroi, Luik en in Duitsland.
21 december 1949: Huwelijk met Lisette (Lily) Meyers (o 1929);
- Hun gezin telt drie kinderen: twee zonen (Ferdy, 14 september 1950 en Dirk, 15 september 1964) en één dochter (Anita, 4 juni 1954)
1950 tot en met 1953: Werkt voor een Belgische holdingmaatschappij in laboratoria in diverse Europese mijnbekkens (o.a. in het Ruhrgebied), waar hij voornamelijk steenkoolanalyses verrichtte;
- Herinneringen aan zijn mijntijd vindt men o.a. terug in “Een mannetje uit Polen” (1965) en “De muggen” (1973).
1953: Publiceert voor het eerst met het verhaal Het kruis dat wij dragen in de bundel Mensen strijden elke dag, waarin de zeven beste novellen werden opgenomen uit de literaire prijsvraag van de Limburgse Culturele Veertiendaagse.
Andere literaire stukjes uit die beginperiode zijn:
- De weg van Columbus, kort verhaal, opgenomen in Twaalf korte verhalen‘, de beste inzendingen van een letterkundige radio-prijsvraag, in De Tijdspiegel, 1954.
- Brouwer Selmus en de concurrent, vrolijk verhaal, opgenomen in Album A.K.K., werk van jongeren. Uitg. De Algemene Kunstkamer, Brussel, 1955
- De eeuwige Betrachting, een toneelstuk waar hij in 1954 laureaat mee werd in de toneelwedstrijd van de Aarschotse Kunstkamer.
1954: Wanneer de eerste tekenen van de dreigende crisis in de mijnbouw zichtbaar worden, besluit Jos Vandeloo van werkkring te veranderen
1955-1958: Terug in Antwerpen studeert Vandeloo 3 jaar Nederlandse en Franse letteren en ook kunstgeschiedenis aan de Koninklijke Academie en het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten.
- Later – in het begin van de jaren 70 – heeft Vandeloo in datzelfde instituut een tijdlang het vak ‘Literatuur’ gedoceerd
Eind 1955 tot begin 1969: In dienst van Manteau, nadat hij voor die uitgeverij in Brussel als adjunct-directeur had gewerkt (1954-55);
- Wanneer Manteau er op de hoek van de Keizerstraat en de Minderbroedersrui een boek- en importhandel vestigte, krijgt Jos Vandeloo er de leiding van (eigenlijk was hij tijdens die 15 jaar de rechterhand van mevrouw A. Manteau)
1955: Debuteert met de dichtbundel “Speelse parade”.
- Er volgen nog enige gematigd experimentele dichtbundels, die in 1965 werden verzameld in Dadels voor een vizier.
1958-1963: De verhalen De muur (1958) en de romans Het gevaar (1960) en De vijand (1962) bezorgen hem een literaire doorbraak. Op nog beklemmender wijze dan in zijn tamelijk bezwerende poëzie suggereert hij de existentiële angst in de door de techniek bedreigde maatschappij.
- Ook in zijn later proza- en toneelwerk staan de menselijke eenzaamheid, vervreemding, de automatisering en het rassenprobleem centraal. Hij beschikt over een sobere, vlotte stijl, die op schokeffecten uit is, het best geslaagd in zijn naar het magisch-realisme zwemende korte verhalen als De croton (1963), Het huis der onbekenden (1963) en De 10 minuten van Stanislas Olo (1969).
In de jaren ’60 was Jos Vandeloo een tijdlang ’s zaterdags sportverslaggever bij de toenmalige BRT.
1963: Verhuist naar Mortsel, waar hij overigens ereburger is.
1967-1969: Publicatie van zijn in parlandostijl geschreven dichtbundels Copernicus of De bloemen van het geluk (1967) en De glimlach van een vlinder (1969). De toon wordt milder, minder agressief, minder pessimistisch.
1 maart 1969: Vandeloo wordt hoofd promotie en publiciteit van de Standaard Uitgeverij te Antwerpen;
- in 1970 wordt hij er verkoopsdirecteur, nadien uitgever, hoofd algemene uitgaven en strips en directeur public relations, tot hij zich – na 15 jaar de linkerhand van de heer Sap, algemeen directeur, te zijn geweest – in 1983 zich als full-time schrijver vestigt.
1973: De muggen verschijnt, een roman over een mislukt huwelijk waarin hij mediteert over leven, liefde en dood.
1983: Wordt fulltime schrijver.
1985: Ter gelegenheid van zijn 60ste verjaardag organiseert uitgeverij Manteau in het A.M.V.C. te Antwerpen van 6 tot 29 september 1985 een tentoonstelling over leven en werk van Vandeloo onder de titel: ‘Jos Vandeloo est là’: van zijn uitgever krijgt hij een gebronsd beeld, vervaardigd door de Kortrijkse beeldhouwer Hans Debacker; dr. Emiel Willekens sprak de auteur toe (cf. Lektuurgids, 1985, XXXII, blz. 449-453);
Ook in Zonhoven wordt Vandeloo met een feestzitting (op 30 augustus 1985) en een tentoonstelling gevierd (in Mortsel wordt hij in juni 1986 gehuldigd)
Nog in 1985 werd in het kader van de boekenweek werd op 9 november 1985 op de Markt te Hasselt het grootste kunstboek ter wereld gepresenteerd: 2,30m hoog en 1.15m breed: De verscheurde vrouw. Het boek, gemaakt uit polyester door beeldhouwer Gerard Moonen, bevat 5 blz. Vandeloo schreef er het verhaal voor en de Limburgse action painters Jan Carlier, Herman Maes en Walter Daems illustreerden het. Daarmee werd het 22 jaar oude record (Amsterdam, 1963) van Hugo Claus en Karel Appel (2,1 m × 0,8 m) ‘verpulverd’.
2008: In het interviewboek van Margot Vanderstraeten ‘Schrijvers gaan niet dood’ kunt u een laatste grote interview met Vandeloo lezen. Margot Vanderstraeten interviewt: Jos Vandeloo
5 oktober 2015: Jos Vandeloo overlijdt op 90-jarige leeftijd.
Jos Vandeloo werd met zijn verhalen en romans in heel Europa bekend. Zijn werk werd in vele Europese talen vertaald, tot het in het Russisch toe. Hij behoorde tot één van de meest gelezen auteurs van zijn generatie met o.a. “De croton” (1962), “De coladrinkers” (1968), “Mannen” (1975), “Les Hollandais sont là” (1985), “De vogelvrouw” (1993).
Naast romans, verhalen en gedichten schreef hij een groot aantal scenario’s voor de Vlaamse en Nederlandse televisie, toneelstukken en kinderverhalen. Zijn werk werd bekroond met verscheidene literaire prijzen.
Trivia
- In de stripreeks Nero door Marc Sleen waren in Nero’s boekenkast regelmatig boeken van Jos Vandeloo te zien. In “De Gele Gorilla” (1971) leest Nero in strook 27 een boek door Jos Vandeloo. Marc Sleen is zelf een fan van Vandeloo.
MEER OVER JOS VANDELOO
- Margot Vander Straeten, Oude schrijvers gaan niet dood, ze vervagen, DM Boeken 28/12/2005, gebundeld in “Schrijvers gaan niet dood” Atlas 2008.
- Cl. Vanwonterghem, Kennis maken met Het gevaar van J.V. (1970);
- J. de Ceulaer, in Te gast bij Vlaamse auteurs, 3 (z.j.);
- W. Hazeu, Jos Vandeloo, Uitgeverij Orion, N.V. Desclée De Brouwer, Brugge. Reeks: Grote Ontmoetingen 4, 1975, 19843, met bibliografie.
BEKRONINGEN
- 1958 met de Mathias Kempprijs voor De muur
- 1961 met de Prijs voor de roman (1958-60) van de provincie Antwerpen (= 10.000 fr.) voor Het gevaar,
- 1961 met de Arthur Merghelynckprijs (1958-60) van de Koninklijke Vlaamse Academie voor De muur
- 1962 met de Literatuurprijs van Hilvarenbeek voor het verhaal De croton
- 1965 met de vijfjaarlijkse Eugeen Leënprijs (1959-64) (= 10.000 fr.) voor zijn novelle De vijand,
- 1966 met de premie van de provincie Antwerpen voor het kinderboek De wonderlijke avonturen van Hokus en Pokus
- 1967 met een gelijkaardige premie voor zijn t.v.-spel De week van de kapiteins
- 1970 met een zelfde premie voor het t.v.-spel Autostrada
- 1972 behaalde Vandeloo met zijn Nieuwe avonturen van Hokus en Pokus een prijs in het Referendum van het Vlaamse Jeugd- en Kinderboek
- 1977 met de Prijs van de provincie Antwerpen (= 25.000 fr.) voor het t.v.-spel De man van 59
- 1980 met de Medaille van Verdienste van de gemeente Mortsel voor het geheel van zijn literaire werk,
- 1986 met de Sabamprijs voor letterkunde 1985
- 1987 met de driejaarlijkse Prijs voor Letterkunde (1982-85) van de provincie Limburg (= 40.000 fr.) voor zijn schrijversloopbaan
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Websites
SMAAKMAKER
Bericht aan de bevolking
Ik moet u met aandrang iets verzoeken. Het gaat over het raam aan de straatzijde. Morgenochtend om zes uur zou u even naar buiten moeten kijken. Het is zeer vroeg, ik weet het. Maar het is dan ook zeer belangrijk. Vooral voor mij. Regel uw wekker zorgvuldig. Of laat u wekken door de telefoondienst. En zou u noch wekker, noch telefoon hebben dan wil zelf gaarne zorgen (op eenvoudige aanvraag) voor een kater met schrille spleenstem. Ook voor mij is de klant koning. Om zes uur zal ik door uw straat komen. Op weg naar de begraafplaats. Het is een omweg, maar dat heb ik er voor over. Ik zal wat vrienden bij me hebben. Kent u ze ? Nee, ze zullen niet luidruchtig zijn. Het is te vroeg om dan al lawaai te maken of om dronken te zijn. Bovendien menen ze, dat rumoer en lawaai niet passen bij die gelegenheid.
Maar wat zou dat ? Mij kan het niet schelen. Op de begraafplaats zal ik nauwgezet en met veel zorg mijn grond kiezen. (Ik vraag me nu ineens af of dat wel nodig is. Het leek me dagenlang zeer belangrijk en zelfs noodzakelijk. Nu wordt het plots bijzaak.) Ik zal glimlachend in de kuil gaan liggen. Op mijn rechterzijde. Als ik op mijn rug lig, wordt ik zeeziek. Ik wil niet ziek in de kuil liggen. Mijn vrienden, bezorgd als nooit tevoren, zullen me haastig toedekken. “Hij kon zo slecht tegen de koude, “ zullen ze zeggen. Ik zal minzaam ja-knikken. Zonder de ogen te openen. Ik wil voortaan niemand meer storen. En ik zal liefdevol uitvloeien in de aarde. Als een donkere vlek water.
Het zal vlug voorbij zijn. Goede dingen duren nooit lang.
…
Morgenochtend om zes uur dus. Mag ik op u rekenen ? U mag het niet vergeten. Het is mijnerzijds geen onbescheidenheid. Integendeel, ik wil mijn best doen om u wat afleiding te bezorgen. Er is zoveel leiding en zo weinig afleiding. Ook u zou eraan ten onder gaan. Ik reken op uw deelneming. Het gebeurt trouwens niet iedere dag dat u gratis een nar te zien krijgt in zijn postuum repertoire.
Een nare nar, ik weet het.
Uit: De muur, 1958
GEWOON TE STERVEN
er stond een man te sterven
gewoon te sterven
als een boom of een standbeeld
onopgemerkt
hij verweerde zich niet
hij was niet bevreesd
hoe vreemd
hij liep niet weg
en hij riep niet
alleen maar een glimlach
terwijl hij stond te sterven
een beetje ongerust
wat ze zouden zeggen zo plots
een beetje hulpeloos
om de last die hij nu
ging veroorzaken
hij trachtte met zijn voet
een kuiltje te maken
maar het ging niet
daarom bleef hij staan
met een versteend ekskuus
op zijn gezicht
Uit: Een kwarteeuw poëzie, 1970
BIBLIOGRAFIE
De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale d Belgique – Bruxelles.
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
- POËZIECENTRUM vzw – Gent
- Luc Decorte, ‘Bio- en bibliografie ‘van’ en ‘over’ Jos Vandeloo (1925)’ In: Vlaanderen. Jaargang 37 (1988)
Na het chronologisch overzicht volgt een filmografie en een overzicht van het oeuvre van Jos Vandeloo per genre en alfabetisch op titel
- Chronologisch overzicht
Filmografie
1964 | Het gevaar (tv film)
|
1966 | Le danger (tv-film)
|
1968 | De grap (kortfilm)
Naslagwerk over de Vlaamse film. Brussel, C.I.A.M., 1986, blz. 261-262.) |
1969 | De week van de kapiteins. (tv film)
|
1988 | Gaston en Leo in Hong Kong. (langspeelfilm)
|
Overzicht per genre – alfabetisch op titel.
Verhalen en novellen
- De 10 minuten van Stanisloa Olo. (1969)
- De grap. (1989)
- De man met de gorilla’s. (1971)
- De muur. (1958)
- De vijand. (1962)
- Een mannetje uit Polen.(1965)
- Het kruis dat wij dragen. (1953)
- Les Hollandais sont là. (1985)
- Mannen. (1975)
- Opa’s droom. (novelle) (1987)
- Quinten Matsijs. (reisverhaal) (1972)
- Tuintje wieden: one-man-show. (1957)
- Vrouwen. (1978)
- Wij waren twee soldaten. (1955)
- De croton en andere verhalen. (1963)
- De man die niet van de deurwaarder hield en andere verhalen. (1995)
- Mannen & vrouwen. (1995)
- Observatorium: fantastische verhalen. (1988)
Essays
- Facetten van het Vlaamse proza. (1955)
- Kolonie of reservaat. (1992)
Gedichtenbundels
- Copernicus of de bloemen van het geluk: een dichtbundel in twee bedrijven. (1967)
- Dadels voor een vizier. (verzamelbundel) (1965)
- De glimlach van een vlinder. (1969)
- Een nacht borduren. (1984)
- Hars. (1984)
- Met een bloem tussen mijn tenen: gedichten (1955-1973). (1973)
- Speelse parade. (1955)
- Wachten op het groene licht. (1959)
- Woorden met doofstommen. (1957)
- Zeng. (1962)
Romans
- Bent U ook zo’n Belg. (satire) (1972)
- De beklimming van de Mont Ventoux. (1990)
- De coladrinkers. (1968)
- De Engelse les. (1980)
- De liefdesboom. (1998)
- De muggen. (1973)
- De vogelvrouw. (1993)
- De weg naar de Ardennen. (1988)
- Het gevaar. (1960)
- Het huis der onbekenden. (1963)
- Sarah. (1982)
Televisiespel & Toneel
- Boerin in Frankrijk. (televisiebewerking) (1973)
- De muur. (televisiespel) (1960)
- De week van de kapiteins: televisiespel. Eenakter. (1969)
- De week van de kapiteins. (toneelversie) (1969)
- De wormen. (eenakter) (1964)
- Het huis der onbekenden. (televisiespel) (1973)
- Hong Kong: het boek van de film met Gaston en Leo. (filmboek) (1988)
- Waarom slaap je, liefje? (toneelstuk) (1972)
Kinderboek
- De wonderlijke avonturen van Hokus en Pokus. (1963)
- Nieuwe avonturen van Hokus Pokus. (1970)
Bloemlezingen
- De beste verhalen van Jos Vandeloo. (verhalenbundel) (1988)
- Vlaamse poëzie. 700 jaar Zuidnederlandse poëzie. (1965)
Verzamelbundels
- 2 romans en 7 verhalen. (1972)
- 5 romans. (1998)
- Klassiekers. (2000)
Kunstmonografieën
- De verscheurde vrouw. Het grootste kunstboek ter wereld. (kunstmonografie) (1985)
- Rik Slabbinck : de kleuren van het paradijs. (kunstmonografie) (1984)
- Leven en werk van de Antwerpse kunstschilder Karel Moens. (1994)
- Marcel Lucas: un rêve de bâtisseur. (kunstmonografie) (1982)