KAMIEL VAN BAELEN

Turnhout, 15 augustus 1915 – Dachau, 11 april 1945

Kamiel Frans Jan Albert van Baelen  schreef romans in een modernistisch taalidioom.

Hij was betrokken bij de Turnhoutse verzetsgroep BNB en om die reden door de Duitse politie gearresteerd.

Vermoord in het concentratiekamp te Dachau.

 

 

BIOGRAFIE

15 augustus 1915: Kamiel Van Baelen werd geboren te Turnhout als Kamiel Frans Jan Albert van Baelen. Zijn vader Henri was postbode en zijn moeder, Cecilia Alders, baatte een kruidenierswinkel uit aan de Paterstraat 149.

1918-1921: Kleuterschool bij de eerwaarde Zusters van het Heilig Hart in de Turnhoutse Beekstraat.

1921-1927:  Naar de voorbereidende afdeling van de Rijksmiddelbare school in de Begijnenstraat  om er de studiejaren lager onderwijs te doorlopen.

1927-1933: Leerling aan de Latijnse afdeling van het Turnhoutse Sint-Jozef College.

1934-1936: Volgde de twee filosofiejaren aan het Klein Seminarie in Mechelen. Het was zijn vaste bedoeling om priester te worden.Tijdens zijn vrije dagen namhij het leiderschap van de plaatselijke studentenvereniging waar.

1937: Vatte het eerste jaar theologie aan  in het Groot Seminarie te Mechelen, maar raakte er geestelijk overspannen en zijn gezondheid begon er onder te lijden.

1937: Om hem te laten bekomen, kreeg de aspirant-priester een baan aangeboden als repetitor bij de gegoede familie Maus op hun buitengoed te Kapellen.

In deze bosrijke omgeving bezon de eenentwintigjarige Kamiel van Baelen zich tijdens urenlange wandelingen en, ontgoocheld maar vastbesloten, verzaakte hij voorgoed aan zijn roeping.

1937: Tegelijk begon hij met schrijven wat leidde tot zijn eerste pennenvrucht: het jeugdverhaal Brammetje knapt het op (1937) dat verscheen in de reeks Vlaamsche Filmkes onder het pseudoniem Pro Pius.

Hij heeft ook verschillende Vlaamsche Filmkes bewerkt:

• Kind van de bergen nr 367 –auteur: Marechal Eugène
• Op eigen beenen nr 365  -auteur: Marechal Eugène
• Woelige nacht nr 345 -auteur: Guissolle Roger

In dezelfde periode moet het verhaal ‘Drie punten’ over een leerlingenopstand in een college zijn ontstaan. Het verhaal zal pas gepubliceerd worden in het ‘Volledige Werk II’ in 1981 pp.143-172.

September 1938: Leraar voor de 5de Grieks-Latijnse aan het Antwerpse Onze-Lieve-Vrouwcollege. Kreeg op het einde van het schooljaar opnieuw een inzinking.

Midden november 1939: Vergezelde de familie Maus als privaatdocent  naar Lausanne in Zwitserland.

Daar – te midden de prachtige Zwitserse bergen – schreef hij zijn eerste roman Een mensch op den weg.

1940: Bij het uitbreken van WO II – “brak uit, zeggen we, als van een wild dier, maar het is nog veel te zwak uitgedrukt” (Een mens op de weg, p.120) – keerde hij terug naar Turnhout.

• Van Baelen stuurt het manuscript van Een mensch op den weg op naar de Uitgeverij Het Spectrum. Een mensch op den weg bevatte enige passages en een gedicht waarin sterke kritiek op Hitler werd gegeven. Men kan ze nalezen in het Volledige Werk deel II. Het is gemakkelijk te begrijpen dat de adviseur van de uitgeverij zich op de vlakte hield en de roman niet gepubliceerd raakte.

Oremus et pro inimicus

Ik weet er één, die z’n volk regeert.

Zijn hemd is bruin en zijn hand is rood:

Rood als het bloed dat hij annexeert;

Bruin als de kleur van rottende lijken.

[…]

Is deze man, die weldra voor God staat,

Een vijand ? Ach, hij is een mensch zoals wij;

Een oud man, die op een avond dood gaat.

Broeders, laten we bidden voor hem.

 

• De roman zou pas in 1944 gepubliceerd worden, op basis van een versie die Van Baelen kort voor zijn arrestatie persklaar had gemaakt. Daarbij sneuvelden 25 bladzijden tekst, plus het gedicht en werden meer dan 100 kleine wijzigingen in het typoscript aangebracht.

1 oktober 1940: werd aangesteld als interimaris voor de derde Latijnse in het Sint-Jan-Berchmanscollege aan de Ursulinenstraat te Brussel. Na een tijdje gaf Van Baelen deze veraf gelegen betrekking op en ging in Turnhout bij zijn ouders wonen.

1941: Periode van allerlei plannen en activiteiten

• Wil een boekhandel openen, maar doet het niet.
• Leert Engels en machinetypen.
• Begint te schrijven aan zijn tweede roman ‘De oude symphonie van ons hart’ die hij in 1942 voltooide.

1942: Werkte alweer aan een nieuw boek Gebroken melodie, waarvan het eerste deel in april 1943 klaar is.

Raakte een tijd verbonden aan de Boekengids. Hem werd gevraagd om in te springen voor Ernest van der Hallen, die tijdelijk onbeschikbaar was. Maar het tijdrovende bibliografische werk en het opstellen van de inhoudstafels – een echt monnikenwerk – bleek te slopend voor zijn gezondheid.

Wel zal hij voor Boekengids in 1943 een aantal korte, maar vaak vlijmscherpe kritieken schrijven. (oa op ‘Adriaan’ van Edmond Van Offel)

Lente 1943: De roman ‘De oude symphonie van ons hart’ verscheen enkele weken na Johan Daisne’s De trap van steen en wolken. Ook Louis Paul Boon’s De voorstad groeit wordt in die periode gepubliceerd.

• Opmerkelijk is de modernistische opbouw van deze roman: er wordt vrijelijk van het ene vertelpunt overgesprongen naar het andere, verhaallijnen worden haast als filmische fragmenten met elkaar verweven geregeld duiken sprookjes, krantenberichten en beursnoteringen op in zuivere collagestijl. Hugo Brems beschouwt dit als een ‘late echo van de Nieuwe Zakelijkheid’ Van Borck als ‘modernistisch’ en ‘voorloper genoemd van de experimentelen van na WO II’

Het boek moet op Remi Boeckaert een grote indruk gemaakt hebben. Onmiddellijk na het verschijnen ervan zocht hij – samen met Erik Larock – contact met Van Baelen om hem te betrekken bij zijn plannen om het literair tijdschrift Arsenaal op te richten. De realisatie van het tijdschrift heeft Van Baelen niet meer beleefd.

Juni 1943: Behaalde zijn getuigschrift voor het bibliotheekwezen “Acte A” te Antwerpen met de grootste onderscheiding, wat zeer uitzonderlijk was.

Hij werd meteen gevraagd om

a. Te zetelen in de juryzittingen tot het toekennen van de officiële bekwaamheidsacten te Antwerpen, waar ook Albert Van Hoogenbemt, als secretaris en Lode Baekelmans en Ger Schmook zetelen.

b. Les te geven tijdens een zomercursus die door het Algemeen Verbond van Katholieke Boekerijen in het Spoelberch-instituut wordt georganiseerd.

c. Ook later op het jaar (oktober en november) zetelde hij in de juryzittingen.

Een toekomst in het bibliotheekwezen was zeker voor hem weggelegd. Hij kreeg een vaste functie als leraar, ook zijn benoeming tot inspecteur van het bibliotheekwezen lag klaar voor na de oorlog.

Januari 1944: Aanvaardde het aanbod om leraar in het bibliotheekwezen te worden aan de Sociale Scholen te Heverlee.

10 februari 1944: Begon aan zijn opdracht als leraar ‘Inrichting van bibliotheken’.

16 februari 1944: Arrestatie door de Duitse Militaire Politie omwille van zijn betrokkenheid bij de Turnhoutse verzetsgroep BNB (Belgische Nationale Beweging).

• Hij had het verzet leren kennen in de Turnhoutse katholieke boekerij, waar een opslagplaats was van het clandestiene blad ‘La voix des Belges’, alsook een zender. Via uitgeleende boeken werden berichten doorgegeven. Een infiltrant heeft hen verraden.

11 april 1945: Als gevangene NN 130/44V werd hij via Sint Gillis en allerlei tussenstations  oa  Ebrach, Bamberg, Flossenburg, Hersbrück , waar ze moerassen moeten helpen droogleggen,naar Dachau gedeporteerd waar hij verzwakt en ondervoed om het leven kwam.

Epiloog

1946: De roman Gebroken melodie (1946) werd nooit voltooid. Het eerste deel ervan werd door E. Janssen uitgegeven en door hem voorzien van een uitvoerig ‘In memoriam’.

Juni 1981: Publicatie van zijn Volledig Werk in 2 delen.

Bij die gelegenheid werd door de Vereniging van Kempische Schrijvers in het Kultureel Centrum De Warande te Turnhout,  een Kamiel van Baelen-herdenking georganiseerd . Er werden toespraken gehouden door Maurits Duyck, vriend van Kamiel van Baelen, Jozef van Hoeck, schrijver en directeur van het Paleis van Schone Kunsten te Brussel en Paul Schampaert, lector aan de Universiteit te Luik.

Diezelfde avond werd in de reeks ‘Wie schrijft die blijft’ op BRT – televisie, net 1 aan het werk van Kamiel van Baelen aandacht geschonken.

 

MEER OVER KAMIEL VAN BAELEN

• Kritisch lexicon; NBW; Oosthoek; WP-lexicon;
• Kamiel van Baelen-herdenking, 13 juni 1981 – Turnhout, spec. nr. van Campiniana (1981) 19;
• Demedts, ‘Nabloei van het expressionisme. Kamiel van Baele’, in: Ons Erfdeel 26 (1983) 3, p. 426-428;
• P. Schampaert, ‘De romans van Kamiel van Baelen, literair-muzikale variaties op het zwerversthema’, in: Dietsche Warande & Belfort 129 (1984) 8, p. 586-604;
• P. Schampaert, ‘Kamiel van Baelens Oude symfonie, een science fictionroman’, in: Restant 12 (1984-1985) 4, p. 165-177.
• Lode Ureel, Kamiel Van Baelen, reeks Ontmoetingen, Desclée De Brouwer, (1958)

 

 

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites

• Profiel bij de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren (dbnl)
• Kamiel Van Baelen – Telenet Service
• Van Bork, G.J. “Schrijvers en dichters (dbnl biografieënproject I)”. Via DBNL.nl
• Kamiel Van Baelen – Wikipedia

Referenties

• Hugo Brems, Altijd weer vogels die nesten beginnen. Geschiedenis van de Nederlandse literatuur 1945-2005. Amsterdam Uitgeverij Bert Bakker 2006; pp190
• Paul Schampaert, Kamiel van Baelen, een vita brevis in: Volledig Werk I pp.5-46 (1981) Beveren, Uitgeverij Orion.
• Stefan Brijs, Kamiel van Baelen, in: Korrels in God’s grote zandbak, uitgave De Warende, Turnhout (2006) pp. 113-117

 

BIBLIOGRAFIE

De bibliografische gegevens werden onder meer nagekeken bij

• Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.
• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
• Piet Devos: Van reuzen tot dwergen. Bibliografie – Vlaamse schrijvers in de 20ste eeuw – Eerste drukken. Kortrijk, eigen beheer 2007

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1937	Brammetje knapt het op. (verhaal) Vlaams Filmke onder ps. PRO PIUS.		Averbode: De goede Pers. -31p. Reeks: Vlaamsche Filmkens nr 336
ca 1937	Drie punten (jeugdverhaal)		In: Volledig Werk (1981) deel 2 pp 143-172.
1943	Onze Kempen. (opstel) Bijdrage tot een album samengesteld door Kempische kunstenaars.		In: Volk uit de Kempen. Uitgegeven ten bate van Winterhulp door L. Op de Beeck.Ook in: Volledig Werk (1981) deel 2 pp 175-177
1943	De oude symphonie van ons hart. (roman) 1944: 2de uitgave 1960: Duitse vertaling onder de titel : ‘Odyssee Herz oder die Brücke der Springerchen’ bij Glock und Lutz te Nürnberg.		Brugge: ” De Kinkhoren ” / Desclée De Brouwer & Cie, Brugge. -268p. Reeks: Dit is het derde boek der romanreeks “Korenaren” Afmetingen: 19.50 x 13 (Gebonden, kartonnen kaft) Colofon: Van dit werk werden 25 ex. voorbehouden aan den auteur genummerd van 1 tot 25. Toelatingsnummer 895
1944	Een mensch op den weg. (roman)		Brugge/Brussel: ” De Kinkhoren ” / Desclée De Brouwer & Cie Brugge. -260p. Reeks: Dit is het zevende boek in de romanreeks “Korenaren” Afmetingen: 19.50 x 13 (gebonden – kartonnen kaft) Colofon: van dit werk werden 25 ex. voorbehouden aan den auteur genummerd van 1 tot 25 Toelatingsnummer 6560
POSTUUM UITGEGEVEN
1946	Gebroken melodie. (roman, onvoltooid) Voorafgegaan door In memoriam Kamiel Van Baelen, door Em. Janssen		Brugge/Brussel : De Kinkhoren, Desclée De Brouwer ; Brugge. -179p. Reeks: Romanreeks De Korenaren Afmetingen: 19.50 x 13.50 (gebonden – kartonnen kaft) Colofon: In memoriam Kamiel van Baelen door Em. Janssens S.J. Druk. St-Augustinus Mij, Desclée De Brouwer & Cie Brugge
1946 – 1952	Verzamelde werken. (3 delen)		Brugge: ” De Kinkhoren “.
1960	Odyssee Herz oder die Brücke der Springerchen. Duitse vertaling van De oude symphonie van ons hart Vertaald door: Gerda Dyserinck-Siecke		Nürnberg: Glock und Lutz. -257p.
1981	Volledig werk I Ingeleid en uitgegeven door Paul Schampaert, lector aan de Universiteit te Luik Deel 1 bevat : Kamiel van Baelen, een vita brevis (Inleiding door Paul Schampaert); Een mens op de weg, roman – De oude symfonie van ons hart, roman.		Beveren: Uitgeverij Orion / Nijmegen: Uitgeverij B. Gottmer. -479p. Afmetingen: 20.80 x 13.30 (gebonden in harde simili-lederen kaft met stofomslag) Colofon: Gedrukt op de persen van drukkerij Sanderus te Oudenaarde in opdracht van N.V. Orbis en Orion , uitgevers, Beveren.
1981	Volledig werk  II Ingeleid en uitgegeven door Paul Schampaert, lector aan de Universiteit te Luik Met een In Memoriam, door Emiel Janssen S.J. Deel 2 bevat : De rijkdom van het onvoltooide (P. Schampaert) – Gebroken melodie – Twee verhalen voor de jeugd – Onze Kempen – Gedichten – Onuitgegeven fragmenten uit “Een mens op de weg” – Kritisch werk – Brieven		Beveren: Uitgeverij Orion / Nijmegen: Uitgeverij B. Gottmer. -297p. Afmetingen: 20.80 x 13.30 (gebonden in harde simili-lederen kaft met stofomslag) Colofon: Gedrukt op de persen van drukkerij Sanderus te Oudenaarde in opdracht van N.V. Orbis en Orion , uitgevers, Beveren.