Maakt deel uit van:De romantische school

LODE GERRITS

Antwerpen, 13 augustus 1827 – Antwerpen, 17 augustus 1873

 

Schrijver en politicus

Van Gerrits is de strijdkreet “In Vlaanderen Vlaams”.

Gerrits schreef vier romans die allen op meerdere punten ernstige tekorten vertonen, maar wel aandacht verdienen omwille van hun thematiek.

BIOGRAFIE

13 augustus 1827: Geboren te Antwerpen als Johannes Baptista Ludovicus. Zoon van Henricus een arbeider-dagloner en Anna Maria De Groof.

• Alhoewel een kind uit de kleine burgerstand, lieten zijn ouders hem studeren aan het Atheneum te Antwerpen.

22 februari 1841:  Overlijden van zijn vader.

• Moet zijn studies opgeven en gaat als klerk aan de slag bij de Antwerpse firma Van den Berg, scheepsmakelaars en reders, om in het onderhoud voor zijn moeder en twee zusters te voorzien.
• Blijft door zelfonderricht zijn kennis bijscherpen. Studeert in zijn vrije uren wat men toen de ‘vaderlandsche letterkunde’ noemde.
• Hij engageert zich ook in de Vlaamse Beweging.

1845: Begint bijdragen te leveren aan verscheidene dagbladen en tijdschriften.

1846: Zijn eerste werk ‘Bogdowad. Een Belg te Rome’ verschijnt in ‘Het Taelverbond’ (jg.2 pp 465-480).

1846: Gerrits wordt lid van de Antwerpse rederijkerskamer De Olijftak. Daar weigert hij een standpunt in te nemen in het conflict tussen Pieter F. van Kerckhoven en zijn liberale vrienden, en de groep van Hendrik Conscience, Jan J. de Laet en Lodewijk Vleeschouwer.

1847: Publiceert ‘De zoon des volks (1790)’, een historische roman die handelt over de Brabantse omwenteling.

• We zijn aan de vooravond van het revolutiejaar 1848 en Gerrits verwoordt in het boek zijn eigen ideeën: hij plaatst zijn sociaal vooruitstrevend hoofdpersonage aan de zijde van Jan Frans Vonck, maar maakt tegelijkertijd zijn afkeer blijken voor elke vorm van partijzucht, want die is hem in de Vlaamse Beweging een doorn in het oog.

1848: Poogt in samenwerking met zijn boezemvriend August Snieders – toen redacteur bij Het Handelsblad te Antwerpen – een nieuw blad te lanceren ‘De Vriend des Volks’, dat Vlaamsgezind zou zijn en sociale bekommernis voor de gewone man zou uitdragen. De poging kent geen succes.

• Het tijdschrift kent maar één nummer, waarin men zijn eisen terugvindt: een beter en eerlijker systeem voor de verdeling van de belastingen, afschaffen van de octrooien op etenswaren, afschaffen van het leger en ipso facto van de lotelingen (de bloedwet), onderwijs voor iedereen, taalrechten voor de Vlamingen.

1850: Menschenliefde en Tanchelm: twee drama’s, elk in 4 bedryven.

Meer en meer gaan Vlaamsgezindheid en oog voor sociale toestanden zijn levenshouding bepalen.

18 mei 1850: Maakt in Oproep aan het Vlaamse Volk de stichting bekend van een politieke beweging ter verheffing van het volk. Hij wordt daarbij gesteund door August Snieders en Jan van Rijswijck.

• In juli van hetzelfde jaar wordt dit pamflet op last van De Olijftak gepubliceerd onder de titel Aen het Vlaemsche Volk.

Samen met Snieders sticht hij in oktober 1850 De Eikenkroon, een Vlaamsgezinde, politiek-neutrale groepering om de Vlaamse kunst- en volksbelangen te behartigen.

1852: Gerrits publiceert de levensbeschouwelijke tendensroman ‘De Godverzaker’. Dit is geen roman waarin klerikalisme of antiklerikalisme hoogtij viert, eerder een analyse van de rol van de godsdienst als middel voor maatschappelijke cohesie.

• Gerrits is een gelovig man en stelt dat wie rabiaat God verloochent – zoals het titelpersonage een vage napoleontische heersersfiguur – zowel zijn eigen ondergang als die van de gemeenschap bewerkstelligt.
• Blijkbaar zag Gerrits in de militante vrijzinnigheid – zoals die door zijn meer radicale liberale partijgenoten werd vooropgesteld – een gevaar voor de maatschappelijke desintegratie. Gerrits geloofde dat godsdienst ‘den sterken band der samenleving’ uitmaakte.

1852: Richt samen met zijn schoonbroer de drukkerij Kennes en Gerrits op, die hij vanaf 1861 na de dood van zijn vennoot alleen bestuurt en dit tot aan zijn dood.

• Hij wordt onder meer de drukker van de Lloyd Anversois (gesticht in 1858 met het Antwerpse havengebeuren als onderwerp) en medewerker aan Het Handelsblad, dat een belangrijke steun was voor de Meetingpartij, die in de jaren 1860 de Antwerpse politiek ging domineren. Het werd toen de meest prominente krant met Vlaamsgezinde standpunten.

1854: Publicatie van de omvangrijke historische roman ‘De oude Belgen’. De liberale vrijheidsgedachte is het hoofdthema van deze roman.

• De roman handelt over de ondergang van de Aduatiekers in hun strijd tegen de Romeinen.
• Qua bronnenmateriaal is het werk heel wat minder onderbouwd als ‘Hlodwig en Chlotildis’ van Hendrik Conscience dat in hetzelfde jaar verschijnt.
• Het hoofdpersonage, de priesteres Hilde poogt Caesar in zijn tent te vermoorden, maar mislukt in haar opzet. Ze wordt op bevel gewurgd en verzinkt zo in een slaap, aldus de slotzin van het boek ‘waerna men tenminste niet meer ontwaekt in slaverny’.

1857: Verschijnt zijn vierde en laatste roman: Eliza Devries: tafereelen uit onzen tyd.

• Burgerlijke zedenroman in de trant van Consciences gevoelskunst, maar dan in overtreffende trap inzake overmaat van tranerigheid en op de spits gedreven melodramatische situaties.
• Een vermogende burgerdochter bemint de  zoon van een berooide baron. Als echter bekend wordt dat haar vader een gewezen galeiboef is, volgt de ene ramp op de andere, tot ze aan tering sterft maar niet vooraleer ze in bruidsgewaad op haar sterfbed haar beminde voor een laatste maal haar liefde bevestigt.

ZAKENWERELD EN POLITIEK

Vanaf 1860 publiceerde Gerrits geen letterkundig werk meer en legde zich toe op de zakenwereld en de politiek.

1859: Stelt zich kandidaat voor de Antwerpse gemeenteraadsverkiezingen maar de Antwerpse Liberale Associatie kelderde zijn kandidaatsstelling met de woorden “Pour un petit commis il faut plus de pudeur!” (“Zoo een klerksken diende kiescher te zijn”)

Maart 1861:  Zet zich ten volle in voor de net opgerichte Nederduitsche Bond , een politieke vereniging te Antwerpen, die in het kader van de Meetingpartij tot belangrijke Vlaamse verwezenlijkingen kwam (1861-1914).

• Werd tweemaal voorzitter.
• Stelt het reglement van de Bond op, treedt veelvuldig op als spreker op de meetings, en was beheerder van L’Escaut, een pro-Vlaams en pro-Meeting blad.
• In zijn Waakt op! Gij die slaapt. Een ernstig woord tot alle Vlamingen, die hun land en hunnen taal liefhebben (18 maart 1861) pleitte hij opnieuw voor het opzijzetten van alle partijzucht en voor het steunen van uitsluitend Vlaamsgezinde kandidaten.

Uit: Vijftig jarig bestaan van den “Nederduitschen Bond” (Gepubliceerd op 13 april 1912) geven we graag nog volgende tekst mee:

“Een onpartijdige Vlaamsche kring was het die, opgericht door Lodewijk Gerrits, nadat deze in de “Association Libérale” met de woorden “Pour un petit commis il faut plus de pudeur!” (1) als candidaat was afgestemd, weldra al de flaminganten, zonder onderscheid van denkwijze, in zijnen schoot vereenigde.

Omstreeks dien tijd ontstond de Meeting, de Antwerpse partij die zich heftig tegen het “embastillement van Antwerpen” verzette en gansch de bevolking met zich mede sleepte…
Het waren de flaminganten die zich bij de pas gestichte partij hadden aangesloten, welke op de politieke “meetings” waar van dan af enkel Vlaamsch werd gesproken, als redenaars optraden. Nu in den Nederduitschen Bond al die verspreide krachten waren samengebracht, nam de Meetingistische propaganda in vurigheid toe. Weldra onderging de liberale Franschgezinde plautocratie, die tot dan oppermachtig over de politieke mandaten had beschikt, nederlaag op nederlaag.”

(1) De tekst geeft in een voetnota volgende vertaling: “Zoo een klerksken diende kiescher te zijn”

28 januari 1863: Werd gekozen tot Antwerps gemeenteraadslid voor de Meetingpartij gekozen (tot september 1872).

• In die hoedanigheid ligt hij mee aan de basis van de invoering van het Nederlands als officiële taal van de stad Antwerpen (27 augustus 1866).

1865: Medeoprichter van het weekblad Het Vrije Woord dat fungeerde als spreekbuis van de gematigde Meetinggezinde liberalen. Tot 1867, toen het weekblad verdween, leverde hij er een reeks hoofdartikelen voor.

12 juni 1866: Samen met De Laet en Edward Coremans wordt Gerrits als kandidaat van de Nederduitsche Bond tot volksvertegenwoordiger voor Antwerpen van de Meetingpartij verkozen.

• Zijn parlementair optreden beperkte zich tot Antwerpse aangelegenheden (zoals aanleg van kaaimuren, werken aan de Schelde), het leger (verzet tegen de aankoop van nieuwe wapens, tegen de oprichting van een permanent leger, tegen de uitbreiding van de legerbegroting) en de Vlaamse zaak, vooral wat de vernederlandsing van het onderwijs en het gerecht betreft.

Hij bleef volksvertegenwoordiger tot aan zijn dood.

Na Jan De Laet was hij de tweede die de parlementaire eed in het Nederlands aflegde.

November 1867: dient tevergeefs een wetsvoorstel in tot regeling van het taalgebruik in rechtszaken.

• Toen Coremans op 13 april 1872 opnieuw een wetsvoorstel inzake het taalgebruik in het gerecht neerlegde, was Gerrits dan ook een van de medeondertekenaars. Gerrits stierf op de dag dat dit wetsvoorstel werd bekrachtigd als allereerste taalwet

17 augustus 1873: Overlijdt te Antwerpen aan een longontsteking.

Hij ligt begraven op de Antwerpse begraafplaats het Schoonselhof  perk Z1, rij C.

MEER OVER GERRITS

•  August Snieders, Lode Gerrits, in: Vlaamsch Leven (1873).
• J. Persyn, August Snieders en zijn tijd, 3 dln. (1925-26)

 

GERAADPLEEGDE BRONNEN

Websites

• F. Jos. van den Branden en J.G. Frederiks, Biographisch woordenboek der Noord- en Zuidnederlandsche letterkunde (1888-1891) 
• Louis Gerrits – Wikipedia
•  Gerrits, Lodewijk (eigenlijk Joannes B.L.) – NEVB Online

Referenties

• Karel Wauters, Het Vlaamse fictionele proza van Conscience tot Loveling. In: Ada Deprez: Walter Gobbers; Karel Wauters (red.): Hoofdstukken uit de Vlaamse letterkunde in de 19^de eeuw. Deel 1. KANTL Gent 1999 pp. 188-189.
• Nationaal Biografisch Woordenboek: GERRITS, Joannes (1827-1873), schrijver, politicus VIII, 337 (L. Valcke, ‘Gerrits, Lodewijk’, in NBW, VIII, 1979.

 

BIBLIOGRAFIE

De gegevens van deze bibliografie werden onder meer nagekeken bij

• Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience – Antwerpen.
• Koninklijke Bibliotheek van België – Brussel / Bibliothèque Royale de Belgique – Bruxelles.

Om de foto’s in de fotogalerij te vergroten klikt u op de foto.

Chronologisch overzicht

Jaar	Titel	Fotogalerij	Uitgeverij 1ste druk
1846	Bogdowad. Een Belg te Rome. (novelle)		In: het Taelverbond jg. 2 pp 465-480.
1847	De zoon des volks Geschiedkundige roman. (1790). (historische roman) Mynen boezemvriend den heere A. Snieders opgedragen. 1856: Tweede uitgaaf bij Drukkery Kennes en Gerrits, Antwerpen. -85p.		Antwerpen: P. E.  Janssens, Drukker en  uitgever, Grooten Kauwenberg. -160p. Afmetingen: 19.30 x 13.50 (ingenaaid)
1848	Een oude kunstenaar. (verhaal) 1854: opgenomen in de bundel Vertellingen.		In : Het Handelsblad van Antw. 16 Jan. 1848
1849	De Liefde eens Rijken.		In: de Vlaemsche Rederyker.
1850	Aen het Vlaemsche volk. Op last der Rederykkamer ‘De Olyftak’. (redevoering)		Antwerpen: Ter drukkery van P.E. Janssens, Grooten Kauwenberg. . -21p. Afmetingen: 23 x 15.50 (ingenaaid)
1850	Menschenliefde en Tanchelm, de Antwerpsche ketter: twee dramas, elk in 4 bedryven. (theatertekst) Menschenliefde werd voor het eerst opgevoerd op 13 november 1848 in het Théâtre des Variétés door de Antwerpse maatschappij ‘De Hoop’		Antwerpen: Drukkery van J.-P.  Van Dieren en Comp., Coppenol-straet 1045 -173p. Reeks: Vaderlandsch Tooneel – Antwerpen 1850:1
1852	Levensbeschrijving van M.I. Van Brée. Op last der Commissie van het Standbeeld. Nota: Van Brée (1773-1839) was schilder, professor aan de kunstacademie en schrijver.		Antwerpen: Drukkery van J.-E.  Buschmann. -48p. Afmetingen: 22.50 x 15
1852	Biographie de M.I. van Brée. (monografie) Publiée par ordre de la Commission instituée pour l’érection de Monument. Traduit du flamand		Antwerpen: Imprimerie de J.-E.  Buschmann. -53p. Afmetingen: 22.50 x 15
1852	De Godverzaker. (levensbeschouwelijke tendensroman) 1857: 2de uitgave bij Drukk. H. en L. Kennes Gratie Kapelstraat, 8, Antwerpen. 100p Afmetingen: 22 x 14 1884: 3de  uitgave bij Drukk. H. en L. Kennes Gratie Kapelstraat, 8, Antwerpen. 88p Afmetingen: 22 x 14		Antwerpen: Nederduitsche Boekhandel van Hendrik Peeters,Koepoortbrug, 2034. 160p. Afmetingen: 18 x 13.50 (ingenaaid) Drukkery van J. G. Van Ael, Keizerstraat, Antwerpen. Eveneens De Godverzaker, door Lodewijk Gerrits. Te Amsterdam, bij H.J. van Kesteren. In 12mo. 160 bl.
1854	De oude Belgen: geschiedkundige tafereelen. (historische roman)		Antwerpen: Drukkery van Kennes en Gerrits, Hochstetterstraet, 1428. -2 vol in 1 band. (deel I -162p. Deel 2 -172p. Afmetingen: 17 x 13 Voor Nederland: ‘s Gravenhage: Martinus Nijhoff.
1854	Twee kinderen, (verhaal)  –   Altijd wat Nieuws (verhaal)		In: Den Almanak des Volks, uitgeg. door Het Vlaemsch Gezelschap, Antwerpen.
1854	Vertellingen. (Verhalenbundel)  Bevat: Een oude kunstenaar (pp 5-20); Hendrik (pp 21-31); Een verstooten meisje (pp 32-50) 1861: ‘Hendrik’ verschijnt in het tijdschrift ‘De Vlaamsche School’ jg 7 pp 9-11.		Antwerpen: Drukkery van Kennes en Gerrits, Hochstetterstraet, 1428. -50p. Afmetingen: 18 x 14
1855	Een zalig Nieuwjaer. (verhaal) 1859: opgenomen in ‘De Vlaamsche School’ jg. 5, pp. 137-139 & 149-151 (vervolg en slot)		In: Den Almanak des Volks, uitgeg. door Het Vlaemsch Gezelschap, Antwerpen
1857	Eliza Devries. Tafereelen uit onzen tyd. (burgerlijke zedenroman) Met eene teekening van Victor Lagye		Antwerpen: Gedrukt by Kennes en Gerrits, Hochstetter Straet nr 1. -154p. Afmetingen: 18 x 13.50
z d	Menschenliefde: drama in drie bedrijven. (theatertekst) Historisch drama uit de tijd van Maria van Bourgondië. Afzonderlijke uitgave		Antwerpen: Lodewijk Janssens en Zonen. Carnotstraat, 125. -63p. Afmetingen: 23 x 14.50 (ingenaaid) Druk: Drukkerij H. & L. Kennes ‘Menschenliefde’ werd in November 1848, in première opgevoerd in het Théâtre des Variétés door de leden van de maatschappij De Hoop
1864	Redevoering uitgesproken in zitting van den Antwerpschen Gemeenteraad van 2 mei 1864, betreffende het ambtelijk gebruik der Vlaamsche taal in het Stadsbestuur. ‘De Gemeenteraad besluit, dat niemand die geen Vlaamsch kan, voortaen tot beambte der stad Antwerpen zal kunnen benoemd worden’		Antwerpen: Nederduitsche Bond. -7p. Afmetingen: 21.50 x 14 (ingenaaid) Uittreksel waarin gewezen wordt op de Franse bezetting (1795-1815) als oorzaak van het taalprobleem in België.
1884	Volledige Werken.