Maakt deel uit van:de vijfenvijftigers
Jan van der Hoeven
Brugge, 3 november 1929 – Brugge, 18 december 2014
Elk woord
over de zilverkling
gejaagd
Leraar in het secundair onderwijs. Hij publiceerde artikelen en recensies in diverse tijdschriften, schreef cabaretteksten en vertaalde een aantal toneelwerken. Hij verzorgde essays over kunst en monografieën van kunstenaars en schrijvers, o.a. Christine D’Haen, Paul Devree en Herman Sabbe. Als dichter debuteerde hij in 1957 met de bundel Projektieschrijven. Kenmerkend voor zijn poëzie is de fascinatie voor het woord- en taalspel en de vele verwijzingen naar jazzmuziek en moderne kunst.
Hij behoort tot de zogenaamde tweede experimentele generatie, de “vijfenvijftigers”.
BIOGRAFIE
3 november 1929: Geboren te Brugge.
- Speelde in zijn jeugd bij voetbalclub Cercle te Brugge.
- Studeerde af als licentiaat Geschiedenis aan de Gentse Universiteit.
- Was tot 1992 leraar Nederlands en geschiedenis aan het VTI te Brugge
DICHTER
1957: Debuteert met de bundel Projektieschrijven
- Men kan de dichter Jan van der Hoeven niet los zien van zijn artistieke context. Samen met zijn neef, auteur Paul de Wispelaere, musicus Herman Sabbe, kunstschilder Gilbert Swimberghe, kunstcriticus Jaak Fontier en dichters Mark Braet en Renaat Ramon, maakte hij deel uit van de artistieke beweging Raaklijn voluit: “Onafhankelijk Cultureel Forum Raaklijn” die vanuit Brugge de avant-garde propageerde.
1959: Een tweede bundel Te woord staan rolt van de persen. Meer nog dan in zijn debuut komt zijn fascinatie voor woorden en klanken op een experimentele wijze naar voren.
In totaal publiceerde Jan van der Hoeven elf poëziebundels, waaronder drie bundels met humoristische gedichten. Twee werken werden bibliofiel uitgegeven: Voor en na Swimberghe (1971) en Anarchipel (1977).
- In de jaren vijftig bekleedde hij een geheel eigen plaats in de ontwikkeling van de autonome, experimentele poëzie in Vlaanderen. Van zijn hand zijn ook drie bundels light verse.
- Welkom in Pest-Vlaanderen / kwatsj as kwatsj kan (1971)
- Wat doet er daar dij in de dune. (1989)
- Grap-, Graf- en andere Geschriften (2006)
- Hij reisde herhaaldelijk in Spanje waarvan in verschillende bundels sporen zijn terug te vinden, zoals ‘Lecina je land’ (1961), ‘Nuange en andere gedichten’ (1995) en Vagant (2007). El camino de Santiago in Renaat Ramons’ Bloemlezing uit de poëzie van Jan Van der Hoeven. (2000)
Hij ontving meerdere literaire prijzen voor poëzie en nam deel aan internationale tentoonstellingen met concrete en visuele poëzie. Hij is vooral gekend en geliefd omwille van zijn ‘poésie pure.’
TIJDSCHRIFTEN
Jan van der Hoeven beperkte zich niet tot poëzie. Hij maakte deel uit van de redactie van talrijke tijdschriften.
1955: Medewerker van het Brugse tijdschrift Basia een dichtschrift voor jongeren, dat na twee jaar stopgezet werd. Hij publiceerde er enkele gedichten, een sprookje en literaire kritiek.
1956: Medewerker aan de Tafelronde, een literair tijdschrift dat in 1953 was opgericht door Paul Lebeau en Paul de Vree.
1963: Was – samen met onder meer zijn neef Paul de Wispelaere – oprichter van Diagram, een tijdschrift voor progressieve literatuur. Hij publiceerde er poëzie en literaire kritieken.
THEATER
Belangrijk is ook te verwijzen naar Van der Hoevens interesse voor theater en naar de hertalingen die hij maakte en de eigen teksten die werden opgevoerd.
1972: Een verrassende kennismaking met Van der Hoeven als vertaler van toneel was de productie Fasjinasie, een hertaling van Quodlibet van Peter Handke, dat in 1970 in Basel in première ging in een gewaagde regie van Hans Hollman.
Een belangrijk stuk in een periode van toneelcontestatie (1960-1970) met als veelzeggende ondertitel: of hoe je ‘t ook ziet.
- Fasjinasie werd in 1972 in Brugge door het Centrum voor theaterstudie opgevoerd in de stadsschouwburg in een regie van Jo Decaluwe, in een zeer speciale vormgeving. Het publiek zat op de balkons, zodat de benedenzaal een lege ruimte bleef, enkel bespeeld door de celliste Hélène Verhenneman, terwijl de dertien spelers, die topfiguren vertolken uit verschillende maatschappelijke geledingen, met en rond elkaar sluipen, elkaar beloeren of aandacht trachten te trekken. Het zijn uitgezochte types: een gangster, een danspaar, agenten van de CIA, een bisschop, een politieker, een vrouw van lichte zeden, een generaal. Ze murmelen, fluisteren, lachen, declameren zogezegde wijsheden. Op het eerste gezicht is er geen samenhangende inhoud. Dat is precies wat Handke bedoelt: het clichématige van een verstard taalgebruik genadeloos blootleggen. Voor Jan Van der Hoeven een uitstekende gelegenheid om als vertaler/hertaler mee te gaan in het absurde geheel en het met een geraffineerde ironische toon te kruiden.
- Dit kleinschalig theaterinitiatief, ook bekend als Raaklijnzolder, werd geleid door Tony Willems en geraakte in 1971 tot in Parijs op een festival in het Théâtre de l’Epée de Bois met De Nonnen (over de slavenopstand op Haïti einde 18de eeuw) met felicitaties van de schrijver, de Cubaan Eduardo Manet (1930). De voorstelling in het Nederlands, gespeeld door Hilda Van Roose, Rita Lommee, Jesse Roegist en Irene Fensie, werd benevens door de auteur ook bijgewoond door onder meer toenmalig minister Frans Van Mechelen en leden van de Belgische ambassade. Daar even aan herinneren is meteen bevestigen dat ook een zogezegd ‘klein’ (Vlaams) theater meetelde in de toenmalige internationale opgang naar een ruimere theatervisie.
De lijst van de vertalingen (plus een eigen werk, een monoloog) door Jan Van der Hoeven (vooral in opdracht van De Korre, Brugge en Malpertuis, Tielt) ziet er uit als volgt:
- Alchimons Appel (Zora Dirnbach, 1965), een luisterspel in opdracht van de BRT;
- Fasjinasie (Peter Handke, 1970 Quodlibet)
- De Marathon (Claude Confortès, 1975);
- Dameshandwerk ((Jean-Claude Danaud, 1976);
- Onder ons (Alan Ayckbourn, 1977);
- Nacht over Madras (Eduardo Manet, 1978),
- Narrenschool (Michel de Ghelderode, 1981).
- In 1998 werd in De Werf (Brugge) de monoloog Thea Bontinck (over passie en de eenzaamheid er van) van Van der Hoeven gecreëerd door Sabine Goethals, in een regie van Bart Cafmeyer.
1990: Werkte – op vraag van uitgever Marc van de Wiele – mee aan het fotoboek Brugge een onvoltooide droom. Als historicus schetste hij in de inleiding de geschiedenis van de stad, als dichter leverde hij de teksten bij de prachtige beelden van de Bretoense fotograaf Loïc Hamon.
2000: Renaat Ramon stelde in 2000 een bloemlezing uit zijn poëzie samen.
De bloemlezing bevat een geheel van 26 niet eerder gepubliceerde gedichten onder de deeltitel El camino de Santiago, waarin het reismotief bovendrijft. De reis die de auteur onderneemt is tevens een reis doorheen de taal, de bevrijdende kracht van de poëzie:
Zo zuiver mij hier met
zout op de vele
tongen van mijn talen
eigengereid en op elk
mirakel bereid
(uit: ‘Lavacola’)
2003: Te gast bij het tweede Krikri Festival..
2007: In Vagant , zijn laatste bundel brengt hij nogmaals twee van zijn passies onder woorden: impressies van zijn laatste reizen en hulde aan meesters uit beeldhouwkunst en dans.
MEER OVER JAN VAN DER HOEVEN
- Piet SWIMBERGHE, Experimenteel dichter Jan van der Hoeven overleden, in: Knack, 19 december 2014.
GERAADPLEEGDE BRONNEN
Website
Referenties
- Denkend aan Jan Van der Hoeven – Theatermaggezien
BEKRONINGEN
2001: Prijs van de SCR (Sociaal Culturele Raad Brugge)
SMAAKMAKER
Et uur nu
Nu hangt de kamer
als de hemel
stil,
alle geluid is toe-
gesproken, van een
onderzees zwijgen zijn
oesters in de lucht en
het licht is celluloïd
en zacht als op schaduw-
zijde spelen de woorden
met mij Miro op de muur.
Karl-Marx-Stadt
Een schrijver uit Karl-Marx-Stadt
woonachtig in een Karl-Marx-flat
nam elke dag zijn Karl-Marx-blad
voor zijn mond en voor zijn maag een Karl-Marx-bad
en speelde met zijn Karl-Marx-kat
of dronk van ’t Karl-Marx-vat.
’t Is vreemd, maar als je ’t samenvat
word je waarachtig Karl-Marx-zat.
APE IT TEASING
(Dedicated to the IPEM brothers)
A little bit Ohm
a little bit stroom
and clear is the Kees
for a trip in the space.
Give brothers the hand in the hand
may be we never again reach this land
then deep are the sounds in which we capsize
where not to be heard are men nor mice
and remember the waves w’re in rolled
are here developed by twotwenty volt
so our dream that looks for its shape
here depends on ten meters tape.
Now where the master shows his elec tronie
and we’re dyed into his recent fony
the best bye we with pleasure do send
is for the wonderteam of Ipem in Ghent
That folk with their Zeneral motor
whose music drives knives through the boter
took for the start this gallery of Fonck
where never a sound so picturesk kloenk.
So we set out on our breathing’s breeze
no smoking and tasten safety-belt please
but here as a poet I’m left in my hemd
while all words here to silence are damned.
BIBLIOGRAFIE
Woordje vooraf
De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij
- Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience –Antwerpen.
- Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles
- Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007
- POËZIECENTRUM vzw – Gent
Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klik op de foto
Chronologisch overzicht
| Jaar | Titel | Fotogalerij | Uitgeverij 1ste druk |
| 1957 | Projectieschrijven (gedichtenbundel) Bevat de cycli: Straal; Loodlijn; Woordkurve |  |
Lier: De Bladen voor de Poëzie. -30p.
Afmetingen: 20.50 x 13.40 (ingenaaid) Reeks: de bladen voor de poëzie. Jrg.4, nr.10 [tweede serie] Colofon: Deze bundel werd gedrukt op de persen van drukkerij Sanderus te Oudenaarde in opdracht van de Bladen voor de Poëzie, als tiende nummer van de vierde jaargang in de maand mei 1957. |
| 1959 | Te woord staan. (gedichtenbundel)
Bevat de cycli: Een poëzie; Sortileges; Wandelen; De zee; Het uur ‘nu’; Nokturn – meer dan nokturne; Van a tot z. Omslagontwerp: Albert de Leeuw. De gedichten ‘Wandelen’ en ‘Je mag nog verder dan vuurland zijn’ werden bekroond in de poëziedagen 1958 te Merendree (Landegem) |
 |
Antwerpen: Uitgeverij S.M. Ontwikkeling. -40p.
Afmetingen: 20 x 13 (ingenaaid met stofomslag) Gedrukt op de persen van de Moderne Boek- en Handelsdrukkerij Excelsior, Antwerpen.
|
| 1961 | Lecina, je land. (gedichtenbundel) Bevat de cycli: Cataluna; Castilla; Levant; Andalucia. |  |
Antwerpen: Uitgeverij S.M. Ontwikkeling. -39p.
Afmetingen: 21.80 x 15.20 (ingenaaid – geïlliustreerde kaft) Colofon: “Lecina”, gedichten met Spanje in, door Jan van der Hoeven, werd gezet uit de Caslon en gedrukt door Excelsior in opdracht van uitgeverij Ontwikkeling, beiden te Antwerpen. De oplage bedroeg 300 exemplaren Dit is nummer…. |
| 1963 | Elementair. (gedichtenbundel) Omslagontwerp: Luc Peire |  |
Antwerpen: Uitgeverij S.M. Ontwikkeling. -30p.
Afmetingen: 19 x 11.50 (ingenaaid met stofomslag) Druk: Excelsior Antwerpen |
| 1966 | Alchimons appel. (luisterspel)
Oorspronkelijke auteur: Zora Dirnbach. |
s.l. – s.n. -65p. | |
| 1968 | Hagel en blank. (gedichtenbundel) Grafiek: Annie van Houtte. |  |
Brugge: Uitgeverij J. Darthet. -[47]p. Ill.
Afmetingen: 19.40 x 12.50 (ingenaaid) Colofon: Dit werk werd verwezenlijkt door het Grafisch Bedrijf Schoonbaert te Sint-Andries in opdracht van Uitgeverij J. Darthet, te Brugge. Gedrukt op offsetpapier houtvrij 180 gr. alle teksten werden in Helvetica gezet. Ingenaaid door boekbinder Van Houcke te Sint-Andries. Sint-Andries 25 juni 1968. |
| 1971 | kwatsj as kwatsj kan. (humoristische verzen)
De illustraties werden door de auteur verzameld. Lay-out: Jo Ghijselinck, Brugge. Zet- en drukwerk: Sonneville Press, Brugge. |
 |
’s Gravenhage / Rotterdam: Nijgh en Van Ditmar. -67p.
Afmetingen: 18 x 11 (pocket) Colofon: Copyright 1971 uitgeversmij Sonneville Press PVBA Sint-Andries-Brugge. Dit boek kwam tot stand in samenwerking met de Uitgeversmij Nijgh en Van Ditmar NV Rotterdam / ’s Gravenhage. De illustraties werden door de auteur verzameld. Lay-out: Jo Ghijselinck, Brugge; zet- en drukwerk: Sonneville Press, Brugge. |
| 1971 | Welkom in Pest Vlaanderen. [kwatsj as kwatsj kan (vertaling van de Vlaamse titel in het Nederlands)]
De illustraties werden door de auteur verzameld. Lay-out: Jo Ghijselinck, Brugge. Zet- en drukwerk: Sonneville Press, Brugge. |
 |
’s Gravenhage / Rotterdam: Nijgh en Van Ditmar. / Brugge: J. Sonneville. -67p.
Afmetingen: 20.50 x 13.50 (paperback) Colofon: Copyright 1971 uitgeversmij Sonneville Press PVBA Sint-Andries-Brugge. Dit boek kwam tot stand in samenwerking met de Uitgeversmij Nijgh en Van Ditmar NV Rotterdam / ’s Gravenhage. De illustraties werden door de auteur verzameld. Lay-out: Jo Ghijselinck, Brugge; zet- en drukwerk: Sonneville Press, Brugge. |
| 1971 | Voor en na Swimberghe. (bibliofiele uitgave) | Brugge: privé uitgave. | |
| 1977 | Anarchipel. Hommage à la Peirefection. (dichtbundel – bibliofiele uitgave)
Bevat de cycli: Anarchipel. Hommage à la Peirefection ; Monochromes; Hoorwoud; Voor en na Swimberghe; Signaalden. Gedichten van Jan van der Hoeven; met een ets van Luc Peire. 
1986: Het grootse deel van de bundel werd, samen met een 20-tal verspreide gedichten opgenomen in de bundel ‘Knoop voor knoop’ uitgegeven bij het Pablo Nerudafonds.
|
 |
Antwerpen: Contramine. -[41]p. Ill.
Afmetingen: 36 x 27.50 (ingenaaid) Colofon: “Anarchipel”, een bundel gedichten van Jan van der Hoeven met een ets van Luc Peire, verscheen in de maand december 1977, als éénentwintigste nummer in de poëziereeks van de uitgaven Contramine v.z.w. De gedichten werden gezet door Tony Rombouts met een IBM Executive en gedrukt op Cellulose 160 g. De ets van Luc Peire werd gedrukt door Roger van Akelijen, Panter Print Antwerpen, op Velin Lana Gravure 250 g. De oplage bestaat uit: 75 exemplaren, arabisch genummerd, gesigneerd door de medewerkers; 5 exemplaren, romeins genummerd werden voorbehouden aan de kunstenaars. Dit is exemplaar nummer … |
| 1985 | Egied I. Strubbe. Een Bruggeling voor Europa. (monografie) |  |
Torhout: Vereniging van Westvlaamse schrijvers. -16p.
Afmetingen: 22.50 x 15 (geniet – zachte kaft) |
| 1986 | Knoop voor knoop. (gedichtenbundel)
Heruitgave van Anarchipel maar aangevuld. Bevat de cycli: Hommage a la peirefection; Hoorwoud; Voor en naar swimberghe; Signaalden; 6 x “amare”; Pueblos, rios de espana; Fur elise; Schrijflings. Omslag: ferran cartes |
 |
Brugge: Pablo Nerudafonds. -55p.
Afmetingen: 20.50 x 14.80 (ingenaaid) Kolofon: De gedichtenbundel ‘Knoop voor knoop’ van Jan van der Hoeven werd gezet in de Times Korpus 12 in opdracht van het Pablo Nerudafonds vzw / Brugge in de loop van oktober 1986 en typografisch gedrukt op gekleurd gevergeerd papier met gecentraliseerd watermerk ‘Director’ 100 gram: zandkleurig gevergeerd omslag 220 gram met een ontwerp van de Katalaan Ferran Cartes. Een afzonderlijke oplage, niet in de handel, formaat 15.30 op 21.50 op Job-ivoor 135 gram en zandkleurig gevergeerd omslag 220 gram, ongesneden, met een originele litografie van Horst de Blaere genummerd van 1 tot en met 20 afzonderlijk koopbaar; alsook 13 exemplaren gemerkt van A tot en met M, niet verkoopbaar, allen door kunstenaar en auteur gehandtekend en gedateerd vormt de lukse-editie. |
| 1986 | Marc Braet: een roos op de bajonet. (monografie) |  |
Torhout: Vereniging van Westvlaamse schrijvers. -16p.
Reeks: VWS-cahiers jg. 21 nr.3 – vol. 118 – bibliotheek van de Westvlaamse letteren / Vereniging van Westvlaamse Schrijvers. Ook elektronisch beschikbaar klik hier |
| 1988 | Marie-Jo Gobron. ‘Une force de la nature ‘ uit Vlaanderen. (monografie) |  |
Torhout: Vereniging van Westvlaamse schrijvers. -16p.
Reeks: VWS-cahiers jrg. 23 nr 4 juli-augustus 1988 Ook elektronisch beschikbaar: VWS-CAHIERS – marie-jo gobron |
| 1989 | Wat doet er daar dij in de dune. (humoristische verzen)
Bevat de cycli: Epitafia; d’hommage a et pour Gezelle. Illustraties : copyright © 1989 by Benoit |
 |
Brugge: Pablo Nerudafonds. -55p.
Afmetingen: 21 x 15 (ingenaaid) Colofon: De bundel ‘Wat doet er daar dij in de dune’ van Jan van der Hoeven werd gezet in de Times Korpus 12 in opdracht van Pablo Nerudafonds vzw/Brugge in de loop van februari 1989 en gedrukt op gekleurd gevergeerd papier met gecentraliseerd watermerk ‘Conqueror’ 100 gram; parelgrijs gevergeerd omslag 220 gram tweekleurendruk. De illustraties zijn van de hand van Benoit van Innis |
| 1990 | Brugge: een onvoltooide droom. (fotoboek)
Teksten : Jan van der Hoeven. Foto’s : Loic Hamon. Tevens vertaald in het Frans met de titel: Bruges, au fil de l’eau. Vormgeving: Johan Mahieu, Brugge. Fotogravure: Deckmyn n.v., Brugge. Drukkerij; Die Keure n.v., Brugge. Binderij: S.V.K., Sint-Niklaas. |
 |
Brugge: Uitgeverij Marc Van de Wiele. -95p.
Afmetingen: 23 x 23 (gebonden – geïllustreerde harde kaft) Met 60 vierkleurenfoto’s |
| 1991 | Christine D’Haen. (monografie)
Typografie en layout: Johan Mahieu. Omslagfoto © De Standaard-Het Nieuwsblad, P. Van Den Abeele. |
 |
Torhout: Vereniging van Westvlaamse schrijvers. -79p.
Afmetingen: 22 x 14.70 (ingenaaid) Reeks: Monografieën van Westvlaamse Schrijvers. |
| 1995 | Nuange en andere gedichten. (gedichtenbundel)
Bevat de cycli: Wie schrijft, die schrijft; Loftrompet; Nuange. Omslagontwerp: Dooreman. |
 |
Gent: Poëziecentrum vzw. -51p.
Afmetingen: 21 x 13.50 (ingenaaid) Reeks: de bladen voor de poëzie. Jrg.43, nr.4 [tweede serie] Colofon: Nuange en andere gedichten van Jan van der Hoeven werd in opdracht van het Poëziecentrum v.z.w. in Gent gedrukt op de persen van drukkerij Sanderus n.v. in Oudenaarde in de maand oktober 1995. |
| 2000 | Bloemlezing uit de poëzie van Jan Van der Hoeven. (bloemlezing)
Samengesteld door Renaat Ramon. Uit de bundels: Neologie of het wedervaren van een schrijfzeiler; Projektieschrijven; Te woord staan; Lecina je land;Anarchipel; Elementair; Hagel en blank; Knoop voor knoop; Nuange en andere gedichten; El camino de Santiago; De verticale gedichten. Omslagontwerp: Dooreman. |
 |
Gent: Poëziecentrum vzw. -255p.
Afmetingen: 20 x 12.50 (ingenaaid) Reeks: Dichters van nu nr 14 Zetwerk: Griffo, Gent. Druk: Imschoot, Gent. |
| 2000 | Herman Sabbe. (monografie) |  |
Torhout: Vereniging van Westvlaamse Schrijvers. -48p.
Afmetingen: 22.50 x 15 garenloos gebrocheerd – zachte kaft). |
| 2006 | Grap- Graf- en andere Geschriften. (humoristische verzen)
Bevat de cycli: Grafschriften; Trois suisses; Limericks; Punny, funny lyricks. Met cartoons van Marec. Ingeleid door Paul de Wispelaere. Foto achterplat: Willy Dee |
 |
Gent: Poëziecentrum vzw. -120p.
Afmetingen: 16.40 x 11 (ingenaaid – zachte kaft met stofomslag) Grap-, Graf- en andere Geschriften van Jan van der Hoeven werd in april 2006 in opdracht van Poëziecentrum vzw Gent vormgegeven door Quod voor de vorm en gedrukt op de persen van Drukkerij Imschoot nv in Gent. |
| 2007 | Vagant. (reispoëzie) Bevat de cycli: Egypte; Marokko; Cataluna Masarbones; Italie; Chillida; Musica; Ballerine. |  |
Gent: Poëziecentrum vzw. -72p.
Afmetingen: 20 x 14.80 (ingenaaid – kartonnen kaft met flappen) Colofon: Vagant van Jan van der Hoeven werd in 2007in opdracht van het Poëziecentrum vzw gezet en gedrukt op de persen van Sanderus nv |
