Maakt deel uit van:vrouwelijke auteurs

Joanna-Desideria
COURTMANS– BERCHMANS

Oudegem, 06.09.1811 – Maldegem, 22.09.1890

Schrijfster van gedichten, toneelstukken, schetsen en vooral sociaal-moralistische veelal anti-klerikale tendensverhalen en -romans.

Haar werk kan gerekend worden tot de beginnende realistische schrijfstijl. Ze schetst vaak de (haar bekende) levensomstandigheden van de gewone man of de lagere burgerij. Meestal stelde zij het geïdealiseerde buitenleven tegenover het veel meer bedreigende leven in de stad.

Zij was, naast de gezusters Loveling, een van de zeldzame Vlaamse vrouwelijke auteurs in de 19de eeuw.

BIOGRAFIE

6 september 1811: Geboren te Oudegem (Mespelare), waar haar vader burgemeester was. Ze was de oudste dochter van negen kinderen.

Na enkele jaren dorpsschool werd zij op negenjarige leeftijd naar een kostschool in Lessines (Henegouwen) gestuurd. Ze voltooide haar opvoeding geheel op Franse leest geschoeid, in het klooster van Gijzegem in Oost-Vlaanderen.

Aanvankelijk kende ze enkel Frans en het lokale Oost-Vlaamse dialect van Oudegem.

1827: Vestigt zich op haar zestiende zelfstandig te Baasrode waar ze bij verschillende kleinburgerlijke gezinnen dient.

Deze ervaring was onder andere bron van inspiratie voor Griselda (1864) waarin het hoofdpersonage achtereenvolgens bij verschillende Gentse kleinburgerlijke families dient, wat de gelegenheid biedt deze milieus nauwkeurig te schetsen.

1835-1844: Vestigt zich te Gent, onder andere aan de Gelukstraat bij kantwerkster Colette Tanghe (tante Colette in haar brieven).

1836: Op vijfentwintigjarige leeftijd huwt zij met Jan-Baptiste COURTMANS, een onderwijzer te Gent, bevriend met de schrijvers Rens, Snellaert en Van Duyse

1839: Haar echtgenoot leert haar de Nederlandse taal. Publiceert haar eerste dichtstukje in het Nederduitsch letterkundig jaarboekje. In de volgende jaren behaalt zij met haar gedichten meerdere prijzen.

Haar eerste werkjes waren gekunsteld, in onbeholpen Nederlands geschreven. Haar man – leraar Nederlandse taal- en letterkunde en gedurende jaren secretaris van de in 1836 opgerichte Gentse Maetschappij van Vlaemsche Letteroefening – bracht haar de beginselen van het Nederlands én van het schrijven bij.
Via hem kwam zij ook in contact met de Gentse kopstukken van de Vlaamse Beweging: Jan Frans Willems, Ferdinand Snellaert, Prudens van Duyse, Frans Rens en anderen.

Deze invloed wordt onder andere duidelijk in de historische roman Bertha Baldwin (1871), over de 14e-eeuwse strijd van de Kerels van Vlaanderen tegen de Fransen.

1842: Maakt in Gent kennis met de Duitse folklorist Johann W. Wolf die 9 door haar vertelde volkssagen zou opnemen in zijn bundel Niederländische Sagen (1843).

1844: Verhuist naar Lier, waar haar man tot aan zijn dood in 1856 leraar ‘Vlaamsche Letterkunde’ wordt aan de Rijksnormaalschool voor jongens in Lier.

Hij zou haar persoonlijk voorbereiden op een functie in het onderwijs. Omdat hij wist dat hij ziek was, nam hij zijn vrouw als leerlinge en werden twee van zijn dochters opgenomen in de normaalschool te Herentals.

1855: Haar eerste nogal stuntelig opgebouwde roman verschijnt: ‘Helena van Leliëndal’

De roman werd bekroond in de letterkundige wedstrijd van de Gazette van Gent.
De auteur weet niet goed welk thema de voorkeur te geven: het huwelijk van de dochter met een veel oudere man om haar familie van de ondergang te redden, of de financiële manipulaties van een corrupt bankier waaraan haar vader weerwerk moet bieden.
De auteur hanteert ook een alwetende nogal prekerige verteller, die om de haverklap intervenieert.

1856: Haar echtgenoot, J.B. Courtmans, overlijdt na een langdurige ziekte. “Vrouwe Courtmans” blijft achter met acht jonge kinderen. Om aan de kost te komen, opent zij te Maldegem een kostschool op de plaats van het huidige ‘Koninklijk Atheneum Mevrouw Courtmans’ aan de Mevrouw Courtmanslaan.. Deze onderneming moest echter spoedig opgegeven worden.

Zij had het in Maldegem niet gemakkelijk; al was zij goed katholiek, zij kwam op voor het openbaar onderwijs; zij verzette zich tegen de uitbuiting van de kinderen op de kantwerkscholen, zo als er ook een te Maldegem was; Zij beschouwde deze scholen als centra voor onderbetaalde kinderarbeid beschouwde met onvoldoende aandacht voor algemene vakken als lezen, rekenen, aardrijkskunde en geschiedenis. Haar aandeel in de zogenaamde schoolstrijd ontlokte de toorn van de lokale geestelijken.

1861: Na een nogmaals verwaaide lachwekkende feuilletonroman ‘Edeldom’ waarin grove psychologische onwaarheden niet geschuwd worden, komt haar betere literaire werk van de grond. De roman verschijnt tijdens november-december 1861 in de Gazette van Gent.

‘De Vlaemsche Burgemeester van 1819’ bewijst haar authentiek verteltalent.

Vanaf maart 1861 verscheen het als feuilleton in de Gazette van Gent.
Het is het geromantiseerde verhaal van haar vader die onder het Hollandse bewind tot burgemeester van Mespelaere benoemd was, maar in de nasleep van de Belgische omwenteling ambt en fortuin verloor. Zijn persoonlijke lotgevallen worden verbreed tot een meer algemene historische kroniek, die vooral laat zien hoe politiek en economisch bewogen tijden (1830, de hongerjaren 1846-47) wogen op het Vlaamse platteland, waarbij Courtmans ook laat doorschemeren dat haar Vlaams-liberaal engagement gedeeltelijk terug te voeren is tot het orangisme van haar vaderhuis.

1862: In de korte roman ‘Anna de bloemenmaegd’ komt de auteur voor het eerst in realistisch vaarwater.

Het verhaal heeft iets van een keukenmeidenroman: een vermogend kunstschilder, die vanuit de trein in een eenvoudig bloemenmeisje zijn artistiek talent ontdekt, slaagt er uiteindelijk in haar op te sporen en haar tot zijn model en echtgenote te maken.
Het realisme ligt in de milieutekening rond het titelpersonage, in de evocatie van de armoede te Brugge en omgeving rond 1860.
Sleecks heeft een gelijkaardige plot uitgewerkt in zijn novelle ‘Livinius’, maar dan minder gevoelsmatig.

Publicatie van ‘De gemeente-onderwyzer, romantisch verhael’

Vond ook in Nederland en Frankrijk weerklank.
Was van liberaal-educatieve strekking en één groot pleidooi voor het verplicht en kostenloos algemeen lager onderwijs, dat vooral de alfabetisatie en de beschaving op de buiten ten goede moet komen.

1863: Er verschijnen twee romans van haar hand: ‘Griselda’ en ‘De zwarte hoeve’

Griselda

Tot op zekere hoogte een vervolg op ‘Anna de bloemenmaegd’ een merkwaardige combinatie van edelkitsch en treffende realistische observatie.
Er zijn twee componenten: enerzijds het weesmeisje dat het huwelijksaanzoek van een Engelse lord afwijst en trouw blijft aan haar Vlaamse onderwijzer en anderzijds de dooltocht als meid in uiteenlopende diensten en sociale mileus.
Een grote sociale bewogenheid blijkt uit haar scherpe aanvallen op de praktijken van ‘armenmeesters’. (herinnert aan ‘Jack of een arm huisgezin’ van Van Kerckhoven)
Voor Griselda putte de schrijfster uit eigen ervaring van vóór haar huwelijk, toen zij diende bij verschillende gezinnen. Zij liet Griselda achtereenvolgens bij enkele Gentse kleinburgerlijke families werken, wat haar de gelegenheid gaf, deze milieus met kennis van zaken te schetsen.

De zwarte hoeve

Een roman zonder trivialiteiten met de geschiedenis van een broedervete als thema.
Deze vete wordt realistisch uitgewerkt tegen de achtergrond van de Vlaamse hongerjaren – Courtmans is de enige auteur die daar bij herhaling onbeschroomd over spreekt – deels ook romantisch symbolisch uitvergroot tot een tragisch gebeuren van alle tijden.

1864: Publicatie van de novellenbundel: ‘Drie novellen: De Bloem van Cleit, De Zoon van den Molenaar, De Bondgenoot’. En drie romans: ‘Livina’, ‘De gekeerde Kazak’ en ‘Het geschenk van de jager’.

Drie novellen

Hebben een idyllische geest waaraan de lectuur van Conscience niet vreemd is.
In ‘De bloem van Cleijt’ is Bella de bezembindster ongetwijfeld terug te voeren op Trien uit De Loteling.
Bella is evenzeer een bekoorlijke krachtige vrouw, standvastig in haar liefde voor Pier Bram, die omwille van het strafrechterlijk verleden van zijn ouders niet aanvaard wordt door Bella’s entourage. Tot daar de overeenkomst. Courtmans gebruikt de novelle om haar liberale vooruitgangsideeën kleur bij te zetten. Eens getrouwd maken Bella en Pier fortuin en wel op eigen kracht en initiatief en niet dank zij de tussenkomst van een edelmoedig weldoener.

Livina

Evenals ‘Griselda’ en ‘Anna de bloemenmaegd’ een merkwaardige combinatie van melodrama, realisme en feuilletonliteratuur.
Het nadeel is dat de auteur het sociale milieu van de adel en de hogere burgerij niet uit ervaring kent.
Het gegeven is uit het leven gegrepen: het plan van een rentenier om met wat hem nog rest van ijn aanzienlijk fortuin zijn dochter aan een adellijke pretendent uit te huwelijken, hetgeen perspectieven opent op een lucratieve echtverbintenis voor zijn zoon en voor hemzelf als weduwnaar.
Het verhaal dat daaruit wordt afgeleid – Livina weigert, verlaat het huis, wordt te Brussel verliefd op een arme muzikale graaf die door een erfenis opnieuw schatrijk wordt enz. – degradeert het boek tot feuilletonliteratuur.

De gekeerde kazak.

In latere edities verschenen onder de titel ‘Zoo zijn er veel’
Stevig pleidooi voor een politiek in dienst van het algemeen welzijn en verdediging van het liberalisme als vrucht van beschaving en onderwijs tegen de klerikale verwijten van goddeloosheid en zedenbederf.

Het geschenk van de jager

Vanaf juli 1864 verscheen het als feuilleton in de Gazette van Gent.
Beantwoordt volledig aan wat in Vlaanderen in die periode van een roman verwacht werd: een intrige geplukt uit het leven, met nuttige lessen voor de lezer, vermengd met een snuifje romantiek, maar zonder het sentimentalisme van Conscience.
‘Het geschenk van den jager’ beschrijft het leven van de Gentse fabrieksarbeiders en hun gezinnen uit de buurt van de Muidenpoort. Armoede drijft hen naar de Berg van Barmhartigheid (het pandjeshuis, de bank van lening), waardoor zij, omwille van de hoge rente, nog dieper in de ellende verzinken. De moraal is dat alleen spaarzaamheid en orde hen kan redden. Buitenlieden hebben het daarom beter: zij kunnen meestal geen beroep worden gedaan op pandjeshuizen. In dit werk beschrijft zij o.m. een armtierige steeg die erg geleek op de Gelukstraat waar zij zelf enkele jaren woonde.

1865: Ontvangt de vijfjaarlijkse staatsprijs voor Vlaamse letterkunde (periode 1860-1864) -de voorloper van de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor Proza- voor Het geschenk van den jager.

Typerend voor de toenmalige sfeer was dat toen zij de 5-jaarlijkse prijs kreeg, voor haar de klokken niet mochten geluid worden.

In 1865 verschijnen nog twee moedige romans: ‘De Hut van Tante Clara’ en ‘Drie testamenten’.

De Hut van Tante Clara

- Is naar de geest nauw verwant met Beecher Stowe’s Uncle Tom.
- Lanceert resoluut een aanval in regel tegen de kantwerkscholen in Vlaanderen, waar in de meeste gevallen kinderen van behoeftigen tewerkgesteld zijn in onhygiënische lokalen voor een paar centen, terwijl de inrichtende macht, doorgaans de plaatselijke clerus en enkele burgelijke vertrouwenspersonen er beuidende sommen aan verdienen.
- Tijdgenoten konden zonder moeite het personage Hardies associëren met de aartsconservatieve Maldegemse pastoor Vinckier.

Drie testamenten

- Demonstreert hoe de clerus, geruggesteund door de adel, langs heimelijke en slinkse wegen geld en goed verwerft. In het boek gebeurt dat door een incompetente en schijnheilige dorpsdokter vrij spel te laten in het uitbuiten van de gewetensnood bij terminale patiënten, zodat deze aan hem hun bezittingen overmaken ipv aan hun familieleden.
- Courtmans antiklerikalisme vloeit evenzeer voort uit een authentiek christelijk bewustzijn, dat zich spontaan verzet tegen de voorstelling van een verknechtende God, die slechts door gebeden van anderen – en giften aan zijn kerkelijke bedienaren – te vermurwen is.

1871: Publicatie van Berta Baldwin (1871), een historische roman over de strijd van de Kerels van Vlaanderen tegen de Fransen in de 14de eeuw.

Zij voert hierin Jacob van Artevelde op met een redevoering waarin hij toelicht waarom Gent afzijdig bleef in de Slag bij Kassel (1328). Artevelde bepleitte er vooral het stopzetten van de onderlinge twisten onder de Vlaamse steden.

24 mei 1883: Ontvangt het ridderkruis in de Leopoldsorde.

Met deze erkenning staat ze in de lange rij van illustere Vlaamse auteurs die door het Belgische Koningshuis werden geëerd om hun bijdrage tot de Nederlandstalige of ‘Vlaamse’ letteren in België. Te beginnen met Willems in 1838 over Conscience (1845), Snellaert (1849), Van Kerckhoven (1852), Rens (1856), Van Beers (1860), Gezelle (1889) enz.
Voor de overheid was deze politie een middel om sympathie te betuigen aan de Nederlandstalige literatuur en die officieel op gelijke voet te brengen met de Franstalige literatuur in het Belgische koninkrijk.
Over het huldefeest te Maldegem op 24 Mei 1883, deelde De Vlaamsche School (1883, bl. 75, 98, 102) een uitgebreid verslag mee.

22 september 1890: Vrouwe Courtmans overlijdt te Maldegem.

Een verslag van haar overlijden (22 Sept. 1890) en haar begrafenis valt te lezen in De Vlaamsche Kunstbode van 15 Oct. 1890.
Bij haar graf sprak Karel Bogaerd van het Willemsfonds van ‘fanatieke misdadigers, die haar laatste levensjaren vergalden.’
Bij de viering van haar eeuwfeest in 1911 boden haar vereerders bij monde van Karel Lybaert, hoofdredacteur van het Katholieke Fondsenblad, een borstbeeld aan; de gemeente aanvaardde het, maar in 1936 bleek, dat het beeld in een ‘rommelkot’ weggestopt was.
Aan de Vlaamse Kaai te Gent staat nog een op het einde van de 19de eeuw gebouwde “villa” (thans nr. 93) die, “Villa Vrouw Courtmans-Berchmans” is genoemd. Ze is versierd met een borstbeeld en met het opschrift Oost West / ’thuis best / Salvé.

Over J.D. Courtmans-Berchmans:

van Hoorde-de Coninck, J.: Vrouwe Courtmans-Berchmans, haar leven en hare werken. Betooging van 14 mei 1883, (1883)
Moguez, E.H., La manifestation de Maldeghem, in : Revue de Belgique, Brussel, XLIV, 1883, p. 101-106.
Stijn Streuvels: Over Vrouwe Courtmans (1911)
Basse, Het aandeel der vrouw in de Nederlandsche letterkunde. Dl.2 (1921)
Julius Pee: Mevrouw Courtmans : een letterkundige studie (1933)
N., Maldegemsche momenten, uitg. Provinciaal Verbond Westvlaamse Willemsfondsafdelingen, 1941. (ter herdenking van haar 50-jarig overlijden. Met bijdragen van Julius Pée, Jan Schepens ea)
Buddingh’, Cees, Encyclopedie voor de wereldliteratuur, Utrecht, Bruna, 1954, p. 147.
De Cock, A., Mevrouw Courtmans en het volksleven in haar tijd, Gent, R.U.G. onuitgegeven licentiaatsverhandeling (sectie Germaanse filologie), 1958.
N., Mevrouw Courtmans 1811-1890. Huldebetoon bij de inhuldiging van haar standbeeld te Maldegem 17 sept. 1961, Maldegem, 1961.
Weytens, M., Mevrouw Courtmans. Enkele aspecten uit haar werk, Gent, R.U.G. onuitgegeven licentiaatsverhandeling (sectie Germaanse filologie), 1964.
Degroote, G., in : Encyclopedie van de Vlaamse Beweging, Tielt-Utrecht, Lannoo, 1973, 2 dl., p. 343.
Varii Auctores, De strijdende Courtmans, uitg. Humanistische Jongeren, s.l., s.d.
Notteboom, H., Kroniekcatalogus. Mevrouw Courtmans-Tentoonstelling. Eeuwfeest van mevrouw Courtmans, Gemeentebestuur van Maldegem, 1990, 36 p.
Taeldeman, J., Mevrouw Courtmans (1811-1890), in : Boek en Bibliotheek, reeks VI, 1991, nr. 3, p. 4-7.
Fonteyne en M. De Schepper, “Mijne Hooggewaardeerde Vriendin”, brieven van Maria van Ackere-Doolaeghe aan Johanna Desideria Courtmans-Berchmans (met een antwoord), in: Miscellanea Denise De Weerdt (1993). Over Mevrouw Courtmans’ leven en werk.
Deprez, Ada, Gobbers, Walter en Wauters, Karel (red), Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Vlaamse letterkunde in de negentiende eeuw. Deel I, Gent, Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, 1999, p. 225-236.

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites

Publicaties

WAUTERS, K., Het Vlaamse fictionele proza van Conscience tot Loveling. In: Hoofdstukken uit de geschiedenis van de Vlaamse letterkunde in de 19^de eeuw. Deel 1, p.225-236

BIBLIOGRAFIE

De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij

Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles
Universiteitsbibliotheek – Katholieke Universiteit Leuven
Universiteitsbibliotheek – Gent

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1841	Het blind Meisje, aen den weldadigen oogmeester van Beirvelde: M.J. Fierens.		Gent: drukkery van L. D’Hont. -4p.
1842	Maria-Theresia : lierzang, waeraen het rhetoryk van Veurne den gouden eerpenning heeft toegewezen in de pryskamp van de 26 september 1841 (poëzie)		Gent: Drukkerij van T & D Hemelsoet, by Sint-Jacobskerk nr 19. -12p. Afmetingen: 23.80 x 17
1842	Karel van Poucke. (lierzang) Bekroond te Dixmuide.
1842	Philippina van Vlaenderen, idem; Karel van Mander, historisch verhael, idem; Pieter de Coninck, bekroond te Eecloo. (rederijkerspoëzie)
1843	Margaretha van Braband (1354) in zes zangen. (poëzie) Deeltitels: Voorzang (pp 7-15); Margaretha van Braband: I. De Ontmoeting – II. De Bruiloft – III. Woede en wraak – IV. De Vriendin – V. De Grysaerd – VI. Lodewyk (pp 17-84); Slotzang (1381) pp 85-96		Gent: Drukkery van Dullé-Plus Sint Jansstraet nr 5. -96p. Afmetingen: 16.80 x 10.70 (ingenaaid)
1843	Lof van het pausdom. (poëzie)
1845	Tuiltjes voor Godvreezenden. (religieuze poëzie) Bevat: Lofzang aen de Allerheiligste Maegd Maria (pp 5-9); De Verlossing der Wereld (pp 10-25); Jezus van het Kruis afgedaen (pp 24-26); Het Geloof (pp 27-30); Morgenzang (pp 31-33); Kinderlied (pp 34-35); Romance (pp 36-37); De Engel en de Roos (pp 38-39)		Antwerpen: Drukkery van J. P. Van Dieren en C°. -39p. Afmetingen: 18 x 11.20 (ingenaaid)
1851	Belgie’s eerste koningin. (rederijkerspoëzie) Bekroond te Poperinge		Lier: Joseph Van In & Cie. Drukker der Normael- en Soldatenscholen. -32p. Afmetingen: 23.50 x 1570 (ingenaaid)
1855	Marnix van St. Aldegonde, bekroond door de ‘Olijftak’ te Antwerpen.
1855	Een handvol gedichtjes voor brave kinderen. (jeugdpoëzie)		Doornik: Casterman.
1855	Karel de Stoute, Jacob van Artevelde, Belgie’s Koningin, dichtstukken; Eene handvol gedichtjes voor brave kinderen.		Doornik: Casterman. -95p.
1855	Helena van Leliëndal, romantisch verhael. (roman) Vereerende melding in den Letterkundige Pryskamp der Gazette van Gent.		Gent: Drukkerij van Eug. Vanderhaeghen (Veldstraat 66). -99p.
1855	Poets wederom poets, tooneelstukje [in één bedrijf] (jeugdtoneel)		Lier: Joseph Van In & Cie. Boekdrukker der Normael- en Soldatenscholen -22p. Afmetingen: 18 x 11 (ingenaaid)
1855	Twee weezen in de kostschool, tooneelstukje. (jeugdtoneel)		Lier: Joseph Van In & Cie. Boekdrukker der Normael- en Soldatenscholen -16p. Afmetingen: 18 x 11 (ingenaaid
1856	De Rentmeester, tooneelstuk in drie bedrijven, in 1856 te Antwerpen bekroond door Het Nederlandsch Kunstverbond.
1856	Vlaemsche Poëzy, een bundel gedichten. (poëzie) Bevat 26 dichtstukken		Lier: Joseph Van In & Cie. Boekdrukker der Normael- en Soldatenscholen. -96p. Afmetingen: 20.50 x 13 (ingenaaid)
1858	Het Pausdom, gedicht. (poëzie)		Roeselare:
1861	De Vlaemsche Burgemeester van 1819. (roman)		Gent: Drukkerij Eug. Vanderhaeghen (Veldstraat, 66). -143p.
1862	Anna de Bloemenmaegd. (roman) z.d.: Uitgave bij De Seyn-Verhougstraete, uitgever te Roeselare in de reeks De Seyn’s Volksleesboeken. -110p. Afmetingen: 17 x 11 (ingenaaid) 1923: 2de editie Antwerpen : L. Opdebeek. In de reeks Volledige werken / Courtmans [Vrouwe] – Antwerpen; vol. 1923: 7		Gent: W. Rogghé. Druk: Drukkerij Eug. Vanderhaeghen, Gent
1862	Edeldom, romantisch verhael. (feuilletonroman)		Gent: Drukkerij Eug. Vanderhaeghen. -130p.
1862	De gemeente-onderwyzer, romantisch verhael. (roman) 1870: Franse vertaling door E. Barlet als L’Instituteur communal Uitgever: Van Heems te Huy. -176p. 1879: uitgave bij W. Rogghé te Gent. 1911: Maldegem : Victor De Lille,in de reeks Duimpjesuitgaven. 1924: Uitgave bij L Opdebeek, Romantische werken / Courtmans-Berchmans, Johanna Desideria. – Antwerpen; vol. 1924: 6		Gent: Drukkerij van I.S. Van Doosselaere. -164p.
1863	Griselda.(roman) Een soort vervolg op ‘De bloemenmaegd’ (1862) Met een litho van C.C.A. Last – Steendruk L. van Hoogstraten, ’s Gravenhage. 1873: Uitgave bij De Cort te Gent in de reeks Bibliotheek van de fraaie Letteren vol 9 1923: Uitgave bij L. Opdebeek in de reeks Volledige werken / Courtmans [Vrouwe] – Antwerpen; vol. 1923: 4		Lier: Joseph Van In & Comp. / Tielt: Weduwe D.R. Van Wermeskerken. -107p. Afmetingen: 23 x 14.20 (ingenaaid)
1863	De Zwarte Hoeve. (roman) 1898: Uitgave bij Victor Delille te Maldeghem in de reeks Duimpjesuitgave nr 7		Gent: W. Rogghé. / Tielt: Weduwe D.R. Van Wermeskerken. -120p.
1864	Drie novellen: De Bloem van Cleit, De Zoon van den Molenaar, De Bondgenoot. 1883: Vertaald in het Frans als Tante Sidonie, Dedans ou dehors, La fleur de Cleyt door par J; Elseni et F. Gueury-Dambois. Met een voorwoord door P. Frederique. Verviers. -112p.		Gent:
1864	De gekeerde Kazak. (roman)		Kortrijk:
1864	Livina. (roman)		Gent:
1864	Het Geschenk van den Jager. (roman) Bekroond door het Belgisch Staatsbestuur met den vijfjaarlijkschen prijs van Vlaamsche letterkunde, (1860-’64)		Gent: Drukkerij Eug. Vanderhaeghen. -176p.
	Vertalingen en herdrukken van ‘Het Geschenk van den Jager 1865: Vertaald in het Frans door Louis Hymans. Uitgever Office de Publicité, Bruxelles. Heruitgegeven (2de druk van Franse vertaling) in 1932 bij L. Opdebeek, Antwerpen. 1865: 2de editie bij Rogghé te Gent. 1878: 3de editie bij Rogghé te Gent. 1883: 4de uitgave bij Vuylsteke te Gent in de reeks Uitgaven van het Willemsfonds nr 102. 1898: Uitgave in de reeks Duimjesuitgaven nr 10 bij De Lille te Maldegem. 1904: Uitgave bij De Seyn-Verhougstraete te Aalst. 1926: 13de uitgave bij L. Opdebeek te Antwerpen. 1933: 14de uitgave bij L. Opdebeek te Antwerpen.
1865	Drie testamenten. (roman)		Gent: W. Rogghé. / Tielt: Weduwe D.R. Van Wermeskerken. -97p.
1865	De Hut van Tante Clara. (roman) 1910: Uitgave bij De Seyn-Verhougstraete te Roeselare. 1923: Uitgave bij L. Opdebeek in de reeks Volledige werken / Courtmans [Vrouwe] – Antwerpen; vol. 1923: 2		Gent: W. Rogghé, boekhandelaar, Kalanderberg, 8. -118p. Gedrukt bij Eug. Vanderhaeghen
1866	Genoveva van Brabant. (roman) 1903: 2de editie bij L. Opdebeek, Antwerpen. 1921: 3de editie L. Opdebeek, Antwerpen. 1925: 4de editie L. Opdebeek, Antwerpen. 1941: 5de editie L. Opdebeek, Antwerpen. 1950: 6de editie: L. Opdebeek, Antwerpen. 1952: 7de editie L. Opdebeek, Antwerpen. 1954: 8ste editie L. Opdebeek, Antwerpen.		Brussel: Algemeen Druk- & Boekhandelkantoor Victor Devaux & Cie. -183p. Afmetingen: 16.60 x 13.20 (ingenaaid)
1866	Het Plan van Heintje Barbier. (roman)		Gent: Boekhandel van Willem Rogghé (Kalanderberg, 8). -188p. Druk: Drukkerij Eug. Vanderhaeghen
1866	De schuldbrief. (novelle) Z d: Tegen wil en dank en De Schuldvraag. Twee verhalen uitgegeven door De Seyn-Verhougstraete Uitgever te Roeselare in de reeks De Seyn’s Volksleesboeken. -pp 11-66 & pp 67-127.		Dordrecht: uitgave De Seyn
1867	De Zaakwaarnemer. (roman)		Gent: Boekhandel van Willem Rogghe (Kalanderberg, 8). -184p. Afmetingen: 18 x 13.30 (ingenaaid) Druk: Dr. Ed Donné, H. Geeststraat 12, Antwerpen.
1867	Schone Celia. (novelle) 1925: Opgenomen in de verzamelbundel Schoone Celia. Vrijheid Boven Alles. De Eerste en Laatste Liefde. De Schuldbrief., Antwerpen: L. Opdebeek, 1925, 120p. z.d.: opgenomen in Tegen Wil en Dank. De Schuldbrief. De Zaakwaarnemer. Roeselare : De Seyn- Verhougstraete, in de reeks De Seyn’s Volksleesboeken nr. 1
1868	Tijdingen uit Amerika.		Dordrecht:
1868	Moeder Daneel, eene geschiedenis onzer dagen. (roman)		Antwerpen: J.W. Marchand & Cie. , uitgevers / Amsterdam: H.J. Van Kesteren. -177p. Reeks: Goedkoope Roman-Bibliotheek nr 2 Afmetingen: 19.50 x 13 (ingenaaid) Druk: Antwerpen: Drukkerij L. De Cort.
1868	Nicolette. Lotgevallen eener vondeling, den Heere Mr. J. van Lennep opgedragen. (roman) Met een litho van Emrik & Binger als frontispice.		Tielt: Wed. D. R. Van Wermeskerken. -334p. Afmetingen: 22.70 x 13.50 (ingenaaid)
1869	Moeders spaarpot. (novelle)		Dordrecht:
1869	Eens is genoeg. (novelle)		Dordrecht:
1870	De Zoon van den Mosselman.		Dordrecht:
1871	Bertha Baldwin. Geschiedkundige roman uit de XIVe eeuw. (roman) Omslagillustratie: Edmond Van Offel. 1923: 2de editie Antwerpen : L. Opdebeek. In de reeks Volledige werken / Courtmans [Vrouwe] 1933: 5de editie Antwerpen : L. Opdebeek.		Antwerpen: L. De Cort, Uitgever s. a. -82p. Reeks: Bibliotheek van fraaie letteren nr 3 Afmetingen: 20.20 x 13.50 (ingenaaid)
1872	Christina van Oosterwei. (roman)		’s Gravenhage: H.C. Susan, CH Zn.. / Gent: W. Rogghé . -299p. Afmetingen: 18 x 11.30 (ingenaaid)
1872	Tegen Wil en Dank.(proza) Z d: Tegen wil en dank en De Schuldvraag. Twee verhalen uitgegeven door De Seyn-Verhoustraete Uitgever te Roeselare in de reeks De Seyn’s Volksleesboeken. -pp 11-66 & pp 67-127.		Dordrecht:
1872	De Wees van het Rozenhof. (roman)		Antwerpen: L. De Cort, Uitgever s. a. -121p. Reeks: Bibliotheek van fraaie letteren nr 2 Afmetingen: 19.50 x 13 (ingenaaid)
1872	De firma. (verhaal)
1873	Het Rad der Fortuin. Eene geschiedenis onzer dagen. (roman) 1873: Uitgave bij L. De Cort, Antwerpen. -117p. 1923: Uitgave in de reeks Volledige werken / Courtmans [Vrouwe] door L. Opdebeek. te Antwerpen.		Antwerpen: H. De Vos, uitgever. -117p. Reeks: Bibliotheek van fraaie letteren nr 11 Afmetingen: 20.20 x 13.50 (ingenaaid)
1874	De verscheurde Bladen. (novelle)		Dordrecht
1875	De winkeldochter van juffrouw Smit.		Gent
1878	Karel Klepperman. (roman) z.d.: Uitgave bij De Seyn-Verhougstraete te Roeselare. Uitgever van Z.K.H. den Graaf van Vlaanderen. -151p. 1897: Uitgave bij Maldeghem : Delille in de reeks Duimpjesuitgaven nr 1 1925: Uitgave bij L. Opdebeek. In de reeks Volledige werken / Courtmans [Vrouwe]		Dordrecht: J.P. Revers. / Gent: lib. E. Todt (opvolger van W. Rogghé) -190p. + 11p reclame voor nieuwe uitgaven. Afmetingen: 24.50 x 15.50 (ingenaaid) Gedrukt bij Gebr. Van Asperen van der Velde te Haarlem.
1879	Rozeken Pot. Tafereelen uit eene Vlaamsche wildernis. (roman) Niet gedateerd [1884]: La perle du Hameau, Rozeken pot / Courtmans; trad. du néerlandais précédée de un pélerinage littéraire à Maldeghem par J; Elseni et F. Gueury-Dambois. Uitgever: Verviers : Gilon, n.d. -104p. Reeks: Bibliothèque Gilon 132		Dordrecht
1882	De Hoogmoedige. (roman)		Gent: lib. J. Vuylsteke. -284p.
1883 – 1890	Verhalen en novellen. (verzamelde Werken in 22 delen)		Roeselare: De Seyn-Verhoughstraete
1883	Pachtverhooging. (novelle)		Antwerpen: Nederlandsche Dicht en Kunsthalle. -24p.
1884	De gezegende Akker. (jeugdnovelle) Eerder uitgegeven in 1873		Roeselare: De Seyn-Verhoughstraete. -92p.
1884	De Koewachter. (jeugdnovelle)		Roeselare: De Seyn-Verhoughstraete. Uitgever Boekhandelaar. -80p. Reeks: De Seyn’s Volksleesboeken
1885	Uit liefde getrouwd. (roman)
1890	Gedichten van Vrouwe Courtmans geb. Berchmans, Ridder der Leopolds-Orde. (bloemlezing – poëzie)		Roeselare: De Seyn-Verhoughstraete. -226p. Afmetingen: 16.20 x 11 (ingenaaid)